home *** CD-ROM | disk | FTP | other *** search
/ PC Shareware 15 / pcs_fd_15.img / CHEMIA.RAR / CH-UOP.PTC < prev    next >
Encoding:
Text File  |  1996-03-08  |  110.6 KB  |  3,329 lines
  1. DANE:
  2. ~~~~~
  3. ** Pierwiastki **
  4. Wodór
  5.    Symbol-Grupa: H-IA
  6.  Liczba atomowa: 1
  7.    Masa atomowa: 1.0079
  8.    Stopieñ utleniania: 1
  9.   Temperatura topnienia: -259.14
  10.     Temperatura wrzenia: -252.87
  11.     Data odkrycia: 1766 Henry Cavendish (Anglia)
  12.     Nazwa Æaciñska: Hydrogenium
  13.  --------------------------------------------------------------
  14.  Najlºejszy z pierwiastków; gaz bezbarwny, bezwonny,
  15.  sÆabo rozpuszczalny w wodzie, palny, aktywny
  16.  chemicznie, silny reduktor.
  17.  Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek w
  18.  kosmosie.
  19.  Na ziemi wystæpuje gÆównie w postaci zwiåzanej - w
  20.  wodzie, wæglu, ropie naftowej, w zwiåzkach
  21.  organicznych, stanowiåcych budulec ºywych
  22.  organizmów.
  23.  Wodór w poÆåczeniu z tlenem  stanowi tzw. mieszankæ
  24.  piorunujåcå, bardzo gwaÆtownie wybuchajåcå.
  25.  Otrzymywany jest gÆównie przez rozkÆad wody
  26.  (np. elektrolitycznie) i wæglowodorów. Ma szerokie
  27.  zastosowanie w przemy₧le chemicznym  np.do syntezy
  28.  amoniaku.
  29.  Izotopem wodoru jest deuter tzw. wodór ciæºki o
  30.  liczbie masowej 2, który jest mniej lotny, ma
  31.  mniejszå przewodno₧ì cieplnå i wolniej reaguje
  32.  niº wodór, któremu zawsze towarzyszy w ilosci
  33.  ok. 0.01%. Drugim izotopem wodoru jest prot o
  34.  liczbie masowej 1.
  35. *END
  36. Hel
  37.    Symbol-Grupa: He-VIIIA
  38.  Liczba atomowa: 2
  39.    Masa atomowa: 4.00260
  40.  Stopieñ utleniania: -
  41.  Temperatura topnienia: -272.2
  42.  Temperatura wrzenia: -268.6
  43.  Data odkrycia: 1895 Sir Wiliam Ramsey, Nils Langet,
  44.                 P.T. Cleve (Szwecja)
  45.  Nazwa Æaciñska: Helium
  46.  --------------------------------------------------------------
  47.  Lekki, bezbarwny gaz, bez zapachu i smaku,
  48.  niepalny, bardzo trudno siæ skrapla.
  49.  Wystæpuje m.in. w gazie ziemnym, ªródÆach
  50.  mineralnych.
  51.  Stosowany do uzyskiwania bardzo niskich temperatur,
  52.  atmosfery
  53.  ochronnej, wraz z tlenem stanowi powietrze helowe
  54.  (np. dla nurków, astronautów).
  55.  Bierny chemicznie nie tworzy prawie ºadnych
  56.  zwiåzków. W ₧ladowych ilo₧ciach wystæpuje
  57.  równieº w powietrzu.
  58. *END
  59. Lit
  60.    Symbol-Grupa: Li-IA
  61.  Liczba atomowa: 3
  62.    Masa atomowa: 6.491
  63.  Stopieñ utleniania: 1
  64.  Temperatura topnienia: 179.0
  65.  Temperatura wrzenia: 1317
  66.  Data odkrycia: 1817  Johann Arfvedson (Szwecja)
  67.  Nazwa Æaciñska: Lithium
  68.  --------------------------------------------------------------
  69.  Miækki,lekki (ma najmniejszy ciæºar wÆa₧ciwy ze
  70.  wszystkich substancji staÆych), srebrzysty metal
  71.  ciemniejåcy na powietrzu, energicznie reaguje z
  72.  wodå.
  73.  Sole litu barwiå pÆomieñ na czerwono.
  74.  W przyrodzie lit jest szeroko rozpowszechniony,
  75.  tworzy liczne mineraÆy, a takºe wystæpuje jako
  76.  domieszka.
  77.  Stosowany gÆównie w syntezach organicznych.
  78. *END
  79. Beryl
  80.    Symbol-Grupa: Be-IIA
  81.  Liczba atomowa: 4
  82.  Masa atomowa: 9.01218
  83.  Stopieñ utleniania: 2
  84.  Temperatura topnienia: 1278
  85.  Temperatura wrzenia: 2970
  86.  Data odkrycia: 1798 Fredrich Wohler, A.A.Bussy
  87.                 (Niemcy/Francja)
  88.  Nazwa Æaciñska: Beryllium
  89.  --------------------------------------------------------------
  90.  Jasnoszary, twardy i kruchy metal uºywany m.in. do
  91.  utwardzania stopów miedzi (bråz berylowy), niklu.
  92.  Jego zwiåzki så trujåce.
  93.  W przyrodzie wystæpuje w postaci mineraÆów, przy
  94.  czym ich odmiany przeªroczyste så kamieniami
  95.  póÆszlachetnymi i szlachetnymi (np. zielony-
  96.  szmaragd, niebieski-akwamaryn, ºóÆty-heliodor).
  97. *END
  98. Bor
  99.    Symbol-Grupa: B-IIIA
  100.  Liczba atomowa: 5
  101.    Masa atomowa: 26.98154
  102.  Stopieñ utleniania: 3
  103.  Temperatura topnienia: 660.37
  104.    Temperatura wrzenia: 2467
  105.  Data odkrycia: 1828 H. Day, J.L. Gay-Lussac,
  106.                 L.J. Thenard (Anglia/Francja)
  107.  Nazwa Æaciñska: Borum
  108.  --------------------------------------------------------------
  109.  Krystaliczny proszek o szarej barwie, trudno
  110.  topliwy, ale przewodzi pråd elektryczny i ciepÆo,
  111.  bardzo twardy zajmuje drugie miejsce po diamencie.
  112.  Wystæpuje w postaci mineraÆów gÆównie boraksu;
  113.  maÆo aktywny chemicznie.
  114. *END
  115. Wægiel
  116.    Symbol-Grupa: C-IVA
  117.  Liczba atomowa: 6
  118.    Masa atomowa: 28.086
  119.  Stopieñ utleniania: 4;2
  120.  Temperatura topnienia: 3550 (grafit)
  121.    Temperatura wrzenia: 4827
  122.  Data odkrycia: przedhist.
  123.  Nazwa Æaciñska: Carbo
  124.  --------------------------------------------------------------
  125.  CiaÆo staÆe maÆo aktywne chemicznie, odporne na
  126.  dziaÆanie wysokich temperatur i czynników
  127.  chemicznych; w stanie czystym wystæpuje w
  128.  dwóch odmianach: jako grafit i diament.
  129.  W duºych ilo₧ciach pod postaciå wægla kopalnego
  130.  oraz w zwiåzkach organicznych i nieorganicznych
  131.  wæglanach.
  132.  Wægiel kopalny jest to skaÆa osadowa pochodzenia
  133.  organicznego; mieszanina róºnych zwiåzków
  134.  pierwiastka wægla; stosowany jako paliwo i
  135.  surowiec chemiczny; wægiel brunatny zawiera
  136.  65-78% C, powstaÆ z obumarÆych szczåtków organizmów
  137.  ro₧linnych i zwierzæcych (bez dostæpu powietrza), a
  138.  jego pokÆady zaczæÆy siæ tworzyì ok.70 milionów lat
  139.  temu. Wægiel kamienny zawiera 78-92% C, powstaÆ tak
  140.  samo jak wægiel brunatny, ale ok 350-270 milionów
  141.  lat temu ulegÆ wiækszym przeobraºeniom niº wægiel
  142.  brunatny.
  143. *END
  144. Azot
  145.    Symbol-Grupa: N-VA
  146.  Liczba atomowa: 7
  147.    Masa atomowa: 14.0067
  148.  Stopieñ utleniania: 3;5;4;2
  149.  Temperatura topnienia: -209.86
  150.    Temperatura wrzenia: -195.8
  151.  Data odkrycia: 1772 Daniel Rutherford (Scotland)
  152.  Nazwa Æaciñska: Nitrogenium
  153.  --------------------------------------------------------------
  154.  Gaz bez zapachu i bez smaku, sÆabo rozpuszczalny w
  155.  wodzie do₧ì bierny chemicznie, reaguje z metalami
  156.  tworzåc azotki; gÆówny skÆadnik powietrza
  157.  (78% obj.); otrzymywany przez destylacjæ
  158.  frakcjonujacå ciekÆego powietrza; stosowany m.in
  159.  do otrzymywania amoniaku. Zwiåzki azotu
  160.  (np. biaÆka) så niezbædne do ºycia.
  161. *END
  162. Tlen
  163.    Symbol-Grupa: O-VIA
  164.  Liczba atomowa: 8
  165.    Masa atomowa: 15.9994
  166.  stopieñ utleniania: -2
  167.  Temperatura topnienia: -218.4
  168.    Temperatura wrzenia: -182.8
  169.  Data odkrycia: 1774 Joseph Priestly,
  170.                 Carl Wilhelm Scheele
  171.                 (Anglia/Szwecja)
  172.  Nazwa Æaciñska: Oxygenium
  173.  --------------------------------------------------------------
  174.  Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek chemiczny;
  175.  gaz bezbarwny, bez zapachu i bez smaku;
  176.  najwaºniejszy skÆadnik powietrza.
  177.  Tlen zwiåzany wystæpuje w wodzie, prawie we
  178.  wszystkich skaÆach, w tkankach ro₧linnych i
  179.  zwierzæcych. W stanie wolnym wystæpuje w powietrzu
  180.  (ok. 23% wag.); niezbædny do oddychania i spalania.
  181.  Tlen otrzymywany jest m.in. przez destylacjæ
  182.  frakcjonujacå ciekÆego powietrza.
  183.  Stosowany szeroko w przemy₧le jako ₧rodek
  184.  utleniajåcy.
  185. *END
  186. Fluor
  187.    Symbol-Grupa: F-VIIA
  188.  Liczba atomowa: 9
  189.    Masa atomowa: 18.99840
  190.  stopieñ utleniania: -1
  191.  Temperatura topnienia: -219.62
  192.    Temperatura wrzenia: 188.14
  193.  Data odkrycia: 1886 Henry Moissan (Francja)
  194.  Nazwa Æaciñska: Fluorum
  195.  --------------------------------------------------------------
  196.  ZielonoºóÆty gaz o mocnej woni, bardzo aktywny
  197.  chemicznie reaguje ze wszystkimi pierwiastkami;
  198.  trujåcy - dziaÆa na bÆony ₧luzowe. zwiåzki fluoru
  199.  så niezbædne dla rozwoju organów szkieletowych -
  200.  nadajå trwaÆo₧ì ko₧ciom i emalii zæbów.
  201. *END
  202. Neon
  203.    Symbol-Grupa: Ne-VIIIA
  204.  Liczba atomowa: 10
  205.    Masa atomowa: 20.179
  206.  stopieñ utleniania: -
  207.  Temperatura topnienia: -248.67
  208.    Temperatura wrzenia: -246.058
  209.  Data odkrycia: 1898 Sir Wiliam Ramsey, M.W. Travers
  210.                 (Anglia)
  211.  Nazwa Æaciñska: Neon
  212.  --------------------------------------------------------------
  213.  Bezbarwny, szlachetny gaz bez zapachu i bez smaku,
  214.  bierny chemicznie. W przyrodzie wystæpuje jako
  215.  nieznaczna domieszka powietrza. Stosowany gÆównie
  216.  do napeÆniania ºarówek.
  217. *END
  218. Sód
  219.    Symbol-Grupa: Na-IA
  220.  Liczba atomowa: 11
  221.    Masa atomowa: 22.98977
  222.  stopieñ utleniania: 1
  223.  Temperatura topnienia: 97.81
  224.    Temperatura wrzenia: 892
  225.  Data odkrycia: 1807 Sir Humphrey Davy (Anglia)
  226.  Nazwa Æaciñska: Natrium
  227.  --------------------------------------------------------------
  228.  Srebrzysty metal, lekki, bardzo miækki - daje siæ
  229.  kroiì noºem. Bardzo aktywny chemicznie, reaguje
  230.  burzliwie z wodå, na powietrzu utlenia siæ, jest
  231.  silnym reduktorem. W przyrodzie wystæpuje w
  232.  postaci mineraÆów, z których najwaºniejszy to sól
  233.  kamienna; wchodzi w skÆad licznych krzemianów.
  234.  Sole sodu znajdujå siæ w wodzie morskiej.
  235.  Ma szerokie zastosowanie w technice, dodatek sodu
  236.  do stali podwyºsza ich wytrzymaÆo₧ì.
  237.  Jest stosowany w lampach sodowych, syntezach
  238.  organicznych, z potasem jako chÆodziwo w reaktorach
  239.  jådrowych. Sole sodu niezbædne så dla organizmów
  240.  zwierzæcych.
  241. *END
  242. Magnez
  243.    Symbol-Grupa: Mg-IIA
  244.  Liczba atomowa: 12
  245.    Masa atomowa: 24.305
  246.  stopieñ utleniania: 2
  247.  Temperatura topnienia: 651
  248.    Temperatura wrzenia: 1107
  249.  Data odkrycia: 1808 Sir Humphrey Davy (Anglia)
  250.  Nazwa Æaciñska: Magnesium
  251.  --------------------------------------------------------------
  252.  SrebrzystobiaÆy, lekki i miækki metal, w powietrzu
  253.  spala siæ jasnym pÆomieniem. GÆównymi mineraÆami
  254.  magnezu så dolomit i magnetyt. Stosowany m.in. do
  255.  wyrobu stopów gÆównie w przemy₧le lotniczym i
  256.  samochodowym.
  257. *END
  258. Glin
  259.    Symbol-Grupa: Al-IIIA
  260.  Liczba atomowa: 13
  261.    Masa atomowa: 26.98154
  262.  stopieñ utleniania: 4
  263.  Temperatura topnienia: 660.37
  264.    Temperatura wrzenia: 2467
  265.  Data odkrycia: 1825 Hans Christian Oersted (Niemcy)
  266.  Nazwa Æaciñska: Aluminium
  267.  --------------------------------------------------------------
  268.  Metal srebrzystobiaÆy, lekki, kowalny, ciågliwy;
  269.  dobry przewodnik ciepÆa i elektryczno₧ci; odporny
  270.  na czynniki atmosferyczne.
  271.  Otrzymywany przez elektrolizæ tlenku glinu.
  272.  Stosowany m.in. jako skÆadnik lekkich stopów,
  273.  do wyrobu aparatury chemicznej, przewodów
  274.  elektrycznych, naczyñ itp.
  275. *END
  276. Krzem
  277.    Symbol-Grupa: Si-IVA
  278.  Liczba atomowa: 14
  279.    Masa atomowa: 28.086
  280.  stopieñ utleniania: 4
  281.  Temperatura topnienia: 1410
  282.    Temperatura wrzenia: 2355
  283.  Data odkrycia: 1823 Jons Berzelius (Szwecja)
  284.  Nazwa Æaciñska: Silicium
  285.  --------------------------------------------------------------
  286.  Ciemnoszara substancja krystaliczna o metalicznym
  287.  poÆysku, twarda i krucha. W przyrodzie wystæpuje w
  288.  duºych ilo₧ciach, ale tylko w stanie zwiåzanym -
  289.  jako kwarc oraz krzemiany.
  290.  Kwarc i jego zwiåzki majå szerokie zastosowanie w
  291.  elektronice do produkcji elementów
  292.  póÆprzewodnikowych oraz w przemy₧le do produkcji
  293.  stopów o duºej wytrzymaÆo₧ci mechanicznej i
  294.  odporno₧ci na korozje.
  295. *END
  296. Fosfor
  297.    Symbol-Grupa: P-VA
  298.  Liczba atomowa: 15
  299.    Masa atomowa: 30.97376
  300.  stopieñ utleniania: 3;5;4
  301.  Temperatura topnienia: 44.1 (fosfor bialy)
  302.    Temperatura wrzenia: 280
  303.  Data odkrycia: 1669 Heunig Brand (Niemcy)
  304.  Nazwa Æaciñska: Phosphorus
  305.  --------------------------------------------------------------
  306.  Niemetal, wystæpuje w trzech odmianach:
  307.   - biaÆy(ºóÆty) - silnie trujåca ₧nieºnobiaÆa masa,
  308.                    Æatwopalna, Æåczy siæ z tlenem
  309.                    bez wstæpnego ogrzewania;
  310.   - czerwony - nietrujåca, brunatnoczerwona masa,
  311.                spala siæ szybko w tlenie
  312.                o₧lepiajåcym biaÆym pÆomieniem;
  313.   - czarny - przypomina grafit, wystæpuje tylko pod
  314.              wysokim ci₧nieniem. Ma duºe znaczenie
  315.              biologiczne (skÆadnik m.in. ko₧ci i
  316.              tkanki nerwowej), wchodzi w skÆad
  317.              fosforoproteidów, enzymów, witamin i in.
  318.  W przyrodzie wystæpuje w postaci zÆoºonych zwiåzków
  319.  gÆównie fosforytów; stosowany do wyrobu zapaÆek,
  320.  lekarstw, nawozów fosforowych i.in.
  321. *END
  322. Siarka
  323.    Symbol-Grupa: S-VIA
  324.  Liczba atomowa: 16
  325.    Masa atomowa: 32.06
  326.  stopieñ utleniania: 2;4;6
  327.  Temperatura topnienia: 119.0
  328.    Temperatura wrzenia: 444.674
  329.  Data odkrycia: przedhist.
  330.  Nazwa Æaciñska: Sulfur
  331.  --------------------------------------------------------------
  332.  Siarka wystæpuje w kilku odmianach:
  333.   - rombowa - krucha ºóÆta substacja,
  334.   - jednosko₧na - ºóÆta ciecz,
  335.   - plastyczna - ºóÆtobråzowa, ciågliwa masa,
  336.   - kwiat siarczany - ºóÆtoszary proszek.
  337.  Siarka wystæpuje w postaci zÆóº oraz w wielu
  338.  mineraÆach, w postaci zwiåzków znajduje siæ w
  339.  wæglu kopalnym, ropie naftowej, gazie ziemnym.
  340.  Wiekszo₧ì siarki zuºywa siæ do produkcji kwasu
  341.  siarkowego, stosuje siæ jå równieº do produkcji
  342.  sztucznego jedwabiu, wulkanizacji kauczuku,
  343.  produkcji materiaÆów wybuchowych, zapaÆek, ₧rodków
  344.  leczniczych.
  345. *END
  346. Chlor
  347.    Symbol-Grupa: Cl-VIIA
  348.  Liczba atomowa: 17
  349.    Masa atomowa: 35.453
  350.  stopieñ utleniania: 1;3;5;7
  351.  Temperatura topnienia: -100.98
  352.    Temperatura wrzenia: 34.6
  353.  Data odkrycia: 1774 Carl Wilhem Scheele (Szwecja)
  354.  Nazwa Æaciñska: Chlorum
  355.  --------------------------------------------------------------
  356.  ZielonoºóÆty gaz o draºniåcym zapachu,
  357.  rozpuszczalny w wodzie, bardzo aktywny chemicznie.
  358.   Wystæpuje w postaci dwuatomowych czåsteczek.
  359.  Ma wÆa₧ciwo₧ci bakteriobójcze, trujåcy - dziaÆa
  360.  draºniåco na drogi oddechowe.
  361.  Stosowany m.in do bielenia wÆókien celulozy i
  362.  papieru, uzdatniania wody do picia. £åczy siæ
  363.  prawie ze wszystkimi pierwiastkami.
  364.  Chlor otrzymuje siæ przez elektrolizæ chlorku sodu.
  365. *END
  366. Argon
  367.    Symbol-Grupa: Ar-VIIIA
  368.  Liczba atomowa: 18
  369.    Masa atomowa: 39.948
  370.  stopieñ utleniania: -
  371.  Temperatura topnienia: -248.67
  372.    Temperatura wrzenia: -246.048
  373.  Data odkrycia: 1894 Sir Wiliam Ramsey, Baron Rayleigh
  374.                 (Scotland)
  375.  Nazwa Æaciñska: Argon
  376.  --------------------------------------------------------------
  377.  Gaz bezbarwny, bezwonny, bez smaku, sÆabo
  378.  rozpuszczalny w wodzie, bierny chemicznie
  379.  (tzn. nie reaguje z innymi pierwiastkami);
  380.  stosowany do napeÆniania ºarówek duºej mocy,
  381.  lamp jarzeniowych i elektronowych dla ochrony
  382.  przed spaleniem wystepujåcego w nich drucika
  383.  wykonanego z wolframu.
  384.  SÆuºy takºe do wytwarzania chemicznie biernej
  385.  atmosfery niezbednej przy otrzymywaniu niektórych
  386.  metali (np.tytanu).
  387. *END
  388. Potas
  389.    Symbol-Grupa: K-IA
  390.  Liczba atomowa: 19
  391.    Masa atomowa: 39.098
  392.  stopieñ utleniania: 1
  393.  Temperatura topnienia: 63.65
  394.    Temperatura wrzenia: 774
  395.  Data odkrycia: 1807 Sir Humphrey Davy (Anglia)
  396.  Nazwa Æaciñska: Potassium
  397.  --------------------------------------------------------------
  398.  SrebrzystobiaÆy metal lekki, miækki, bardzo aktywny
  399.  chemicznie, silny reduktor; reaguje burzliwie z
  400.  wodå. Wystæpuje w postaci soli w wielu mineraÆach i
  401.  skaÆach oraz w wodzie morskiej; jest skÆadnikiem
  402.  niezbædnym do wegetacji ro₧lin. Zwiåzki potasu så
  403.  stosowane jako nawozy sztuczne.
  404. *END
  405. Wapñ
  406.    Symbol-Grupa: Ca-IIA
  407.  Liczba atomowa: 20
  408.    Masa atomowa: 40.08
  409.  stopieñ utleniania: 2
  410.  Temperatura topnienia: 842
  411.    Temperatura wrzenia: 1487
  412.  Data odkrycia: 1808 Sir Humphrey Davy (Anglia)
  413.  Nazwa Æaciñska: Calcium
  414.  --------------------------------------------------------------
  415.  Miækki, srebrzystobiaÆy metal lekki, aktywny
  416.  chemicznie, reaguje z wodå i tlenem powietrza;
  417.  wystæpuje w postaci wielu mineraÆów skaÆotwórczych,
  418.  z których najwaºniejsze to kalcyt, marmury, kreda,
  419.  wapnie, gips, dolomit.
  420.  Stosowany jako domieszka do stopów; jego zwiåzki
  421.  majå bardzo liczne zastosowanie w przemy₧le.
  422. *END
  423. Skand
  424.    Symbol-Grupa: Sc-IIIB
  425.  Liczba atomowa: 21
  426.    Masa atomowa: 44.9559
  427.  stopieñ utleniania: 3
  428.  Temperatura topnienia: 1539
  429.  Temperatura wrzenia: 2832
  430.  Data odkrycia: 1879 Lars Nilson (Szwecja)
  431.  Nazwa Æaciñska: Scandium
  432.  --------------------------------------------------------------
  433.  Miækki srebrzysty metal o ºóÆtawym odcieniu; w
  434.  przyrodzie do₧ì rzadki, choì tworzy wÆasne
  435.  mineraÆy.
  436. *END
  437. Tytan
  438.    Symbol-Grupa: Ti-IVB
  439.  Liczba atomowa: 22
  440.    Masa atomowa: 47.90
  441.  stopieñ utleniania: 4;3
  442.  Temperatura topnienia: 1675
  443.    Temperatura wrzenia: 3260
  444.  Data odkrycia: 1791 Wiliam Gregor (Anglia)
  445.  Nazwa Æaciñska: Titanium
  446.  --------------------------------------------------------------
  447.  Lekki, stalowoszary metal, twardy i kruchy,
  448.  odporny na dziaÆanie czynników atmosferycznych,
  449.  wytrzymaÆy mechanicznie, odporny na wysokie
  450.  temperatury.
  451.  Tytan jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie,
  452.  lecz rzadko wystæpuje w wiækszych ilo₧ciach.
  453.  Stosowany jest jako materiaÆ konstrukcyjny w
  454.  lotnictwie, do wyrobu aparatury chemicznej, w
  455.  przemy₧le elektronicznym.
  456. *END
  457. Wanad
  458.    Symbol-Grupa: V-VB
  459.  Liczba atomowa: 23
  460.    Masa atomowa: 50.9414
  461.  stopieñ utleniania: 5;4;3;2
  462.  Temperatura topnienia: 1900
  463.    Temperatura wrzenia: 3260
  464.  Data odkrycia: 1830 Nils Sefstron (Szwecja)
  465.  Nazwa Æaciñska: Vanadium
  466.  --------------------------------------------------------------
  467.  Srebrzystoszary metal, twardy, lecz kowalny.
  468.  W przyrodzie jest bardzo rozpowszechniony, choì na
  469.  ogóÆ rozproszony. Stosowany przede wszystkim w
  470.  hutnictwie - jako odtleniacz do stali i dodatek
  471.  stopowy.
  472. *END
  473. Chrom
  474.    Symbol-Grupa: Cr-VIB
  475.  Liczba atomowa: 24
  476.    Masa atomowa: 51.996
  477.  stopieñ utleniania: 6;3;9
  478.  Temperatura topnienia: 1890
  479.    Temperatura wrzenia: 2482
  480.  Data odkrycia: 1797 Lonis Vauquelin (Francja)
  481.  Nazwa Æaciñska: Chromium
  482.  --------------------------------------------------------------
  483.  SrebrzystobiaÆy z odcieniem niebieskawym, twardy i
  484.  kowalny metal, odporny na dziaÆanie czynników
  485.  atmosferycznych i wody.
  486.  W przyrodzie jest do₧ì rozpowszechniony -
  487.  wystæpuje w wielu mineraÆach, stosowany jako
  488.  dodatek do stopów oraz do pokrywania przedmiotów
  489.  ºelaznych -  warstwa ochronna zabezpieczajåca
  490.  przed korozjå.
  491. *END
  492. Mangan
  493.    Symbol-Grupa: Mn-VIIB
  494.  Liczba atomowa: 25
  495.    Masa atomowa: 54.9380
  496.  stopieñ utleniania: 7;6;4;2;3
  497.  Temperatura topnienia: 1244
  498.    Temperatura wrzenia: 2097
  499.  Data odkrycia: 1774 Johann Gahn (Szwecja)
  500.  Nazwa Æaciñska: Manganum
  501.  --------------------------------------------------------------
  502.  SrebrzystobiaÆy metal z róºowym odblaskiem,
  503.  twardy i kruchy, wystæpuje w postaci mineraÆów,
  504.  czæsto razem z rudami ºelaza.
  505.  Stosowany jako domieszka do stali oraz jako
  506.  skÆadnik stopów z miedziå i glinem.
  507. *END
  508. íelazo
  509.    Symbol-Grupa: Fe-VIIIB
  510.  Liczba atomowa: 26
  511.    Masa atomowa: 55.847
  512.  stopieñ utleniania: 2;3
  513.  Temperatura topnienia: 1535
  514.    Temperatura wrzenia: 2750
  515.  Data odkrycia: przedhist.
  516.  Nazwa Æaciñska: Ferrum
  517.  --------------------------------------------------------------
  518.  Srebrzysty, plastyczny metal, niezbyt twardy i
  519.  bardzo ciågliwy; ciemnieje na powietrzu, Æatwo
  520.  poddaje siæ obróbce mechanicznej, ma
  521.  wÆa₧ciwo₧ci ferromagnetyczne.
  522.  íelazo jest jednym z najpospolitszych pierwiastków
  523.   - wystæpuje w postaci mineraÆów, z których
  524.  najwaºniejsze to magnetyt, hematyt, limonit,
  525.  syderyt, piryt; jest teº istotnym skÆadnikiem
  526.  hemoglobiny.
  527.  GÆówne zastosowanie znajduje w stopach, które så
  528.  podstawowym tworzywem metalicznym naszych czasów.
  529.  Szeroko stosowane så teº zwiåzki ºelaza.
  530. *END
  531. Kobalt
  532.    Symbol-Grupa: Co-VIIIB
  533.  Liczba atomowa: 27
  534.    Masa atomowa: 58.9332
  535.  stopieñ utleniania : 2;3
  536.  Temperatura topnienia: 1495
  537.    Temperatura wrzenia: 2830
  538.  Data odkrycia: 1737 Grearge Brandt (Szwecja)
  539.  Nazwa Æaciñska: Cobaltum
  540.  --------------------------------------------------------------
  541.  SrebrzystobiaÆy metal, bÆyszczacy z odcieniem
  542.  niebieskawym ma wÆa₧ciwo₧ci ferromagnetyczne.
  543.  W przyrodzie kobalt jest do₧ì rozpowszechniony
  544.  - wystæpuje w skaÆach, wodzie morskiej, ºródÆach
  545.  mineralnych; tworzy wÆasne mineraÆy; znaleziono
  546.  go teº w meteorytach. Stosowany gÆównie jako
  547.  dodatek stopowy. Promieniotwórczy izotop kobaltu
  548.  jest wykorzystywany w medycynie.
  549. *END
  550. Nikiel
  551.    Symbol-Grupa: Ni-VIIIB
  552.  Liczba atomowa: 28
  553.    Masa atomowa: 58.70
  554.  stopieñ utleniania: 2;3
  555.  Temperatura topnienia: 1453
  556.    Temperatura wrzenia: 2732
  557.  Data odkrycia: 1751 Axel Cronstedt (Szwecja)
  558.  Nazwa Æaciñska: Niccolum
  559.  --------------------------------------------------------------
  560.  Srebrzysty metal, miækki i kowalny, daje siæ
  561.  polerowaì, odporny na dziaÆanie czynników
  562.  atmosferycznych. Nikiel wystæpuje w postaci
  563.  mineraÆów oraz jako domieszka do rud miedzi i
  564.  pirytów. Najwiæksze ilo₧ci niklu zuºywane så na
  565.  stopy z innymi metalami (np. ºelazem, chromem,
  566.  miedziå).
  567. *END
  568. Miedª
  569.    Symbol-Grupa: Cu-IB
  570.  Liczba atomowa: 29
  571.    Masa atomowa: 63.546
  572.  stopieñ utleniania: 2;1
  573.  Temperatura topnienia: 1083
  574.    Temperatura wrzenia: 2870
  575.  Data odkrycia: przedhist.
  576.  Nazwa Æaciñska: Cuprum
  577.  --------------------------------------------------------------
  578.  Metal o czerwonoróºowej barwie z poÆyskiem,
  579.  ciågliwy i kowalny, daje siæ walcowaì na bardzo
  580.  cienkå foliæ. Miedª jest bardzo dobrym
  581.  przewodnikiem ciepÆa i elektryczno₧ci.
  582.  W wilgotnym powietrzu pokrywa siæ zielonym
  583.  nalotem-patyna. Miedª i jej stopy majå szerokie
  584.  zastosowanie w technice.
  585. *END
  586. Cynk
  587.    Symbol-Grupa: Zn-IIB
  588.  Liczba atomowa: 30
  589.    Masa atomowa: 65.38
  590.  stopieñ utleniania: 2
  591.  Temperatura topnienia: 419.58
  592.    Temperatura wrzenia: 907
  593.  Data odkrycia: 1746 Andreas Marggraf (Niemcy)
  594.  Nazwa Æaciñska: Zincum
  595.  --------------------------------------------------------------
  596.  BÆækitnoszary, kruchy metal, ₧rednio twardy,
  597.  ciemniejåcy na powietrzu; dobrze przewodzi
  598.  ciepÆo i pråd elektryczny, Æatwo rozpuszcza siæ w
  599.  kwasach; wystæpuje w postaci mineraÆów, z których
  600.  gÆówne to blenda cynkowa i smitsonit.
  601.  Cynk jest stosowany do powlekania wyrobów
  602.  ºelaznych, szczególnie blach, jako skÆadnik
  603.  róªnych stopów, w tym mosiådzu, do wyrobu baterii i
  604.  ogniw galwanicznych.
  605. *END
  606. Gal
  607.    Symbol-Grupa: Ga-IIIA
  608.  Liczba atomowa: 31
  609.    Masa atomowa: 69.72
  610.  stopieñ utleniania: 3
  611.  Temperatura topnienia: 29.78
  612.    Temperatura wrzenia: 2404
  613.  Data odkrycia: 1875 Paul Emile Lecoq de
  614.                 Boisbaudran (Francja)
  615.  Nazwa Æaciñska: Gallium
  616.  --------------------------------------------------------------
  617.  SrebrzystobiaÆy lub niebieskawy metal ciemniejåcy
  618.  na powietrzu. Zwiåzki galu barwiå pÆomieñ na
  619.  fioletowo. Gal towarzyszy blendzie cynkowej i
  620.  boksytom. Uºywany  zamiast rtæci w termometrach
  621.  sÆuºåcych do mierzenia wysokich temperatur, do
  622.  wyrobu szkieÆ optycznych i stopów dentystycznych.
  623. *END
  624. German
  625.    Symbol-Grupa: Ge-IVA
  626.  Liczba atomowa: 32
  627.    Masa atomowa: 72.59
  628.  stopieñ utleniania: 3
  629.  Temperatura topnienia: 937.4
  630.    Temperatura wrzenia: 2830
  631.  Data odkrycia: 1886 Clemens Winkler (Niemcy)
  632.  Nazwa Æaciñska: Germanium
  633.  --------------------------------------------------------------
  634.  Jasnoszare ciaÆo staÆe o metalicznym poÆysku, do₧ì
  635.  twarde i kruche, o wÆasno₧ciach póÆprzewodnikowych.
  636.  MineraÆy germanu så bardzo rzadkie, jest on gÆównie
  637.  domieszkå rud metali nieºelaznych i niektórych
  638.  wægli.
  639. *END
  640. Arsen
  641.    Symbol-Grupa: As-VA
  642.  Liczba atomowa: 33
  643.    Masa atomowa: 74.9216
  644.  stopieñ utleniania: 3;5
  645.  Temperatura topnienia: 814
  646.    Temperatura wrzenia: 613
  647.  Data odkrycia: XIIIw
  648.  Nazwa Æaciñska: Arsenium
  649.  --------------------------------------------------------------
  650.  Pierwiastek chemiczny o wÆa₧ciwo₧ciach
  651.  amfoterycznych. Arsen i jego zwiåzki så
  652.  bardzo trujåce. W stanie wolnym arsen wystæpuje w
  653.  niewielkich ilo₧ciach. Jego mineraÆy wystæpujå
  654.  zwykle obok zÆóº siarczków ºelaza.
  655. *END
  656. Selen
  657.    Symbol-Grupa: Se-VIA
  658.  Liczba atomowa: 34
  659.    Masa atomowa: 78.96
  660.  stopieñ utleniania: -2;4;6
  661.  Temperatura topnienia: 217
  662.    Temperatura wrzenia: 684.9
  663.  Data odkrycia: 1817 Jons Berzelius (Szwecja)
  664.  Nazwa Æaciñska: Selenium
  665.  --------------------------------------------------------------
  666.  Niemetal, ciaÆo staÆe wystæpujåce w dwóch
  667.  zasadniczych odmianach: selen czerwony
  668.    - czerwonobrunatny proszek i selen metaliczny
  669.    - czarne krysztaÆy o metalicznym poÆysku i
  670.      wÆasno₧ciach póÆprzewodnika.
  671.  Selen i jego zwiåzki wystæpujå najczæ₧ciej z
  672.  siarkå i jej zwiåzkami.
  673. *END
  674. Brom
  675.    Symbol-Grupa: Br-VIIA
  676.  Liczba atomowa: 35
  677.    Masa atomowa: 79.904
  678.  stopieñ utleniania: 1;5
  679.  Temperatura topnienia: -7.2
  680.    Temperatura wrzenia: 58.78
  681.  Data odkrycia: 1826 Antoine J. Balard (Francja)
  682.  Nazwa Æaciñska: Bromum
  683.  --------------------------------------------------------------
  684.  Brunatnoczerwona ciecz o przykrej woni,
  685.  wydzielajåca ºóÆtobråzowe pary, rozpuszczalna w
  686.  wodzie; dziaÆa ºråco na skóræ, a pary - na bÆony
  687.  ₧luzowe. Brom w przyrodzie wystæpuje gÆównie w
  688.  postaci bromków w wodzie morskiej.
  689. *END
  690. Krypton
  691.    Symbol-Grupa: Kr-VIIIA
  692.  Liczba atomowa: 36
  693.    Masa atomowa: 83.80
  694.  stopieñ utleniania: -
  695.  Temperatura topnienia: -156.6
  696.    Temperatura wrzenia: -152.30
  697.  Data odkrycia: 1898 Sir Wiliam Ramsey, M.W. Travers
  698.                 (Wielka Brytania)
  699.  Nazwa Æaciñska: Krypton
  700.  --------------------------------------------------------------
  701.  Bezbarwny gaz, bez zapachu i bez smaku, bierny
  702.  chemicznie wystæpuje w minimalnych ilo₧ciach w
  703.  powietrzu.
  704. *END
  705. Rubin
  706.    Symbol-Grupa: Rb-IA
  707.  Liczba atomowa: 37
  708.    Masa atomowa: 85.4678
  709.  stopieñ utleniania: 1
  710.  Temperatura topnienia: 38.89
  711.    Temperatura wrzenia: 688
  712.  Data odkrycia: 1861 R. Bunsen, G. Kirchoff (Niemcy)
  713.  Nazwa Æaciñska: Rubidium
  714.  --------------------------------------------------------------
  715.  SrebrzystobiaÆy metal, bardzo miækki, daje siæ
  716.  kroiì noºem, aktywny chemicznie, energicznie
  717.  reaguje z wodå. W przyrodzie jest rzadki, nie
  718.  tworzy mineraÆów, wystæpuje w mineraÆach potasu
  719.  lub z litem jako domieszka.
  720. *END
  721. Stront
  722.    Symbol-Grupa: Sr-IIA
  723.  Liczba atomowa: 38
  724.    Masa atomowa: 87.62
  725.  stopieñ utleniania: 2
  726.  Temperatura topnienia: 769
  727.    Temperatura wrzenia: 1384
  728.  Data odkrycia: 1808 A. Crawford (Scotland)
  729.  Nazwa Æaciñska: Strontium
  730.  --------------------------------------------------------------
  731.  Miækki, srebrzystobiaÆy metal, bardzo aktywny
  732.  chemicznie. Stront wystæpuje w postaci mineraÆów.
  733.  Stosowany jest jako dodatek do stopów oÆowiu i
  734.  kadmu. Zwiåzki strontu barwiå pÆomieñ na
  735.  intensywny czerwony kolor - uºywane så do wyrobu
  736.  ogni sztucznych i rakiet sygnalizacyjnych, oprócz
  737.  tego w produkcji szkÆa, smarów, w cukrownictwie
  738.  oraz lecznictwie.
  739. *END
  740. Itr
  741.    Symbol-Grupa: Y-IIIB
  742.  Liczba atomowa: 39
  743.    Masa atomowa: 88.9059
  744.  stopieñ utleniania: 3
  745.  Temperatura topnienia: 1523
  746.    Temperatura wrzenia: 3337
  747.  Data odkrycia: 1794 Johann Gadolin (Finladia)
  748.  Nazwa Æaciñska: Yttrium
  749.  --------------------------------------------------------------
  750.  Ciemnoszary metal, Æatwo obrabialny mechanicznie;
  751.  wystæpuje w postaci mineraÆów; stosowany w
  752.  telewizji barwnej, gdyº w wyniku bombardowania
  753.  elektronami ₧wieci na czerwono.
  754. *END
  755. Cyrkon
  756.    Symbol-Grupa: Zr-IVB
  757.  Liczba atomowa: 40
  758.    Masa atomowa: 91.22
  759.  stopieñ utleniania: 4
  760.  Temperatura topnienia: 1852
  761.    Temperatura wrzenia: 4377
  762.  Data odkrycia: 1789 Martin Klaproth (Niemcy)
  763.  Nazwa Æaciñska: Zirconium
  764.  --------------------------------------------------------------
  765.  Srebrzysty, twardy i kruchy, trudno topliwy metal;
  766.  bardzo odporny na dziaÆanie czynników
  767.  atmosferycznych, kwasów i zasad. Stosowany do
  768.  produkcji trudno topliwych emalii i materiaÆów
  769.  ognioodpornych, jako dodatek uszlachetniajåcy do
  770.  stali specjalnych.
  771.  Uºywany takºe do produkcji nici chirurgicznych
  772.  oraz pÆytek uzupeÆniajåcych braki kostne.
  773.  W przyrodzie wystæpuje równieº krzemian cyrkonu
  774.  - mineraÆ zawierajåcy obok pierwiastka cyrkonu
  775.  niewielkie ilo₧ci innych rzadkich pierwiastków,
  776.  np. hafnu, itru.
  777. *END
  778. Niob
  779.    Symbol-Grupa: Nb-VB
  780.  Liczba atomowa: 41
  781.    Masa atomowa: 92.9064
  782.  stopieñ utleniania: 5;3
  783.  Temperatura topnienia: 2468
  784.    Temperatura wrzenia: 4927
  785.  Data odkrycia: 1801 Charles Hatchet (Anglia)
  786.  Nazwa Æaciñska: Niobium
  787.  --------------------------------------------------------------
  788.  Stalowoszary metal, twardy, kowalny, maÆo aktywny
  789.  chemicznie, odporny na dziaÆanie wysokiej
  790.  temperatury, czynników atmosferycznych oraz zasad i
  791.  kwasów. W przyrodzie wystæpuje w kilku rzadkich
  792.  mineraÆach. Niob jest podstawowym skÆadnikiem
  793.  stopów ºaroodpornych.
  794. *END
  795. Molibden
  796.    Symbol-Grupa: Mo-VIB
  797.  Liczba atomowa: 42
  798.    Masa atomowa: 95.94
  799.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3;2
  800.  Temperatura topnienia: 2610
  801.    Temperatura wrzenia: 5560
  802.  Data odkrycia: 1778 Carl Wilhelm Scheele (Szwecja)
  803.  Nazwa Æaciñska: Molybdenum
  804.  --------------------------------------------------------------
  805.  Srebrzysty metal, do₧ì kruchy, trudno poddajåcy siæ
  806.  obróbce, maÆo aktywny chemicznie.
  807.  Molibden jest do₧ì rozpowszechniony w przyrodzie w
  808.  postaci licznych mineraÆów.
  809.  Stosowany gÆównie jako dodatek stopowy do stali.
  810. *END
  811. Technet
  812.    Symbol-Grupa: Tc-VIIB
  813.  Liczba atomowa: 43
  814.    Masa atomowa: 97
  815.  stopieñ utleniania: 7
  816.  Temperatura topnienia: 2200
  817.    Temperatura wrzenia: 5030
  818.  Data odkrycia: 1937 Carlo Perrier,
  819.                 Emilo Segre (Wlochy)
  820.  Nazwa Æaciñska: Technetium
  821.  --------------------------------------------------------------
  822.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny;
  823.  srebrzystoszary metal powoli ciemniejåcy w
  824.  wilgotnym powietrzu. Powstaje w wyniku przemian
  825.  promieniotwórczych z molibdenu.
  826.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  827.  Stosowany gÆównie do pokrywania ºelaza nadajåc mu
  828.  wyjåtkowå odporno₧ì na korozjæ.
  829. *END
  830. Ruten
  831.    Symbol-Grupa: Ru-VIIIB
  832.  Liczba atomowa: 44
  833.    Masa atomowa: 101.07
  834.  stopieñ utleniania: 2;3;4;6;8
  835.  Temperatura topnienia: 2310
  836.    Temperatura wrzenia: 3900
  837.  Data odkrycia: 1844 Karl Klaus (Rosja)
  838.  Nazwa Æaciñska: Ruthenium
  839.  --------------------------------------------------------------
  840.  SzarobiaÆy metal szlachetny ze srebrzystym
  841.  poÆyskiem, twardy i kruchy, odporny na dziaÆanie
  842.  kwasów i zasad; wystæpuje rzadko w postaci mineraÆu
  843.  lub jako minimalna domieszka w platynie.
  844.  Stosowany jest gÆównie w stopach odznaczajåcych siæ
  845.  wielkå twardo₧ciå i odporno₧ciå na ₧cieranie.
  846. *END
  847. Rod
  848.    Symbol-Grupa: Rh-VIIIB
  849.  Liczba atomowa: 45
  850.    Masa atomowa: 102.9055
  851.  stopieñ utleniania: 2;3;4
  852.  Temperatura topnienia: 1966
  853.    Temperatura wrzenia: 3727
  854.  Data odkrycia: 1803 Wiliam Wollaston (Anglia)
  855.  Nazwa Æaciñska: Rhodium
  856.  --------------------------------------------------------------
  857.  SrebrzystobiaÆy metal szlachetny o niebieskawym
  858.  odcieniu, do₧ì miækki, kowalny, odporny na
  859.  dziaÆanie kwasów i zasad.
  860.  Wystæpuje (rzadko) w platynie i zÆocie.
  861.  Stosowany jako skÆadnik stopu z platyna.
  862. *END
  863. Pallad
  864.    Symbol-Grupa: Pd-VIIIB
  865.  Liczba atomowa: 46
  866.    Masa atomowa: 106.4
  867.  stopieñ utleniania: 2;4
  868.  Temperatura topnienia: 1552
  869.    Temperatura wrzenia: 3140
  870.  Data odkrycia: 1803 Wiliam Wollaston (Anglia)
  871.   sztunego otrzymania
  872.  Nazwa Æaciñska: Palladium
  873.  --------------------------------------------------------------
  874.  SrebrzystobiaÆy metal szlachetny, do₧ì miækki,
  875.  ciågliwy i kowalny.
  876.  Pallad ma zdolno₧ì pochÆaniania duºych ilo₧ci
  877.  wodoru. Wystæpuje z platynå, niekiedy ze zÆotem,
  878.  towarzyszy rudom srebra. MineraÆy palladu så
  879.  bardzo rzadkie.
  880. *END
  881. Srebro
  882.    Symbol-Grupa: Ag-IB
  883.  Liczba atomowa: 47
  884.    Masa atomowa: 107.868
  885.  stopieñ utleniania: 1
  886.  Temperatura topnienia: 961.93
  887.    Temperatura wrzenia: 2212
  888.  Data odkrycia: przedhist
  889.  Nazwa Æaciñska: Argentum
  890.  --------------------------------------------------------------
  891.  Miækki, doskonale ciågliwy i kowalny, biaÆy metal
  892.  szlachetny, wykazujåcy najlepszå ze wszystkich
  893.  metali przewodno₧ì elektrycznå i cieplnå, bardzo
  894.  odporny na dziaÆanie wpÆywów atmosferycznych i
  895.  kwasów (oprócz azotowego i goråcego siarkowego).
  896.  Srebro rodzime wystæpuje rzadko, cze₧ciej w postaci
  897.  mineraÆów oraz jako domieszka w rudach oÆowiu,
  898.  cynku i miedzi.
  899.  Srebro ma róºnorodne  zastosowanie - do wyrobu
  900.  monet i przedmiotów artystycznych, nakryì
  901.  stoÆowych, elementów aparatury chemicznej i
  902.  elektronicznej.
  903.  Zwiåzki srebra så stosowane w fotografii, do
  904.  wyrobu luster, w dentystyce i lecznictwie.
  905. *END
  906. Kadm
  907.    Symbol-Grupa: Cd-IIB
  908.  Liczba atomowa: 48
  909.    Masa atomowa: 112.40
  910.  stopieñ utleniania: 2
  911.  Temperatura topnienia: 320.9
  912.    Temperatura wrzenia: 765
  913.  Data odkrycia: 1817 Fredrich Stonmeyer (Niemcy)
  914.  Nazwa Æaciñska: Cadmium
  915.  --------------------------------------------------------------
  916.  SrebrzystobiaÆy metal, miækki i ciågliwy, dobrze
  917.  przewodzi ciepÆo i pråd elektryczny, silnie
  918.  pochÆania neutrony.
  919.  Pary kadmu i jego sole så trujåce.
  920.  MineraÆy kadmu så rzadkie, jego domieszki
  921.  wystæpujå z rudami cynku, gÆównie w blendzie
  922.  cynkowej. Stosowany m.in. do wyrobu farb
  923.  ₧wiecåcych i maskujåcych.
  924. *END
  925. Ind
  926.    Symbol-Grupa: In-IIIA
  927.  Liczba atomowa: 49
  928.    Masa atomowa: 114.82
  929.  stopieñ utleniania: 3
  930.  Temperatura topnienia: 156.61
  931.    Temperatura wrzenia: 2080
  932.  Data odkrycia: 1863 Ferdinand Reich,
  933.                 H. Richter (Niemcy)
  934.  Nazwa Æaciñska: Indium
  935.  --------------------------------------------------------------
  936.  SrebrzystobiaÆy metal, bardzo miækki-daje siæ kroiì
  937.  noºem. W przyrodzie wystæpuje tylko jako domieszka
  938.  do rud cynku, cyny, ºelaza i miedzi.
  939.  Stosowany zamiast rtæci w termometrach do pomiaru
  940.  wysokich temperatur, jako dodatek przeciwkorozyjny
  941.  do metali i stopów.
  942. *END
  943. Cyna
  944.    Symbol-Grupa: Sn-IVA
  945.  Liczba atomowa: 50
  946.    Masa atomowa: 118.69
  947.  stopieñ utleniania: 4;2
  948.  Temperatura topnienia: 231.89
  949.    Temperatura wrzenia: 2270
  950.  Data odkrycia: przedhist.
  951.  Nazwa Æaciñska: Stannum
  952.  --------------------------------------------------------------
  953.  CiaÆo staÆe, bÆyszczåce, biaÆy metal o lekko
  954.  niebieskawym odcieniu; skÆadnik wielu stopów,
  955.  np. bråzu, mosiådzu, lutu (tzn. stopu do
  956.  lutowania - ze wzglædu na niskå temperaturæ
  957.  topnienia). Stosowana do powlekania blach,
  958.  jako ₧rodek antykorozyjny.
  959. *END
  960. Antymon
  961.    Symbol-Grupa: Sb-VA
  962.  Liczba atomowa: 51
  963.    Masa atomowa: 121.75
  964.  stopieñ utleniania: 3;5
  965.  Temperatura topnienia: 630.74
  966.    Temperatura wrzenia: 1750
  967.  Data odkrycia: 1604
  968.  Nazwa Æaciñska: Amtimonium (Stibium)
  969.  --------------------------------------------------------------
  970.  Pierwiastek chemiczny o wÆa₧ciwo₧ciach
  971.  amfoterycznych.
  972.  CiaÆo staÆe, wystæpuje w czterech odmianach:
  973.   1. antymon ºóÆty, srebrzystobiaÆy,
  974.   2. antymon metaliczny,
  975.   3. antymon czarny,
  976.   4. antymon wybuchowy.
  977.   W przyrodzie wystæpuje pod postaciå mineraÆu
  978.   antymonitu.
  979. *END
  980. Tellur
  981.    Symbol-Grupa: Te-VIA
  982.  Liczba atomowa: 52
  983.    Masa atomowa: 127.60
  984.  stopieñ utleniania: -2;4;6
  985.  Temperatura topnienia: 449.5
  986.    Temperatura wrzenia: 989.9
  987.  Data odkrycia: 1782 Franz Muller von Reichenstein
  988.                 (Rumunia)
  989.  Nazwa Æaciñska: Tellurium
  990.  --------------------------------------------------------------
  991.  Srebrzystoszare ciaÆo staÆe o metalicznym poÆysku,
  992.  do₧ì miækkie i kruche, ma wÆasno₧ci
  993.  póÆprzewodnikowe. Wystæpuje w postaci mineraÆów.
  994.  Stosowany jako dodatek do oÆowiu w celu polepszenia
  995.  jego wÆa₧ciwo₧ci mechanicznych i antykorozyjnych.
  996. *END
  997. Jod
  998.    Symbol-Grupa: I-VIIA
  999.  Liczba atomowa: 53
  1000.    Masa atomowa: 126.9045
  1001.  stopieñ utleniania: 1;5;7
  1002.  Temperatura topnienia: 113.5
  1003.    Temperatura wrzenia: 184.35
  1004.  Data odkrycia: 1811 Bernard Courtais (Francja)
  1005.  Nazwa Æaciñska: Jodum
  1006.  --------------------------------------------------------------
  1007.  Fioletowoczarna substancja krystaliczna, o
  1008.  metalicznym poÆysku i charakterystycznym zapachu,
  1009.  sÆabo rozpuszczalna w wodzie, dobrze w alkoholu,
  1010.  benzynie i eterze, Æatwo sublimuje. W przyrodzie
  1011.  jod wystæpuje gÆównie w wodorostach morskich i
  1012.  wodzie morskiej.
  1013. *END
  1014. Ksenon
  1015.    Symbol-Grupa: Xe-VIIIA
  1016.  Liczba atomowa: 54
  1017.    Masa atomowa: 131.30
  1018.  stopieñ utleniania: -
  1019.  Temperatura topnienia: -111.9
  1020.    Temperatura wrzenia: -107
  1021.  Data odkrycia: 1898 Sir Wiliam Ramsey,
  1022.                 M.W. Travers (Anglia)
  1023.  Nazwa Æaciñska: Xenon
  1024.  --------------------------------------------------------------
  1025.  Bezbarwny gaz, bez smaku i bez zapachu, bierny
  1026.  chemicznie.
  1027.  Wystæpuje w nikÆych ilo₧ciach w powietrzu.
  1028.  SÆuºy w mieszaninie z azotem do napeÆniania
  1029.  ºarówek.
  1030. *END
  1031. Cez
  1032.    Symbol-Grupa: Cs-IA
  1033.  Liczba atomowa: 55
  1034.    Masa atomowa: 132.9054
  1035.  stopieñ utleniania: 1
  1036.  Temperatura topnienia: 28.5
  1037.    Temperatura wrzenia: 690
  1038.  Data odkrycia: 1803 Gustov Kirchoff,
  1039.                 Robert Bunson (Niemcy)
  1040.  Nazwa Æaciñska: Cerium
  1041.  --------------------------------------------------------------
  1042.  SrebrzystobiaÆy metal, bardzo miækki - daje siæ
  1043.  kroiì noºem (na ₧wieºym przekroju wystæpuje
  1044.  silny poÆysk metaliczny).
  1045.  Cez jest bardzo aktywny chemicznie, z wodå
  1046.  reaguje wybuchowo.
  1047.  W przyrodzie wystæpuje tylko w postaci zwiåzków
  1048.  chemicznych stanowiåcych minimalne domieszki w
  1049.  mineraÆach potasu.
  1050. *END
  1051. Bar
  1052.    Symbol-Grupa: Ba-IIA
  1053.  Liczba atomowa: 56
  1054.    Masa atomowa: 137.34
  1055.  stopieñ utleniania: 2
  1056.  Temperatura topnienia: 725
  1057.    Temperatura wrzenia: 1640
  1058.  Data odkrycia: 1808 Sir Humphrey Davy (Anglia)
  1059.  Nazwa Æaciñska: Barium
  1060.  --------------------------------------------------------------
  1061.  SrebrzystobiaÆy metal, bardzo aktywny chemicznie
  1062.  - na powietrzu szybko siæ utlenia.
  1063.  Zwiåzki baru (z wyjåtkiem siarczanu baru) så
  1064.  bardzo trujåce.
  1065. *END
  1066. Lantan
  1067.    Symbol-Grupa: La-IIIB
  1068.  Liczba atomowa: 57
  1069.    Masa atomowa: 138.9055
  1070.  stopieñ utleniania: 3
  1071.  Temperatura topnienia: 920
  1072.    Temperatura wrzenia: 3454
  1073.  Data odkrycia: 1839 Carl Mosander (Szwecja)
  1074.  Nazwa Æaciñska: Lanthanum
  1075.  --------------------------------------------------------------
  1076.  BÆyszczåcy metal, na powietrzu natychmiast
  1077.  ciemniejåcy, ciågliwy. Wystæpuje w postaci
  1078.  rzadkich mineraÆów oraz w piaskach monacytowych
  1079.  obok ceru, luteru i toru.
  1080. *END
  1081. Cer
  1082.    Symbol-Grupa: Ce-VB
  1083.  Liczba atomowa: 58
  1084.    Masa atomowa: 140.12
  1085.  stopieñ utleniania: 3;4
  1086.  Temperatura topnienia: 798
  1087.    Temperatura wrzenia: 3257
  1088.  Data odkrycia: 1803 W, von Hisinger, J. Berzelius,
  1089.                 M. Klaproth (Szwecja/Niemcy)
  1090.  Nazwa Æaciñska: Cerium
  1091.  --------------------------------------------------------------
  1092.  Miækki, ciågliwy, kowalny metal o barwie
  1093.  srebrzystoszarej, ciemniejåcy na powietrzu.
  1094.  Metal stosowany do stopów, do produkcji kamieni do
  1095.  zapalniczek, koszulek ºarowych lamp gazowych, w
  1096.  przemy₧le chemicznym i w lecznictwie.
  1097. *END
  1098. Prazeodym
  1099.    Symbol-Grupa: Pr-VIB
  1100.  Liczba atomowa: 59
  1101.    Masa atomowa: 140.9077
  1102.  stopieñ utleniania: 3;4
  1103.  Temperatura topnienia: 931
  1104.    Temperatura wrzenia: 3212
  1105.  Data odkrycia: 1885 C.F. Arer von Welsbach (Austria)
  1106.  Nazwa Æaciñska: Praseodymium
  1107.  --------------------------------------------------------------
  1108.  SrebrzystobiaÆy metal z ºóÆtym odcieniem, szybko
  1109.  ciemniejåcy na powietrzu. Wystæpuje w piasku
  1110.  monacytowym.
  1111.  Sole prazeodymu så stosowane do barwienia na
  1112.  zielono szkÆa, emalii i sztucznych kamieni.
  1113. *END
  1114. Neodym
  1115.    Symbol-Grupa: Nd-VIIB
  1116.  Liczba atomowa: 60
  1117.    Masa atomowa: 144.24
  1118.  stopieñ utleniania: 3
  1119.  Temperatura topnienia: 1010
  1120.    Temperatura wrzenia: 3127
  1121.  Data odkrycia: 1885 C.F. Arer von Welsbach (Austria)
  1122.  Nazwa Æaciñska: Neodymium
  1123.  --------------------------------------------------------------
  1124.  SrebrzystobiaÆy metal z ºóÆtym odcieniem, szybko
  1125.  ciemniejåcy na powietrzu. Wystæpuje w piasku
  1126.  monacytowym.
  1127.  Ma zastosowanie przy wyrobie szkieÆ optycznych.
  1128. *END
  1129. Promet
  1130.    Symbol-Grupa: Pm-VIIIB
  1131.  Liczba atomowa: 61
  1132.    Masa atomowa: 145
  1133.  stopieñ utleniania: 3
  1134.  Temperatura topnienia: -1080
  1135.    Temperatura wrzenia: 2460
  1136.  Data odkrycia: 1947 J.A. Marinsky, L.E. Glendenin,
  1137.                 C.D. Coryell (U.S.A.)
  1138.  Nazwa Æaciñska: Promethium
  1139.  --------------------------------------------------------------
  1140.  Miækki, ciågliwy, kowalny metal o barwie
  1141.  srebrzystoszarej, ciemniejåcy na powietrzu.
  1142. *END
  1143. Samar
  1144.    Symbol-Grupa: Sm-VIIIB
  1145.  Liczba atomowa: 62
  1146.    Masa atomowa: 150.04
  1147.  stopieñ utleniania: 3;2
  1148.  Temperatura topnienia: 1072
  1149.    Temperatura wrzenia: 1778
  1150.  Data odkrycia: 1879 Paul Emile Lecoq de
  1151.                 Boisbaudran (Francja)
  1152.  Nazwa Æaciñska: Samarium
  1153.  --------------------------------------------------------------
  1154.  SzarobiaÆy metal, wystæpuje w piasku monacytowym i
  1155.  niektórych mineraÆach jako domieszka.
  1156. *END
  1157. Europ
  1158.    Symbol-Grupa: Eu-VIIIB
  1159.  Liczba atomowa: 63
  1160.    Masa atomowa: 151.96
  1161.  stopieñ utleniania: 3;2
  1162.  Temperatura topnienia: 822
  1163.    Temperatura wrzenia: 1597
  1164.  Data odkrycia: 1896 Euqcne Demarcay (Francja)
  1165.  Nazwa Æaciñska: Europium
  1166.  --------------------------------------------------------------
  1167.  Szary metal, do₧ì miækki i kowalny, bardzo rzadko
  1168.  wystæpuje w przyrodzie.
  1169. *END
  1170. Gadolin
  1171.    Symbol-Grupa: Gd-IB
  1172.  Liczba atomowa: 64
  1173.    Masa atomowa: 157.25
  1174.  stopieñ utleniania: 3
  1175.  Temperatura topnienia: 1312
  1176.    Temperatura wrzenia: 3233
  1177.  Data odkrycia: 1880 Jean de Marignac (Szwajcaria)
  1178.  Nazwa Æaciñska: Gadolinium
  1179.  --------------------------------------------------------------
  1180.  SrebrzystobiaÆy lub ºóÆtawy metal ciemniejåcy na
  1181.  powietrzu. Wystæpuje jako domieszka w niektórych
  1182.  mineraÆach.
  1183. *END
  1184. Terb
  1185.    Symbol-Grupa: Tb-IIB
  1186.  Liczba atomowa: 65
  1187.    Masa atomowa: 158.9254
  1188.  stopieñ utleniania: 3;4
  1189.  Temperatura topnienia: 1360
  1190.    Temperatura wrzenia: 3041
  1191.  Data odkrycia: 1843 Carl Mosander (Szwecja)
  1192.  Nazwa Æaciñska: Terbium
  1193.  --------------------------------------------------------------
  1194.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1195.  bardzo rzadki. Wystæpuje w piasku monacytowym.
  1196. *END
  1197. Dysproz
  1198.    Symbol-Grupa: Dy-IIIA
  1199.  Liczba atomowa: 66
  1200.    Masa atomowa: 162.50
  1201.  stopieñ utleniania: 3
  1202.  Temperatura topnienia: 1490
  1203.    Temperatura wrzenia: 2335
  1204.  Data odkrycia: 1886 Paul Emile Lecoq de
  1205.                 Boisbaudran (Francja)
  1206.  Nazwa Æaciñska: Dysprosium
  1207.  --------------------------------------------------------------
  1208.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1209.  wystæpuje w minerale gadolinicie.
  1210. *END
  1211. Holm
  1212.    Symbol-Grupa: Ho-IVA
  1213.  Liczba atomowa: 67
  1214.    Masa atomowa: 164.9304
  1215.  stopieñ utleniania: 3
  1216.  Temperatura topnienia: 1470
  1217.    Temperatura wrzenia: 2720
  1218.  Data odkrycia: 1878 J.L. Soret (Szwajcaria)
  1219.  Nazwa Æaciñska: Holmium
  1220.  --------------------------------------------------------------
  1221.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu.
  1222.  Sole holmu majå barwæ ºóÆtå.
  1223. *END
  1224. Erb
  1225.    Symbol-Grupa: Er-VA
  1226.  Liczba atomowa: 68
  1227.    Masa atomowa: 167.26
  1228.  stopieñ utleniania: 3
  1229.  Temperatura topnienia: 1522
  1230.    Temperatura wrzenia: 2510
  1231.  Data odkrycia: 1843 Carl Mosander (Szwecja)
  1232.  Nazwa Æaciñska: Erbium
  1233.  --------------------------------------------------------------
  1234.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1235.  wystæpuje jako domieszka w minerale gadolinicie.
  1236. *END
  1237. Tul
  1238.    Symbol-Grupa: Tm-VIA
  1239.  Liczba atomowa: 69
  1240.    Masa atomowa: 168.9342
  1241.  stopieñ utleniania: 3;2
  1242.  Temperatura topnienia: 1545
  1243.    Temperatura wrzenia: 1727
  1244.  Data odkrycia: 1879 Per Theodor Cleve (Szwecja)
  1245.  Nazwa Æaciñska: Thulium
  1246.  --------------------------------------------------------------
  1247.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1248.  otrzymany w ilo₧ciach gramowych. Wystæpuje w
  1249.  piasku monacytowym.
  1250. *END
  1251. Iterb
  1252.    Symbol-Grupa: Yb-VIIA
  1253.  Liczba atomowa: 70
  1254.    Masa atomowa: 173.04
  1255.  stopieñ utleniania: 3;2
  1256.  Temperatura topnienia: 824
  1257.    Temperatura wrzenia: 1193
  1258.  Data odkrycia: 1878 Jean de Marignac (Szwajcaria)
  1259.  Nazwa Æaciñska: Ytterbium
  1260.  --------------------------------------------------------------
  1261.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1262.  wystæpuje w surowej platynie jako stop z osmem.
  1263.  Stosowany w radiotechnice do produkcji ferrytów.
  1264. *END
  1265. Lutet
  1266.    Symbol-Grupa: Lu-VIIIA
  1267.  Liczba atomowa: 71
  1268.    Masa atomowa: 174.97
  1269.  stopieñ utleniania: 3
  1270.  Temperatura topnienia: 1656
  1271.    Temperatura wrzenia: 3315
  1272.  Data odkrycia: 1906 Georges Urbain (Francja)
  1273.  Nazwa Æaciñska: Lutetium
  1274.  --------------------------------------------------------------
  1275.  SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na powietrzu;
  1276.  wystæpuje w piasku monacytowym obok ceru, toru i
  1277.  lantanu. Dawna nazwa Kasjop (Cp).
  1278. *END
  1279. Hafn
  1280.    Symbol-Grupa: Hf-IVB
  1281.  Liczba atomowa: 72
  1282.    Masa atomowa: 178.49
  1283.  stopieñ utleniania: 4
  1284.  Temperatura topnienia: 2150
  1285.    Temperatura wrzenia: 5400
  1286.  Data odkrycia: 1923 Dirk Coster,
  1287.                 Georg von Hevesy (Niemcy)
  1288.  Nazwa Æaciñska: Hafnium
  1289.  --------------------------------------------------------------
  1290.  Pierwiastek chemiczny z grupy pobocznej tytanowców.
  1291.  Ciæºki srebrzystobiaÆy metal o duºej wytrzymaÆo₧ci
  1292.  mechanicznej; trudno topliwy; nie tworzy wÆasnych
  1293.  mineraÆów, towarzyszy zawsze mineraÆom cyrkonu.
  1294.  Stosowany m.in. w elektronice i technice jådrowej.
  1295. *END
  1296. Tantal
  1297.    Symbol-Grupa: Ta-VB
  1298.  Liczba atomowa: 73
  1299.    Masa atomowa: 180.9479
  1300.  stopieñ utleniania: 5
  1301.  Temperatura topnienia: 2996
  1302.    Temperatura wrzenia: 5425
  1303.  Data odkrycia: 1802 Anders Ekeberg (Szwecja)
  1304.  Nazwa Æaciñska: Tantalum
  1305.  --------------------------------------------------------------
  1306.  Pierwiastek chemiczny z podgrupy wanadowców.
  1307.  Niebieskoszary metal, twardy, ciågliwy, trudno
  1308.  topliwy, odporny na dziaÆanie czynników
  1309.  atmosferycznych oraz kwasów i zasad.
  1310.  Wystæpuje zwykle z niobem.
  1311.  Zastosowanie tantalu jest zwiåzane z jego wysokå
  1312.  ºaroodporno₧ciå i odpornosciå na korozje: jako
  1313.  dodatek do stali, do wyrobu specjalnej aparatury i
  1314.  narzædzi, do produkcji lamp radiowych.
  1315. *END
  1316. Wolfram
  1317.    Symbol-Grupa: W-VIB
  1318.  Liczba atomowa: 74
  1319.    Masa atomowa: 183.85
  1320.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3;2
  1321.  Temperatura topnienia: 3410
  1322.    Temperatura wrzenia: 5927
  1323.  Data odkrycia: 1783 Fausto i Juan Jose de Elhnyar
  1324.                 (Hiszpania)
  1325.  Nazwa Æaciñska: Wolframium
  1326.  --------------------------------------------------------------
  1327.  Pierwiastek chemiczny z podgrupy chromowców.
  1328.  Ciemnoszary metal o najwyºszej temperaturze
  1329.  topnienia.
  1330.  W stanie superczystym jest giætki i Æatwy do
  1331.  obróbki, jednak minimalne nawet domieszki wægla
  1332.  powodujå, ºe staje siæ twardy i kruchy.
  1333.  Wystæpuje w postaci mineraÆów.
  1334.  Stosowany jako dodatek stopowy do stali twardych,
  1335.  odpornych na ₧cieranie i wytrzymaÆych mechanicznie.
  1336. *END
  1337. Ren
  1338.    Symbol-Grupa: Re-VIIB
  1339.  Liczba atomowa: 75
  1340.    Masa atomowa: 186.207
  1341.  stopieñ utleniania: 7;6;4;2;-1
  1342.  Temperatura topnienia: 3180
  1343.    Temperatura wrzenia: 5627
  1344.  Data odkrycia: 1925 Walter Noddack, Jda Tacke,
  1345.                 Otto Berg (Niemcy)
  1346.  Nazwa Æaciñska: Rhenium
  1347.  --------------------------------------------------------------
  1348.  Pierwiastek chemiczny z podgrupy manganowców.
  1349.  BÆyszczåcy, srebrzysty metal szlachetny, bardzo
  1350.  twardy i trudno topliwy, odporny na dziaÆanie
  1351.  czynników atmosferycznych i chemicznych oraz
  1352.  termicznych.
  1353.  W przyrodzie wystæpuje najrzadziej ze wszystkich
  1354.  pierwiastków; nie tworzy mineraÆów. Nieznaczne
  1355.  domieszki renu spotykane så w rudach manganu,
  1356.  molibdenu.
  1357.  Stosowany na powÆoki ochronne do termoelementów.
  1358. *END
  1359. Osm
  1360.    Symbol-Grupa: Os-VIIIB
  1361.  Liczba atomowa: 76
  1362.    Masa atomowa: 190.2
  1363.  stopieñ utleniania: 2;3;4;6;8
  1364.  Temperatura topnienia: 3045
  1365.    Temperatura wrzenia: 5027
  1366.  Data odkrycia: 1803 Smithson Tenant (Anglia)
  1367.  Nazwa Æaciñska: Osmium
  1368.  --------------------------------------------------------------
  1369.  Pierwiastek chemiczny z triady platynowców.
  1370.  Ciæºki, szarobiaÆy, szlachetny, najciæºszy metal,
  1371.  bardzo twardy i kruchy. Jedyny pierwiastek
  1372.  o₧miowarto₧ciowy.
  1373.  Wystæpuje w surowej platynie w postaci stopu z
  1374.  irydem. Zwiåzki osmu så trujåce.
  1375. *END
  1376. Iryd
  1377.    Symbol-Grupa: Ir-VIIIB
  1378.  Liczba atomowa: 77
  1379.    Masa atomowa: 92.22
  1380.  stopieñ utleniania: 2;3;4;6
  1381.  Temperatura topnienia: 2410
  1382.    Temperatura wrzenia: 4130
  1383.  Data odkrycia: 1803 S. Tenant, A.F. Fourcory,
  1384.                 L.N. Vauquelien,
  1385.                 H.V. Collet-Descolties
  1386.                 (Anglia/Francja)
  1387.  Nazwa Æaciñska: Iridium
  1388.  --------------------------------------------------------------
  1389.  Pierwiastek chemiczny z triady platynowców.
  1390.  Ciæºki, srebrzystobiaÆy, bardzo twardy i kruchy
  1391.  metal szlachetny. Trudnotopliwy, nierozpuszczalny w
  1392.  kwasach ani w zasadach, nie ulega dziaÆaniu nawet
  1393.  wody królewskiej.
  1394.  W przyrodzie wystæpuje w postaci mineraÆu i jako
  1395.  domieszka do platyny. Wykorzystywany do produkcji
  1396.  stopów z platynå, odznaczajåcych siæ duºå
  1397.  odporno₧ciå na dziaÆanie czynników
  1398.  atmosferycznych i twardo₧ciå.
  1399. *END
  1400. Platyna
  1401.    Symbol-Grupa: Pt-VIIIB
  1402.  Liczba atomowa: 78
  1403.    Masa atomowa: 195.09
  1404.  stopieñ utleniania: 2;4
  1405.  Temperatura topnienia: 1772
  1406.    Temperatura wrzenia: 3827
  1407.  Data odkrycia: 1735 Julius Scaliger (Wlochy)
  1408.   sztunego otrzymania
  1409.  Nazwa Æaciñska: Platinum
  1410.  --------------------------------------------------------------
  1411.  Pierwiastek chemiczny z triady platynowców.
  1412.  Ciæºki, srebrzystobiaÆy metal szlachetny o szarym
  1413.  odcienu, do₧ì miækki i kowalny, odporny na
  1414.  dziaÆanie czynników chemicznych, trudno topliwy,
  1415.  tworzy liczne zwiåzki kompleksowe. Wystæpuje
  1416.  przewaºnie w stanie rodzimym albo w
  1417.  postaci mineraÆów. Platyna i jej stopy z irydem,
  1418.  rodem i zÆotem så stosowane do wyrobu biºuterii,
  1419.  sprzætu laboratoryjnego i jako katalizator gÆówny
  1420.  utleniania i uwodorniania.
  1421. *END
  1422. ZÆoto
  1423.    Symbol-Grupa: Au-IB
  1424.  Liczba atomowa: 79
  1425.    Masa atomowa: 196.9665
  1426.  stopieñ utleniania: 3;1
  1427.  Temperatura topnienia: 1064.43
  1428.    Temperatura wrzenia: 2940
  1429.  Data odkrycia: przedhist.
  1430.  Nazwa Æaciñska: Aurum
  1431.  --------------------------------------------------------------
  1432.  Pierwiastek chemiczny z podgrupy miedziowców.
  1433.  Metal szlachetny o piæknej, ºóÆtej barwie, kowalny,
  1434.  daje siæ walcowaì na bardzo cienkå blachæ.
  1435.  Wystæpuje przewaºnie w postaci rodzimej, bardzo
  1436.  rzadko jako mineraÆ. Stosowany w jubilerstwie, w
  1437.  dentystyce i medycynie oraz w elektronice, w
  1438.  stopach z platynå oraz szeroko w zwiåzkach.
  1439. *END
  1440. Rtæì
  1441.    Symbol-Grupa: Hg-IIB
  1442.  Liczba atomowa: 80
  1443.    Masa atomowa: 200.59
  1444.  stopieñ utleniania: 2;1
  1445.  Temperatura topnienia: -38.87
  1446.    Temperatura wrzenia: 356.58
  1447.  Data odkrycia: przedhist.
  1448.  Nazwa Æaciñska: Hydrargyrum
  1449.  --------------------------------------------------------------
  1450.  Pierwiastek chemiczny z podgrupy cynkowców.
  1451.  Jedyny metal ciekÆy w temperaturze pokojowej.
  1452.  Cieºka srebrzysta, ciecz dobrze przewodzåca
  1453.  ciepÆo i pråd elektryczny, maÆo aktywna
  1454.  chemicznie, rozpuszczajåca metale.
  1455.  Pary rtæci i jej zwiåzki så silnie trujåce.
  1456.  Rtæì wystæpuje gÆównie w postaci mineraÆu -
  1457.  cynobru (HgS).
  1458.  Uºywana m.in. do produkcji lamp kwarcowych,
  1459.  termometrów.
  1460. *END
  1461. Tal
  1462.    Symbol-Grupa: Tl-IIIA
  1463.  Liczba atomowa: 81
  1464.    Masa atomowa: 204.37
  1465.  stopieñ utleniania: 3;1
  1466.  Temperatura topnienia: 303.5
  1467.    Temperatura wrzenia: 1457
  1468.  Data odkrycia: 1861 Sir Wiliam Crookes
  1469.                 (Anglia)
  1470.  Nazwa Æaciñska: Thallium
  1471.  --------------------------------------------------------------
  1472.  Pierwiastek chemiczny z rodziny  borowców.
  1473.  Miækki, szary, Æatwo topliwy metal.
  1474.  W przyrodzie wystæpuje jako domieszka do rud
  1475.  innych pierwiastków, mineraÆy talu så rzadko₧ciå.
  1476.  Stosowany jako dodatek do stopów z oÆowiem i
  1477.  srebrem (zwiæksza ich odporno₧ì chemicznå).
  1478.  Zwiåzki talu uºywane så do produkcji trucizny na
  1479.  szczury, szkieÆ optycznych, w termometrach do
  1480.  pomiaru niskich temperatur.
  1481. *END
  1482. OÆów
  1483.    Symbol-Grupa: Pb-IVA
  1484.  Liczba atomowa: 82
  1485.    Masa atomowa: 207.20
  1486.  stopieñ utleniania: 4;2
  1487.  Temperatura topnienia: 327.502
  1488.    Temperatura wrzenia: 1740
  1489.  Data odkrycia: przedhist.
  1490.  Nazwa Æaciñska: Plumbum
  1491.  --------------------------------------------------------------
  1492.  Pierwiastek chemiczny z grupy  wæglowców.
  1493.  Bardzo ciæºki, miækki, szary, bÆyszczåcy metal,
  1494.  Æatwo topliwy, odporny chemicznie, daje siæ
  1495.  kroiì noºem. Na powietrzu matowieje, silnie
  1496.  pochÆania promieniowanie rentgenowskie i
  1497.  promienie gamma.
  1498.  OÆów i jego zwiåzki så trujåce, wywoÆujå
  1499.  m.in. oÆowicæ.
  1500.  Najwaºniejszym mineraÆem oÆowiu jest galena PbS.
  1501.  Stosowany w stopach z antymonem do produkcji
  1502.  akumulatorów oraz na osÆony chroniåce przed
  1503.  promieniowaniem.
  1504. *END
  1505. Bizmut
  1506.    Symbol-Grupa: Bi-VA
  1507.  Liczba atomowa: 83
  1508.    Masa atomowa: 208.9804
  1509.  stopieñ utleniania: 3;4
  1510.  Temperatura topnienia: 2713
  1511.    Temperatura wrzenia: 1560
  1512.  Data odkrycia: XV w
  1513.  Nazwa Æaciñska: Bismutum
  1514.  --------------------------------------------------------------
  1515.  Pierwiastek chemiczny z rodziny azotowców.
  1516.  Srebrzystoróºowy, kruchy metal, topliwy, dobrze
  1517.  przewodzi pråd elektryczny, ªle ciepÆo.
  1518.  SkÆadnik stopów niskotopliwych.
  1519.  Niektóre zwiåzki stosowane så w medycynie.
  1520. *END
  1521. Polon
  1522.    Symbol-Grupa: Po-VIA
  1523.  Liczba atomowa: 84
  1524.    Masa atomowa: 209
  1525.  stopieñ utleniania: 2;4
  1526.  Temperatura topnienia: 254
  1527.    Temperatura wrzenia: 962
  1528.  Data odkrycia: 1898 Pierre i Marie Curie (Francja)
  1529.  Nazwa Æaciñska: Polonium
  1530.  --------------------------------------------------------------
  1531.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z grupy
  1532.  tlenowców.
  1533.  SrebrzystobiaÆy metal o ºóÆtym odcieniu, ₧rednio
  1534.  aktywny chemicznie. Wystæpuje w niewielkich
  1535.  ilo₧ciach w rudach uranu.
  1536.  Stosowany jako ºródÆo promieniowania alfa.
  1537. *END
  1538. Astat
  1539.    Symbol-Grupa: At-VIIA
  1540.  Liczba atomowa: 85
  1541.    Masa atomowa: 210
  1542.  stopieñ utleniania: 1;3;5;7
  1543.  Temperatura topnienia: 302
  1544.    Temperatura wrzenia: -
  1545.  Data odkrycia: 1940 D.R. Corson, K.R. MacKenzie,
  1546.                 E. Segre (U.S.A.)
  1547.  Nazwa Æaciñska: Astatinum
  1548.  --------------------------------------------------------------
  1549.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z grupy
  1550.  fluorowców wykazuje wÆa₧ciwo₧ci zbliºone do
  1551.  wÆa₧ciwo₧ci jodu.
  1552.  SÆabo poznany, gdyº szybko ulega przemianom
  1553.  promieniotwórczym. Sztucznie otrzymywany.
  1554. *END
  1555. Radon
  1556.    Symbol-Grupa: Rn-VIIIA
  1557.  Liczba atomowa: 86
  1558.    Masa atomowa: 222
  1559.  stopieñ utleniania: -
  1560.  Temperatura topnienia: -71
  1561.    Temperatura wrzenia: -61.8
  1562.  Data odkrycia: 1899 Fredrich Erust Dorn (Niemcy)
  1563.  Nazwa Æaciñska: -
  1564.  --------------------------------------------------------------
  1565.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z rodziny
  1566.  helowców bezbarwny gaz szlachetny, bez zapachu i
  1567.  bez smaku, nieczynny chemicznie, o czåsteczkach
  1568.  jednoatomowych. Powstaje w wyniku przemian
  1569.  promieniotwórczych radu.
  1570.  Wystæpuje w ₧ladowych ilo₧ciach w powietrzu i
  1571.  niektórych wodach mineralnych.
  1572. *END
  1573. Frans
  1574.    Symbol-Grupa: Fr-IA
  1575.  Liczba atomowa: 87
  1576.    Masa atomowa: 223
  1577.  stopieñ utleniania: 1
  1578.  Temperatura topnienia: 27
  1579.    Temperatura wrzenia: -
  1580.  Data odkrycia: 1939 Marguerite Derey (Francja)
  1581.  Nazwa Æaciñska: Francium
  1582.  --------------------------------------------------------------
  1583.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z grupy
  1584.  litowców; metal. Izotopy fransu bardzo szybko
  1585.  rozpadajå siæ, nie zostaÆ wiæc dobrze zbadany.
  1586.  Frans wystæpuje ₧ladowo w mineraÆach uranu.
  1587. *END
  1588. Rad
  1589.    Symbol-Grupa: Ra-IIA
  1590.  Liczba atomowa: 88
  1591.    Masa atomowa: 226
  1592.  stopieñ utleniania: 2
  1593.  Temperatura topnienia: 700
  1594.    Temperatura wrzenia: 1140
  1595.  Data odkrycia: 1898 Pierre i Marie Curie (Francja)
  1596.  Nazwa Æaciñska: Radium
  1597.  --------------------------------------------------------------
  1598.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z grupy
  1599.  berylowców. SrebrzystobiaÆy metal, do₧ì miækki,
  1600.  bardzo aktywny chemicznie, szybko ciemnieje na
  1601.  powietrzu. Rad wystæpuje w rudach uranowych.
  1602.  Stosowany jest do celów leczniczych - do zwalczania
  1603.  nowotworów zÆo₧liwych i do celów naukowych.
  1604. *END
  1605. Aktyn
  1606.    Symbol-Grupa: Ac-IIIB
  1607.  Liczba atomowa: 89
  1608.    Masa atomowa: 227
  1609.  stopieñ utleniania: 3
  1610.  Temperatura topnienia: 1050
  1611.    Temperatura wrzenia: 3200
  1612.  Data odkrycia: 1899 Andre Debierne (Francja)
  1613.  Nazwa Æaciñska: Actinium
  1614.  --------------------------------------------------------------
  1615.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z podgrupy
  1616.  skandowców. SrebrzystobiaÆy metal Æatwo ulegajåcy
  1617.  na powietrzu utlenieniu. Powstaje w wyniku rozpadu
  1618.  promieniotwórczego jednego z izotopów uranu.
  1619. *END
  1620. Tor
  1621.    Symbol-Grupa: Th-VB
  1622.  Liczba atomowa: 90
  1623.    Masa atomowa: 232.0381
  1624.  stopieñ utleniania: 4
  1625.  Temperatura topnienia: 1750
  1626.    Temperatura wrzenia: -3800
  1627.  Data odkrycia: 1828 Jons Berzelins (Szwecja)
  1628.  Nazwa Æaciñska: Thorium
  1629.  --------------------------------------------------------------
  1630.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1631.  aktynowców. SrebrzystobiaÆy, trudno topliwy,
  1632.  ciæºki metal, niezbyt twardy i ciågliwy,
  1633.  odporny na dziaÆanie czynników atmosferycznych.
  1634.  Wystæpuje w licznych mineraÆach zawierajåcych
  1635.  teº uran. Stosowany jako dodatek do stopów oraz
  1636.  m.in. w komórkach fotoelektrycznych i lampach
  1637.  radiowych.
  1638. *END
  1639. Protaktyn
  1640.    Symbol-Grupa: Pa-VIB
  1641.  Liczba atomowa: 91
  1642.    Masa atomowa: 231
  1643.  stopieñ utleniania: 5;4
  1644.  Temperatura topnienia: <1600
  1645.    Temperatura wrzenia: -
  1646.  Data odkrycia: 1913 Fredrich Soddy, John Cranston,
  1647.                 Otto Hahn, Lise Meither
  1648.                 (Anglia/Francja)
  1649.  Nazwa Æaciñska: Protactinium
  1650.  --------------------------------------------------------------
  1651.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1652.  aktynowców. SrebrzystobiaÆy, ciæºki, trudno
  1653.  topliwy, bÆyszczåcy metal. Kowalny, odporny na
  1654.  dziaÆanie czynników atmosferycznych.
  1655.  W przyrodzie protaktyn wystæpuje rzadko, ale w
  1656.  minimalnych ilo₧ciach zawsze w rudach uranu.
  1657. *END
  1658. Uran
  1659.    Symbol-Grupa: U-VIIB
  1660.  Liczba atomowa: 92
  1661.    Masa atomowa: 238.029
  1662.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3
  1663.  Temperatura topnienia: 1132
  1664.    Temperatura wrzenia: 3318
  1665.  Data odkrycia: 1798 Martin Klaproth (Niemcy)
  1666.  Nazwa Æaciñska: Uranium
  1667.  --------------------------------------------------------------
  1668.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1669.  aktynowców.
  1670.  Ciæºki, srebrzysty, bÆyszczåcy metal ciemniejåcy na
  1671.  powietrzu, do₧ì aktywny chemicznie, nie ma trwaÆych
  1672.  izotopów.
  1673.  W przyrodzie tworzy wiele mineraÆów.
  1674.  Stosowany (takºe w postaci zwiåzków) jako paliwo
  1675.  jådrowe. WÆa₧ciwy materiaÆ rozszczepialny stanowi
  1676.  izotop U-235.
  1677. *END
  1678. Neptun
  1679.    Symbol-Grupa: Np-VIIIB
  1680.  Liczba atomowa: 93
  1681.    Masa atomowa: 237
  1682.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3
  1683.  Temperatura topnienia: 640
  1684.    Temperatura wrzenia: 3902
  1685.  Data odkrycia: 1940 E.M. McMillan, P.H. Abelson
  1686.                 (U.S.A.)
  1687.  Nazwa Æaciñska: Neptunium
  1688.  --------------------------------------------------------------
  1689.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1690.  aktynowców (daje poczåtek rodzinie transuranowców).
  1691.  Ciæºki, srebrzystobiaÆy metal, otrzymywany
  1692.  sztucznie od 1940 r. W przyrodzie ₧ladowe
  1693.  ilo₧ci neptunu wystæpujå w niektórych rudach uranu.
  1694. *END
  1695. Pluton
  1696.    Symbol-Grupa: Pu-VIIIB
  1697.  Liczba atomowa: 94
  1698.    Masa atomowa: 244
  1699.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3
  1700.  Temperatura topnienia: 641
  1701.    Temperatura wrzenia: 3327
  1702.  Data odkrycia: 1940 G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1703.                 E.M. McMillan, A.C. Wohl (U.S.A.)
  1704.  Nazwa Æaciñska: Plutonium
  1705.  --------------------------------------------------------------
  1706.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1707.  aktynowców. SrebrzystobiaÆy metal ciemniejåcy na
  1708.  powietrzu, do₧ì aktywny chemicznie. Pluton i jego
  1709.  zwiåzki så bardzo trujåce.
  1710.  Wystæpuje w minimalnych ilo₧ciach z rudami uranu.
  1711.  Otrzymywany sztucznie gÆównie z uranu.
  1712.  Stosowany jako paliwo jådrowe.
  1713. *END
  1714. Ameryk
  1715.    Symbol-Grupa: Am-VIIIB
  1716.  Liczba atomowa: 95
  1717.    Masa atomowa: 243
  1718.  stopieñ utleniania: 6;5;4;3
  1719.  Temperatura topnienia: -1000
  1720.    Temperatura wrzenia: -
  1721.  Data odkrycia: 1944 G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1722.                 R.A. James, L.O. Morgan, A. Ghioso
  1723.                 (U.S.A.)
  1724.  Nazwa Æaciñska: Americium
  1725.  --------------------------------------------------------------
  1726.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1727.  aktynowców.
  1728.  SrebrzystobiaÆy, kowalny metal o wÆa₧ciwo₧ciach
  1729.  zasadowych.
  1730.  Otrzymywany sztucznie z izotopu uranu
  1731.  bombardowanego jådrami helu o duºej energii.
  1732.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  1733. *END
  1734. Kiur
  1735.    Symbol-Grupa: Cm-IB
  1736.  Liczba atomowa: 96
  1737.    Masa atomowa: 247
  1738.  stopieñ utleniania: 3
  1739.  Temperatura topnienia: 1340
  1740.    Temperatura wrzenia: -
  1741.  Data odkrycia: 1944 G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1742.                 R.A. James, A. Ghioso (U.S.A.)
  1743.  Nazwa Æaciñska: Curium
  1744.  --------------------------------------------------------------
  1745.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1746.  aktynowców. SrebrzystobiaÆy metal znacznie
  1747.  cieplejszy od otoczenia wskutek silnej
  1748.  promieniotwórczo₧ci.
  1749.  W przyrodzie nie wystæpuje. Otrzymywany sztucznie.
  1750. *END
  1751. Berkel
  1752.    Symbol-Grupa: Bk-IIB
  1753.  Liczba atomowa: 97
  1754.    Masa atomowa: 247
  1755.  stopieñ utleniania: 4;3
  1756.  Temperatura topnienia: -
  1757.    Temperatura wrzenia: -
  1758.  Data odkrycia: 1949 G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1759.                 S.G. Tompson, A. Ghioso (U.S.A.)
  1760.  Nazwa Æaciñska: Berkelium
  1761.  --------------------------------------------------------------
  1762.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1763.  aktynowców.
  1764.  Sztucznie otrzymywany. W przyrodzie nie wystæpuje.
  1765. *END
  1766. Kaliforn
  1767.    Symbol-Grupa: Cf-IIIA
  1768.  Liczba atomowa: 98
  1769.    Masa atomowa: 251
  1770.  stopieñ utleniania: 3
  1771.  Temperatura topnienia: -
  1772.    Temperatura wrzenia: -
  1773.  Data odkrycia: 1950  G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1774.                 S.G. Tompson, A. Ghioso,
  1775.                 K. Street Jr. (U.S.A.)
  1776.  Nazwa Æaciñska: Californium
  1777.  --------------------------------------------------------------
  1778.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1779.  aktynowców.
  1780.  Sztucznie otrzymywany. W przyrodzie nie wystæpuje.
  1781.  Stosowany jako ªródÆo neutronów w reaktorach
  1782.  jådrowych.
  1783. *END
  1784. Einstein
  1785.    Symbol-Grupa: Es-IVA
  1786.  Liczba atomowa: 99
  1787.    Masa atomowa: 254
  1788.  stopieñ utleniania: 3
  1789.  Temperatura topnienia: -
  1790.    Temperatura wrzenia: -
  1791.  Data odkrycia: 1952 Argonne, Los Alamos,
  1792.                 U of Calif (U.S.A.)
  1793.  Nazwa Æaciñska: Einsteinium
  1794.  --------------------------------------------------------------
  1795.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1796.  aktynowców o wÆa₧ciwo₧ciach zasadowch.
  1797.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  1798.  Otrzymywany jest w znikomych ilo₧ciach z izotopu
  1799.  uranu.
  1800. *END
  1801. Ferm
  1802.    Symbol-Grupa: Fm-VA
  1803.  Liczba atomowa: 100
  1804.    Masa atomowa: 257
  1805.  stopieñ utleniania: 3
  1806.  Temperatura topnienia: -
  1807.    Temperatura wrzenia: -
  1808.  Data odkrycia: 1953 Argonne, Los Alamos,
  1809.                 U of Calif (U.S.A.)
  1810.  Nazwa Æaciñska: Fermium
  1811.  --------------------------------------------------------------
  1812.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1813.  aktynowców otrzymywany sztucznie w minimalnych
  1814.  ilo₧ciach.
  1815.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  1816. *END
  1817. Mendelew
  1818.    Symbol-Grupa: Md-VIA
  1819.  Liczba atomowa: 101
  1820.    Masa atomowa: 258
  1821.  stopieñ utleniania: -
  1822.  Temperatura topnienia: -
  1823.    Temperatura wrzenia: -
  1824.  Data odkrycia: 1955 G.T. Seaborg, J.W. Kennedy,
  1825.                 S.G. Tompson, A. Ghioso,
  1826.                 K. Street Jr. (U.S.A.)
  1827.  Nazwa Æaciñska: Mendelevium
  1828.  --------------------------------------------------------------
  1829.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1830.  aktynowców otrzymywany sztucznie w minimalnych
  1831.  ilo₧ciach.
  1832.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  1833. *END
  1834. Nobel
  1835.    Symbol-Grupa: No-VIIA
  1836.  Liczba atomowa: 102
  1837.    Masa atomowa: 255
  1838.  stopieñ utleniania: -
  1839.  Temperatura topnienia: -
  1840.    Temperatura wrzenia: -
  1841.  Data odkrycia: 1958 Nobel Jnstitute for
  1842.                 Physics (Szwecja)
  1843.  Nazwa Æaciñska: Nobelium
  1844.  --------------------------------------------------------------
  1845.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1846.  aktynowców otrzymywany sztucznie w minimalnych
  1847.  ilo₧ciach.
  1848.  W przyrodzie nie wystæpuje.
  1849. *END
  1850. Lorens
  1851.    Symbol-Grupa: Lr-VIIIA
  1852.  Liczba atomowa: 103
  1853.    Masa atomowa: 256
  1854.  stopieñ utleniania: -
  1855.  Temperatura topnienia: -
  1856.    Temperatura wrzenia: -
  1857.  Data odkrycia: 1961 A. Ghriorso, T. Sikkeland,
  1858.                 A.E. Larsh, R.M. Latimer (U.S.A.)
  1859.  Nazwa Æaciñska: Lawrencium
  1860.  --------------------------------------------------------------
  1861.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny z szeregu
  1862.  aktynowców.
  1863.  Otrzymano jedynie pojedyñcze atomy.
  1864.  Otrzymywany sztucznie.
  1865. *END
  1866. Unnilquadium
  1867.    Symbol-Grupa: Ku-IVA
  1868.  Liczba atomowa: 104
  1869.    Masa atomowa: 261
  1870.  stopieñ utleniania: -
  1871.  Temperatura topnienia: -
  1872.    Temperatura wrzenia: -
  1873.  Data odkrycia: 1964 A. Ghriorso (U.S.A)
  1874.  Nazwa Æaciñska: -
  1875.  --------------------------------------------------------------
  1876.  Promieniotwórczy pierwiastek chemiczny;
  1877.  transuranowiec. Sztucznie otrzymywany.
  1878. *END
  1879. Unnilpentium
  1880.    Symbol-Grupa: Unp-VB
  1881.  Liczba atomowa: 105
  1882.    Masa atomowa: (260)
  1883.  stopieñ utleniania: -
  1884.  Temperatura topnienia: -
  1885.    Temperatura wrzenia: -
  1886.  Data odkrycia: 1964 A. Ghriorso (U.S.A)
  1887.  Nazwa Æaciñska: -
  1888.  --------------------------------------------------------------
  1889.  Otrzymywany przez bombardowanie kalifornem-249 z
  1890.  promieniami azotu-15. Unnilpentium jest
  1891.  promieniotwórczy.
  1892. *END
  1893. Unnilhexium
  1894.    Symbol-Grupa: Unh-VIB
  1895.  Liczba atomowa: 106
  1896.    Masa atomowa: (263)
  1897.  stopieñ utleniania: -
  1898.  Temperatura topnienia: -
  1899.    Temperatura wrzenia: -
  1900.  Data odkrycia: 1974
  1901.  Nazwa Æaciñska: -
  1902.  --------------------------------------------------------------
  1903.  Otrzymywany przez bombardowanie kalifornem-249 z
  1904.  tlenem-18. Unnilhexium jest promieniotwórczy.
  1905. *END
  1906. Unnilseptium
  1907.    Symbol-Grupa: Uns-VIIB
  1908.  Liczba atomowa: 107
  1909.    Masa atomowa: (267)
  1910.  stopieñ utleniania: -
  1911.  Temperatura topnienia: -
  1912.    Temperatura wrzenia: -
  1913.  Data odkrycia: 1976 (Rosja)
  1914.  Nazwa Æaciñska: -
  1915.  --------------------------------------------------------------
  1916.  Otrzymany przez bombardowanie bizmutem-204 z
  1917.  chromem-54. Unnilseptium jest promieniotwórczy.
  1918. *END
  1919. Unniloctium
  1920.    Symbol-Grupa: Uno-VIIIB
  1921.  Liczba atomowa: 108
  1922.    Masa atomowa: -
  1923.  stopieñ utleniania: -
  1924.  Temperatura topnienia: -
  1925.    Temperatura wrzenia: -
  1926.  Data odkrycia: -
  1927.  Nazwa Æaciñska: -
  1928. *END
  1929. Unnilenium
  1930.    Symbol-Grupa: Une-VIIIB
  1931.  Liczba atomowa: 109
  1932.    Masa atomowa: -
  1933.  stopieñ utleniania: -
  1934.  Temperatura topnienia: -
  1935.    Temperatura wrzenia: -
  1936.  Data odkrycia: 1982 Heavy Ion Research Laboratory
  1937.                 [HIRL] (Niemcy)
  1938.  Nazwa Æaciñska: -
  1939. *END
  1940. Ununnilium
  1941.    Symbol-Grupa: Unn-VIIIB
  1942.  Liczba atomowa: 110
  1943.    Masa atomowa: -
  1944.  stopieñ utleniania: -
  1945.  Temperatura topnienia: -
  1946.    Temperatura wrzenia: -
  1947.  Data odkrycia: 1987 (Rosja)
  1948.  Nazwa Æaciñska: -
  1949. *END
  1950. ** Slownik chemiczny **
  1951. Alkohol
  1952.  Alkohol jest to zwiåzek chemiczny, pochodny od
  1953.  wæglowodorów, w których atom wodoru jest zaståpiony
  1954.  grupå OH. Skrócona nazwa potoczna alkoholu
  1955.  etylowego (etanolu); bezbarwna ciecz o
  1956.  charakterystycznej woni i palåcym smaku,
  1957.  temperatura topnienia -114,2 st.C, temperatura
  1958.  wrzenia 78,3 st.C, gæsto₧ì 0,7893.
  1959.  Miesza siæ z wodå w dowolnych stosunkach,
  1960.  rozpuszcza wiele substancji organicznych.
  1961.  Alkohol absolutny (alkohol bezwodny) otrzymuje siæ
  1962.  przez ogrzewanie alkoholu etylowego z CaO lub przez
  1963.  destylacjæ azeotropowå z benzenem.
  1964. *END
  1965. Anion
  1966.  Jon o ujemnym Æadunku elektrycznym; atom, który
  1967.  uzyskaÆ jeden lub wiæcej elektronów.
  1968. *END
  1969. Anoda
  1970.  Elektroda dodatnia, która przyciåga elektrony.
  1971. *END
  1972. Atom
  1973.  Najmniejsza czåsteczka pierwiastka zachowujåca jego
  1974.  wÆasno₧ci.
  1975.  SkÆada siæ:
  1976.   Neutron - nietrwaÆa, ciæºka czåstka elementarna
  1977.             wchodzåca w skÆad jådra atomowego,
  1978.             pozbawiona Æadunku elektrycznego,
  1979.             ulegajåca promieniotworczemu
  1980.             rozpadowi.
  1981.  Elektron - Elementarna czåstka atomu o dodatnim lub
  1982.             ujemnyn Æadunku elektrycznym i masie
  1983.             okolo 1836 razy mniejszej od masy
  1984.             neutronu lub protonu
  1985.             (zwykle o elektronie ujemnym).
  1986.    Proton - trwaÆa czåstka elementarna o dodatnim
  1987.             Æadunku elektrycznym bædåca skÆadnikiem
  1988.             jådra atomowego.
  1989. *END
  1990. Barwniki
  1991.  Så to substancje organiczne majåce zdolno₧ì
  1992.  trwaÆego zabarwienia wÆókien, skóry, papieru itp.
  1993. *END
  1994. BiaÆka
  1995.  BiaÆka stanowiå materiaÆ budulcowy tkanek.
  1996.  Så to czåsteczki - olbrzymy utworzone z
  1997.  aminokwasów, których najprostszym przedstawicielem
  1998.  jest kwas aminooctowy.
  1999.  W ich skÆad wchodzi przede wszystkim wægiel, wodór,
  2000.  tlen i azot. Reakcja charakterystyczna pozwalåjca
  2001.  wykryì biaÆko to: reakcja ksantoproteinowa i
  2002.  reakcja biuretowa.
  2003. *END
  2004. Bråz
  2005.  Bråz to stop cyny i miedzi - jeden z najstarszych
  2006.  znanych przez czÆowieka stopów (epoka bråzu).
  2007.  Bråz sÆuºy do wyrobu monet, pomników, odlewa siæ z
  2008.  niego dzwony itp.
  2009. *END
  2010. Brud
  2011.  Brud to mieszanina skÆadajåca siæ z sadzy,
  2012.  krzemionki, soli mineralnych, substancji
  2013.  pylistycznych zlepionych skÆadnikami
  2014.  potu, którymi så biaÆka i tÆuszcze.
  2015. *END
  2016. Czåsteczka
  2017.  Najmniejsza czåstka zwiåzku chemicznego zachowujåca
  2018.  wszystkie jego wÆasno₧ci fizyczne i chemiczne.
  2019. *END
  2020. CiaÆa hydrofilowe
  2021.  Wszystkie ciaÆa, których powierzchnia daje siæ
  2022.  zwilºyì wodå np. glina, cegÆa.
  2023. *END
  2024. CiaÆa hydrofobowe
  2025.  Wszystkie ciaÆa, których nie moºna zwilºyì wodå
  2026.  np. szkÆo, metal.
  2027. *END
  2028. Duraluminium
  2029.  Stop aluminium (glinu) z niewielkimi ilo₧ciami
  2030.  miedzi, manganu, magnezu, krzemu i ºelaza.
  2031.  Jest trzy razy lºejszy od stali, dorównuje jej
  2032.  twardo₧ciå i wytrzymaÆo₧ciå. Stosowany w przemy₧le
  2033.  lotniczym i maszynowym.
  2034. *END
  2035. Dysocjacja
  2036.  Rozpad zwiåzków chemicznych na skÆadniki.
  2037.  Dysocjacja elektrolityczna:
  2038.     samorzutny rozpad w wodnych roztworach
  2039.     czåsteczek elektrolitów (kwasów, zasad i soli)
  2040.     na jony ujemne i dodatnie.
  2041.  Dysocjacja termiczna:
  2042.     odwracalny rozpad czåsteczek zwiåzków
  2043.     chemicznych na mniejsze czåstki lub na wolne
  2044.     rodniki w podwyºszonej temperaturze.
  2045. *END
  2046. Elektroda
  2047.  Przewodnik, przez który Æadunki elektryczne
  2048.  przechodzå z lub do roztworu podczas elektrolizy.
  2049. *END
  2050. Elektrolit
  2051.  Substancja przewodzåca Æadunek elektryczny.
  2052. *END
  2053. Elektroliza
  2054.  RozkÆad substancji ciekÆej lub stopionej, poprzez
  2055.  przepuszczenie przez niå prådu elektrycznego.
  2056. *END
  2057. Elektron
  2058.    Fiz.: Elementarna czåstka atomu o dodatnim lub
  2059.          ujemnyn Æadunku elektrycznym i masie
  2060.          okolo 1836 razy mniejszej od masy neutronu
  2061.          lub protonu (zwykle o elektronie ujemnym).
  2062.  Techn.: Stop magnezu z aluminium i cynkiem, o maÆym
  2063.          ciæºarze wÆasnym i duºej wytrzymaÆo₧ci,
  2064.          stosowany gÆównie w konstrukcjach
  2065.          lotniczych.
  2066. *END
  2067. Elektrony sparowane
  2068.  Dwa elektrony o przeciwnych (antyrównolegÆych)
  2069.  spinach, zajmujåce ten sam orbital atomowy
  2070.  (w atomie) lub czåsteczkowy (w czåsteczce).
  2071. *END
  2072. Energia aktywacji
  2073.  Energia potrzebna do zaj₧cia reakcji chemicznej.
  2074. *END
  2075. Emulsja
  2076.  Jest to zawiesina drobnych kropli jednej cieczy w
  2077.  drugiej (emulsje ciekÆe) lub drobnych kropli
  2078.  cieczy w ciele staÆym (emulsje staÆe).
  2079.  Patrz teº "margaryna".
  2080. *END
  2081. Eutektyk
  2082.  Mieszanina krysztaÆów o okre₧lonym skÆadzie, która
  2083.  wydziela siæ z roztworów ciekÆych w okre₧lonej
  2084.  temperaturze, zwanej temperaturå eutektycznå.
  2085.  KrysztaÆy mieszaniny eutektycznej så czystymi
  2086.  krysztaÆami skÆadników, bådª teº roztworami o
  2087.  róºnych skÆadach.
  2088. *END
  2089. Glina
  2090.  Glina to surowiec mineralny, z którego juº w
  2091.  staroºytnych pañstwach wschodu, Egiptu i Grecji
  2092.  umiano wyrabiaì przedmioty codziennego uºytku:
  2093.  garnki, dzbany, wazy itp.
  2094.  Obecnie glina jest nadal uºywana do wyrobu
  2095.  fajansów, kamionki, cegieÆ, a niektóre jej
  2096.  odmiany sÆuºå jako dodatek do wyrobu porcelany.
  2097. *END
  2098. Gliceryna
  2099.  Najprostrzy alkohol trójwodorotlenowy, w stanie
  2100.  czystym ciaÆo staÆe, z wodå miesza siæ w kaºdym
  2101.  stosunku, tworzåc gæstå syropowatå ciecz o sÆodkim
  2102.  smaku, jest skÆadnikiem wszystkich tÆuszczów
  2103.  ro₧linnych i zwierzæcych; stosowany w technice, w
  2104.  przemy₧le chemicznym, farmaceutycznym,
  2105.  kosmetycznym i spoºywczym.
  2106. *END
  2107. Glinokrzemiany
  2108.  Glinokrzemiany tworzå podobne struktury jak
  2109.  krzemiany, a róºniå siæ tym, ºe czæ₧ì atomów krzemu
  2110.  zostaÆa zaståpiona atomami glinu.
  2111.  Patrz teº "krzemiany".
  2112. *END
  2113. Izotop
  2114.  Atomy tego samego pierwiastka o róºnej liczbie
  2115.  masowej nazywa siæ róºnymi izotopami tego
  2116.  pierwiastka.
  2117. *END
  2118. Jon
  2119.  Czateczka naÆadowana; atom lub grupa atomów, które
  2120.  straciÆy bådª zdobyÆy elektrony.
  2121. *END
  2122. Katalizator
  2123.  Substancja, która wpÆywa na szybko₧ì przebiegu
  2124.  reakcji chemicznej, ale pozostaje niezmieniona
  2125.  chemicznie po jej zajæciu.
  2126. *END
  2127. Kation
  2128.  Jon o dodatnim Æadunku elektrycznym; atom, który
  2129.  straciÆ jeden lub wiæcej elektronów.
  2130. *END
  2131. Katoda
  2132.  Elektroda ujemna.
  2133. *END
  2134. Klej
  2135.  Klej jest to substancja umoºliwiajåca trwaÆe
  2136.  poÆåczenie ze sobå materiaÆów jednorodnych lub
  2137.  róºnych.
  2138. *END
  2139. Koks
  2140.  Jeden z produktow suchej destylacji wægla.
  2141.  Porowate czarne bryÆki wægla zanieczyszczone
  2142.  siarkå i substancjami mineralnymi.
  2143. *END
  2144. Korozja
  2145.  Niszczenie tworzywa, a w szczególno₧ci metali i
  2146.  ich stopów pod wpÆywem otaczajåcego je ₧rodowiska,
  2147.  prowadzåce do zmiany ich wÆa₧ciwo₧ci.
  2148.  Rozróºnia siæ korozje:
  2149.    - chemicznå polegajåcå na chemicznym odziaÆywaniu
  2150.      o₧rodka na tworzywo
  2151.    - elektrochemicznå, niszczåcå jedynie metale
  2152.      naraºone na dziaÆanie elektrolitów.
  2153. *END
  2154. Kreda
  2155.  Kreda jest odmianå wapieni bardziej czystych, nie
  2156.  zawierajåcych domieszek.
  2157.  PowstaÆa ze skorupek otwornic i pylastego kalcytu.
  2158.  Spotyka siæ w niej igÆy gåbek i kolce jeºowców.
  2159.  Ma wÆa₧ciwo₧ci kryjåce.
  2160.  Dodaje siæ jå m.in. do farb, past i proszków do
  2161.  zæbów. Ma zastosowanie w przemy₧le ceramicznym,
  2162.  chemicznym, farmaceutycznym i kosmetycznym.
  2163.  Zmieszana z gipsem sÆuºy do pisania.
  2164. *END
  2165. Krystalizacja
  2166.  Proces powstawania krysztaÆów w roztworze lub
  2167.  substancjach stopionych.
  2168.  Krystalizacja jest jednå z podstawowych metod
  2169.  oczyszczania i rozdzielania mieszanin na skalæ
  2170.  labolatoryjnå i przemysÆowå.
  2171.  Jeºeli obniºyì temperaturæ roztworu nasyconego
  2172.  jakiej₧ substancji, wówczas roztwór staje siæ
  2173.  przesycony i wydzielajå siæ z niego krysztaÆy
  2174.  substancji rozpuszczonej.
  2175. *END
  2176. Krzemiany
  2177.  Krzemiany to sole kwasów krzemowych i metali:
  2178.  sodu, potasu, magnezu, wapnia lub ºelaza.
  2179.  Atomy krzemu zaståpione atomami glinu dajå
  2180.  glinokrzemiany.
  2181.  Krzemiany i glinokrzemiany to najczæ₧ciej
  2182.  spotykane w przyrodzie mineraÆy.
  2183.  Patrz teº "glinokrzemiany" i "mineraÆy".
  2184. *END
  2185. Kwasy
  2186.  Zwiåzki chemiczne odznaczajåce siæ kwa₧nym smakiem,
  2187.  zdolno₧ciå do barwnych reakcji ze wskaªnikami
  2188.  (barwiå lakmus na czerwono) i zdolno₧ciå
  2189.  reagowania z niektórymi metalami
  2190.  (z wydzielaniem wodoru) oraz rozpuszczeniem wielu
  2191.  substancji.
  2192.  Kwas pruski - lotna ciecz o zapachu gorzkich
  2193.                migdaÆów, bardzo silnie trujåca;
  2194.                w stanie gazowym stosowana jako
  2195.                ₧rodek dezynfekcyjny.
  2196.  Kwas siarkowy - kwas nieorganiczny, bezbarwna
  2197.                  oleista ciecz bezwonna,
  2198.                  rozpuszczalna w wodzie z
  2199.                  wydzieleniem ciepÆa.
  2200.  Kwas borowy - zwiåzek nieorganiczny boru z tlenem,
  2201.                wystæpujåcy w przyrodzie jako mineraÆ
  2202.                lub jako roztwór; otrzymywany
  2203.                laboratoryjnie w postaci
  2204.                krystalicznej jako bÆyszczåce Æuski.
  2205.  Kwas cytrynowy - zwiåzek organiczny, tworzåcy
  2206.                   bezbarwne krysztaÆy rozpuszczalne
  2207.                   w wodzie; wystæpuje w wielu owocach
  2208.                   (zwÆaszcza w cytrynie) lub
  2209.                   otrzymywany syntetycznie,
  2210.                   stosowany w przemy₧le spoºywczym.
  2211. *END
  2212. Liczba atomowa
  2213.  Liczba protonów w atomie danego pierwiastka
  2214.  (równa liczbie elektronów).
  2215. *END
  2216. Liczba masowa
  2217.  Suma protonów i neutronów w jådrze atomu danego
  2218.  pierwiastka.
  2219. *END
  2220. Masa atomowa
  2221.  Masa atomu izotopu pierwiastka lub ₧rednia masa
  2222.  atomu pierwiastka (dla naturalnego skÆadu
  2223.  izotopowego); masa atomowa wyraºa siæ w atomowych
  2224.  jednostkach masy (u).
  2225. *END
  2226. Margaryna
  2227.  Margaryna jest emulsjå wody lub mleka w odpowiednio
  2228.  dobranej mieszaninie tÆuszczów.
  2229.  Pierwsza wyprodukowana margaryna byÆa koloru
  2230.  perÆowego, a perÆa po Æacinie to margarita - ståd
  2231.  nazwa tego tÆuszczu.
  2232.  Patrz teº "emulsja".
  2233. *END
  2234. Marmur
  2235.  Marmur jest skaÆa krystalicznå, która powstaÆa w
  2236.  wyniku przeobraºeñ skaÆ wapiennych, zawiera prawie
  2237.  czysty wæglan wapnia.
  2238. *END
  2239. MineraÆy
  2240.  MineraÆy to pierwiastki wystæpujåce w przyrodzie w
  2241.  stanie wolnym, a takºe zwiåzki chemiczne powstaÆe
  2242.  bez udziaÆu czÆowieka, w wyniku procesów
  2243.  geologicznych.
  2244.  Naturalne zespoÆy mineraÆów noszå nazwæ skaÆ.
  2245. *END
  2246. Mol
  2247.  Jednostka ilo₧ci materii, podstawowa jednostka
  2248.  miedzynarodowego ukÆadu jednostek miar.
  2249. *END
  2250. MolekuÆa
  2251.  Najmniejsza czåstka zwiåzku, która moºe braì
  2252.  udziaÆ w reakcjach chemicznych, lub najmniejsza
  2253.  czåstka zwiåzku, której skÆad jest taki sam jak
  2254.  caÆo₧ci zwiåzku.
  2255. *END
  2256. Mosiadz
  2257.  Stop miedzi z cynkiem i innymi metalami.
  2258. *END
  2259. MydÆo
  2260.  Substancja staÆa lub ciekÆa, w której skÆad wchodzå
  2261.  sole wyºszych kwasów tÆuszczowych z metalami
  2262.  alkaicznymi lub amoniakiem i jego pochodnymi,
  2263.  otrzymywana gÆównie przez hydrolizæ tÆuszczów
  2264.  zwierzæcych (gÆównie Æoju) lub utwardzonych olejów
  2265.  ro₧linnych, czæsto z dodatkiem oleju kokosowego i
  2266.  kalafonii; powszechnie stosowane do mycia,
  2267.  prania oraz do niektórych celów technicznych.
  2268. *END
  2269. Neuron
  2270.  Elementarna jednostka budowy i dziaÆania ukÆadu
  2271.  nerwowego zÆoºona z ciaÆa komórki i wypustek,
  2272.  majåca zdolno₧ì wytwarzania i przewodzenia
  2273.  impulsow nerwowych.
  2274. *END
  2275. Odczyn
  2276.  Charakterystyczna wÆa₧ciwo₧ì roztworu zwiåzana ze
  2277.  stæºeniem jonow wodorowych (kwasowo₧ì, alkaliczno₧ì
  2278.  lub obojætno₧ì).
  2279.  Odczyn kwasowy - barwniki kwasowe (barwniki)
  2280.                   anionowe barwiåce wolne i inne
  2281.                   wÆókna proteinowe w kåpieli
  2282.                   kwa₧nej.
  2283.  Odczyn obojætny - nie wykazujåcy wÆa₧ciwo₧ci
  2284.                    zasadowych ani kwasowych;
  2285.                    nie Æåczåcy siæ w zwiåzki.
  2286. *END
  2287. Osad
  2288.  Substancja nierozpuszczalna, wydzielajåca siæ z
  2289.  roztworu w postaci ciaÆa staÆego; wszelkiego
  2290.  rodzaju resztki i pozostaÆo₧ci jak: fusy, pyÆ,
  2291.  osadzajåce siæ na dnie naczyñ itd.
  2292. *END
  2293. Pierwiastek
  2294.  Substancja zawierajåca atomy o jednakowej liczbie
  2295.  elementarnych Æadunków dodatnich w jådrze atomowym.
  2296.  Pierwiastki czynne:
  2297.   pierwiastki wykazujåce zdolno₧ì Æåczenia siæ z
  2298.   innymi  pierwiastkami.
  2299.  Pierwiastki mieszane:
  2300.    pierwiastki chemiczne stanowiåce jednorodnå
  2301.    mieszaninæ kilku trwaÆych izotopów (np. wodór,
  2302.    potas, rtæì itp.).
  2303.  Pierwiastki promieniotwórcze:
  2304.    pierwiastki nietrwaÆe ze wzglædu na niekorzystny
  2305.    stosunek liczby neutronów do liczby protonów w
  2306.    jådrach atomowych, ulegajåce procesom przemiany
  2307.    jådrowej poÆåczonej z emisjå promieniowania
  2308.    jådrowego (np. uran, tor, rad).
  2309.  Pierwiastki ₧ladowe:
  2310.    pierwiastki wystæpujåce w glebach i ro₧linach w
  2311.    maÆych ilo₧ciach, odgrywajåce znaczåcå rolæ w
  2312.    procesach wzrostu i rozwoju ro₧lin.
  2313.  Promieniotwórczo₧ì:
  2314.    zjawisko samorzutnej emisji promieni
  2315.    korpuskularnych (alfa, gama) oraz
  2316.    elektromagnetycznych (gamma) z jåder
  2317.    atomów niektórych pierwiastków, której przyczynå
  2318.    jest przemiana tych jåder.
  2319. *END
  2320. Poliamidy
  2321.  Produkty polikondensacji kwasów dwukarboksylowych z
  2322.  dwuaminami oraz produkty polimeryzacji aminokwasów
  2323.  lub ich laktamów uºywane do wyrobu wÆókien
  2324.  syntetycznych i tworzyw sztucznych.
  2325. *END
  2326. Powietrze
  2327.  Mieszanina gazów (gÆównie: azotu i tlenu)
  2328.  otaczajåca grubå warstwå kulæ ziemskå,
  2329.  tworzåc jej atmosferæ.
  2330.     SkÆad powietrza:
  2331.        - azot 78%
  2332.        - tlen 21%
  2333.        - argon 1,0%
  2334.        - wodór 0,01%
  2335.        - dwutlenek wægla 0,03% .
  2336. *END
  2337. Produkt
  2338.  Substancja otrzymywana z substratu w wyniku
  2339.  reakcji chemicznej.
  2340.  Produkt utleniania siæ wægla, wietrzenia skaÆ.
  2341.  Produkty przemiany materii w organizmie.
  2342. *END
  2343. Proton
  2344.  TrwaÆa czåstka elementarna o dodatnim Æadunku
  2345.  elektrycznym bedåca skÆadnikiem jådra atomowego.
  2346. *END
  2347. Reakcje
  2348.  Reakcja chemiczna:
  2349.    Przemiana jednych substancji (substratów) w inne
  2350.    (produkty), której towarzyszy wymiana z
  2351.    otoczeniem pewnej ilo₧ci energii, najczæ₧ciej c
  2352.    iepÆa.
  2353.  Reakcja egzotermiczna:
  2354.    reakcja, której towarzyszy wydzielanie siæ
  2355.    ciepÆa.
  2356.  Reakcja endotermiczna:
  2357.    reakcja, która przebiega z pochÆanianiem ciepÆa.
  2358.  Reakcja syntezy:
  2359.    reakcja, w której pierwiastki Æåczå siæ ze sobå,
  2360.    tworzåc zwiåzek chemiczny. Nazywa siæ jå równieº
  2361.    rekcjå Æåczenia.
  2362.  Reakcja jådrowa:
  2363.    przemiana jådra atomowego wywoÆana przez
  2364.    dziaÆanie czåstek elementarnych, fotonów lub
  2365.    innych jåder, w wyniku której z jådra pierwotnego
  2366.    powstaje nowe jådro, a wyzwolona energia
  2367.    przejawia siæ w postaci energii kinetycznej
  2368.    emitowanych czåstek i fotonów.
  2369.  Reakcja Æañcuchowa:
  2370.    zÆoºona reakcja chemiczna, w której bierze udziaÆ
  2371.    kolejno wiæksza liczba aktywnych czåsteczek
  2372.    (rodników lub atomów).
  2373.  Reakcja analizy:
  2374.    badanie jako₧ciowego i ilo₧ciowego skÆadu
  2375.    chemicznego substancji.
  2376.  Reakcja polimeryzacji:
  2377.    reakcja, podczas której wiele czåsteczek tego
  2378.    samego zwiåzku Æåczy siæ w jednå czåsteczkæ o
  2379.    wielokrotnym ciæºarze czåsteczkowym i
  2380.    odmiennych wÆa₧ciwo₧ciach chemicznych i
  2381.    fizycznych, przy czym nie powstajå
  2382.    produkty uboczne.
  2383.  Reakcja straceniowa:
  2384.    reakcja, w której wydzielå siæ z roztworu
  2385.    substancje w postaci osadu przez dodanie
  2386.    odpowiedniego odczynnika lub za pomocå
  2387.    elektrolizy.
  2388.  Reakcja zobojætnienia:
  2389.    reakcja, która powoduje zmianæ odczynu kwa₧nego
  2390.    lub zasadowego na czæ₧ciowo lub caÆkowicie
  2391.    obojætny.
  2392. *END
  2393. Redukcja
  2394.  Reakcja chemiczna, w której maleje warto₧ciowo₧ì
  2395.  pierwiastka chemicznego, wskutek przyÆåczenia
  2396.  elektronów.
  2397.  Reakcja utleniania (odbierania tlenu) lub
  2398.  przyÆåczenia wodoru do zwiåzku chemicznego.
  2399. *END
  2400. Reduktor
  2401.  Substancja oddajåca elektrony substancji
  2402.  redukowanej i sama ulegajåca przy tym
  2403.  utlenianiu.
  2404. *END
  2405. Rodnik
  2406.  Grupa atomów, na ogóÆ niezdolna do trwaÆego
  2407.  samodzielnego istnienia, majåca wolne
  2408.  warto₧ciowo₧ci (niesparowane elektrony).
  2409. *END
  2410. Ropa naftowa
  2411.  CiekÆy surowiec kopalniany barwy brunatnej, bædåcy
  2412.  mieszaninå wæglowodorów; przez destylacjæ
  2413.  otrzymuje siæ z niego benzynæ, wazelinæ, parafinæ,
  2414.  wosk, naftæ itp.
  2415.  W stanie wolnym ma zastosowanie jako paliwo.
  2416. *END
  2417. RozkÆad
  2418.  PodziaÆ, rozpad czåsteczki na mniejsze fragmenty;
  2419.  podziaÆ na czæ₧ci, elementy skÆadowe.
  2420. *END
  2421. Rozpuszczalnik
  2422.  Ciecz powodujåca rozpuszczanie innych ciaÆ,
  2423.  tworzåca z nimi mieszaniny jednorodne.
  2424. *END
  2425. Rozpuszczalno₧ì
  2426.  WÆa₧ciwo₧ì, zdolno₧ì danej substancji staÆej,
  2427.  ciekÆej lub gazowej do tworzenia roztworu z
  2428.  danym rozpuszczalnikiem (zwykle z wodå).
  2429. *END
  2430. Roztwór
  2431.  CiaÆo staÆe rozpuszczone w cieczy lub ciecz
  2432.  rozprowadza drugå ciecz; w chemii: jednorodna
  2433.  mieszanina dwóch lub wiæcej substancji tworzåca
  2434.  jednå fazæ, wystæpujåca w róºnych stanach
  2435.  skupienia:
  2436.    - gazowym (mieszanina gazów),
  2437.    - ciekÆym (rozpuszczonej w cieczy innej cieczy,
  2438.      gazu lub ciaÆa staÆego)
  2439.    - staÆym (rozpuszczonego w ciele staÆym innego
  2440.      ciaÆa staÆego, gazu lub cieczy).
  2441.  Roztwor koloidalny:
  2442.    czåstki stanowiåce fazæ rozproszonå w o₧rodku
  2443.    depresyjnym w koloidach.
  2444. *END
  2445. Koloidy
  2446.  Rozpowszechnione w przyrodzie ukÆady o duºym
  2447.  stopniu rozdrobnienia, stanowiåce ogniwo
  2448.  po₧rednie miædzy roztworami rzeczywistymi a
  2449.  zawiesinami; naleºå do nich: aerozole, piany, zole.
  2450. *END
  2451. Równanie chemiczne
  2452.  Zapis za pomocå wzorów chemicznych:
  2453.    - jako₧ciowych,
  2454.    - ilo₧ciowych
  2455.  przemian w trakcie reakcji chemicznej.
  2456. *END
  2457. Sieì krystaliczna
  2458.  Sieì przestrzenna wystæpujåca w ciaÆach
  2459.  krystalicznych, w których czåsteczki bædåce
  2460.  elementami budowy så regularnie uÆoºone w
  2461.  przestrzeni, w okresowo powtarzajåcych siæ
  2462.  odstæpach.
  2463. *END
  2464. Skrobia
  2465.  Zwiazek chemiczny z grupy wæglowodorów, wielocukier
  2466.  powstajåcy w komórkach ro₧lin; biaÆy, bezpostaciowy
  2467.  proszek bez smaku i zapachu, otrzymywany gÆównie z
  2468.  kartofli, ryºu, kukurydzy, pszenicy; stanowi
  2469.  podstawowy skÆadnik pokarmu czÆowieka.
  2470. *END
  2471. Soda
  2472.  Zwiåzek chemiczny, wæglan sodu, bezbarwna lub biaÆa
  2473.  krystaliczna, higroskopijna substancja, uºywana do
  2474.  wyrobu mydÆa, proszków do prania, do zmiækczania
  2475.  wody, stosowana w przemy₧le papierniczym,
  2476.  szklarskim i in.
  2477. *END
  2478. Sorpcja
  2479.  Proces adsorpcji lub absorpcji, albo oba procesy
  2480.  zachodzåce równocze₧nie.
  2481.  Sorpcja gleby:
  2482.    zdolno₧ì zatrzymywania przez staÆe czåstki gleby
  2483.    jonów albo czåstek chemicznych rozpuszczonych w
  2484.    powietrzu glebowym lub w roztworze glebowym;
  2485.    utrudnia wypÆukiwanie mineralnych skÆadników
  2486.    pokarmowych ro₧lin.
  2487. *END
  2488. Sole
  2489.  Zwiåzki chemiczne powstaÆe w wyniku oddziaÆywania
  2490.  na siebie kwasów i zasad, zÆoºone z metalu (lub
  2491.  odpowiedniego rodnika) oraz reszty kwasowej;
  2492.  ulegajå dysocjacji; w przyrodzie wystæpujå jako
  2493.  mineraÆy, skÆadniki wód i organizmów ºywych.
  2494. *END
  2495. Spalanie
  2496.  Proces fizykochemiczny, którego podstawå jest
  2497.  gwaÆtowne Æåczenie siæ paliwa z utleniaczem
  2498.  (np. tlenem); towarzyszy temu wydzielanie siæ
  2499.  duºej ilo₧ci energii, ciepÆa i ₧wiecenia.
  2500. *END
  2501. Stal
  2502.  Stop ºelaza z zawarto₧ciå wægla do 1,7 %.
  2503.  Zaleºnie od skÆadu dzielå siæ na:
  2504.    - stal wæglowa,
  2505.    - stal szlachetna.
  2506.  Zawierajå ponadto zwykle nieduºe dodatki manganu,
  2507.  krzemu, fosforu i ₧lady siarki (szkodliwe),
  2508.  pochodzåce z procesu metalurgicznego.
  2509. *END
  2510. Stæºenie roztworu
  2511.  Ilo₧ì substancji rozpuszczonej w danej ilo₧ci
  2512.  rozpuszczalnika. Stæºenie roztworu wyraºa siæ w
  2513.  róºnych jednostkach, np. w procentach, wagowych
  2514.  tzn. liczba gramów substancji rozpuszczonej w
  2515.  100 g roztworu.
  2516. *END
  2517. Stopy
  2518.  Substancje metaliczne otrzymywane najczæ₧ciej przez
  2519.  stopienie dwóch lub wiæcej metali (niekiedy z
  2520.  domieszkå niemetali), wytwarzane w celu uzyskania
  2521.  lepszych wÆa₧ciwo₧ci wytrzymaÆo₧ciowych i
  2522.  technologicznych.
  2523. *END
  2524. Substrat
  2525.  Substancja wyj₧ciowa bioråca udziaÆ w reakcji
  2526.  chemicznej.
  2527. *END
  2528. Synteza
  2529.  Reakcja, w której pierwiastki Æåczå siæ ze sobå,
  2530.  tworzåc zwiåzek chemiczny. Synteza nazywana bywa
  2531.  równieº reakcjå Æåczenia lub reakcjå syntezy.
  2532.  Przeciwieñstwem syntezy jest rozkÆad.
  2533.  Zobacz teº "reakcja chemiczna".
  2534. *END
  2535. ÿrodki powierzchniowoczynne
  2536.  ÿrodki obniºajåce napiæcie powierzchniowe wody
  2537.  (np. mydÆo, ₧rodki pioråce).
  2538. *END
  2539. Temperatura krzepniæcia
  2540.  Zobacz "temperatura topnienia".
  2541. *END
  2542. Temperatura topnienia
  2543.  Temperatura, w której zachodzi przemiana
  2544.  krysztaÆów w ciecz. Temperatura topnienia czystej
  2545.  substancji jest równa jej temperaturze krzepniæcia.
  2546. *END
  2547. Temperatura wrzenia
  2548.  Temperatura, w której præºno₧ì pary nasyconej
  2549.  osiåga warto₧ì ci₧nienia zewnætrznego, np. woda
  2550.  wrze w temp. 100 stopni.
  2551. *END
  2552. Temperatura zapÆonu
  2553.  Temperatura, do jakiej naleºy ogrzaì ciecz w
  2554.  specjalnych warunkach standardowych, aby jej
  2555.  pary w atmosferze powietrza zapaliÆy siæ po
  2556.  zbliºeniu pÆomienia.
  2557.  Temperatura zapÆonu jest parametrem
  2558.  charakterystycznym smarów i paliw ciekÆych.
  2559. *END
  2560. Tlenki
  2561.  Zwiåzki tlenu z pierwiastkami metalicznymi i
  2562.  niemetalicznymi.
  2563. *END
  2564. TÆuszcze
  2565.  Produkty pochodzenia naturalnego, mieszaniny
  2566.  poliestrów, gliceryny i wyºszych kwasów
  2567.  tÆuszczowych, gÆównie kwasów palmitynowego,
  2568.  sterynowego i oleinowego.
  2569. *END
  2570. UkÆad koloidalny
  2571.  UkÆad niejednorodny, skÆadajåcy siæ z fazy
  2572.  rozpraszajåcej, czyli o₧rodka, i fazy
  2573.  rozproszonej, czyli drobniutkich
  2574.  czåstek o ₧rednicach od ok. 1 do ok. 100 nm.
  2575.  UkÆad koloidalny zajmuje po₧redniå pozycjæ miædzy
  2576.  mieszaninami niejednorodnymi, w których czåstki
  2577.  moºna widzieì goÆym okiem lub za pomocå
  2578.  mikroskopu, a roztworami rzeczywistymi, czyli
  2579.  mieszaninami jednorodnymi.
  2580. *END
  2581. UkÆad okresowy pierwiastków
  2582.  Uporzådkowanie wedÆug wzrastajåcej liczby atomowej
  2583.  wszystkich pierwiastków.
  2584. *END
  2585. Utleniacz
  2586.  ÿrodek utleniajåcy; substancje zdolne do utleniania
  2587.  innych substancji, same przytym ulegajå redukcji.
  2588.  Przeciwieñstwem utleniacza jest reduktor.
  2589. *END
  2590. Utlenianie
  2591.  Nazwa ogólna procesów chemicznych przebiegajåcych z
  2592.  oddaniem elektronów przez atom lub jon (tzn. ze
  2593.  wzrostem warto₧ciowo₧ci dodatniej lub
  2594.  zmniejszeniem warto₧ciowo₧ci ujemnej pierwiastka).
  2595.  Utlenianie substancji nastæpuje na anodzie lub pod
  2596.  wpÆywem utleniacza.
  2597. *END
  2598. Wapienie
  2599.  SkaÆy zawierajåce co najmniej 75% CaCO3.
  2600.  Je₧li skaÆa zawiera wiæcej niº 25% substancji
  2601.  elastycznych, nazywa siæ jå marglem. Wapienie
  2602.  wystæpujå czæsto w ogromnych masach, tworzåc
  2603.  caÆe Æañcuchy górskie.
  2604.  Wapienie så pochodzenia biochemicznego.
  2605.  PowstaÆy ze szkieletów i skorupek róºnych
  2606.  organizmów asymilujåcych wæglan wapniowy
  2607.  ºyjåcych w morzach i wodach lådowych.
  2608.  Niektóre wapienie så dobrym materiaÆem
  2609.  budowlanym; uºywa siæ ich równieº jako
  2610.  nawozu do spulchniania ziemi.
  2611. *END
  2612. Warto₧ciowo₧ì pierwiastka
  2613.  Jest to liczba naturalna okre₧lajåca liczbæ wiåzañ
  2614.  chemicznych jakie moºe utworzyì dany atom lub
  2615.  jon z innymi atomami lub jonami.
  2616. *END
  2617. Wæglowodory
  2618.  Zwiåzki organiczne zbudowane tylko z atomów wægla i
  2619.  wodoru.
  2620.  Substancje podstawowe, z których przez wprowadzenie
  2621.  grup funkcyjnych wyprowadza siæ inne szeregi
  2622.  homologiczne.
  2623.  Wæglowodory nasycone:
  2624.    wæglowodory majåce pomiædzy atomami wægla tylko
  2625.    pojedyñcze wiåzania: wæglowodory nasycone
  2626.    Æañcuchowe (alifatyczne) parafiny (alkany)
  2627.    lub wæglowodory nasycone cykloalifatyczne.
  2628.    Wæglowodory nasycone bywajå nazywane granicznymi,
  2629.    så bowiem maksymalnie nasycone wodorem.
  2630.    Otrzymuje siæ je z ropy naftowej oraz
  2631.    labolatoryjnie.
  2632.  Wæglowodory nienasycone:
  2633.    wæglowodory majåce jedno lub wiæcej wiåzañ
  2634.    podwójnych lub potrójnych pomiædzy atomami wægla.
  2635. *END
  2636. Wiåzania
  2637.  Wiåzanie atomowe:
  2638.    (wiåzania homeopolarne, wiåzanie konwalencyjne,
  2639.    wiåzanie konwalentne), wiåzanie miædzy atomami
  2640.    wytworzone przez poÆåczenie siæ w paræ
  2641.    (sparowanie) dwóch elektronów, pochodzåcych po
  2642.    jednym od kaºdego atomu. PowstaÆa wiåºåca para
  2643.    elektronowa jest wspólna dla obu atomów.
  2644.  Wiåzanie jonowe:
  2645.    (wiåzanie heteropolarne, wiåzanie
  2646.    elektrowalencyjne, wiåzanie elektrowalentne),
  2647.    wiåzanie wywoÆane elektrostatycznym
  2648.    przyciåganiem siÆ jonów o przeciwnych znakach.
  2649.  Wiåzanie metaliczne:
  2650.    Wiåzanie w substancjach metalicznych miædzy
  2651.    dodatnio naÆadowanymi jonami, czyli zræbami
  2652.    (rdzeniami) atomowymi, osadzonymi w wæzÆach
  2653.    sieci przestrzennej pozostajåcymi w
  2654.    równowadze z gazem elektronowym, wypeÆniajåcym
  2655.    przestrzeñ sieciowå.
  2656.  Wiåzanie spolaryzowane:
  2657.    (polarno₧ì wiåzania, polaryzacja wiåzania),
  2658.    wielko₧ì okre₧lajåca, w jakim stopniu elektrony
  2659.    wiåºåce (tworzåce wiåzanie) przesuniæte så od
  2660.    ₧rodka. OdlegÆo₧ci miædzy wiåzanymi atomami
  2661.    (₧rodka wiåzania) w kierunku jednego z nich.
  2662.    Przesuniæcie nastæpuje w kierunku atomu bardziej
  2663.    elektroujemnego (o wiækszej elektroujemno₧ci),
  2664.    tzn. o wyraªniejszym charakterze niemetalicznym.
  2665. *END
  2666. WÆókna
  2667.  WÆókna naturalne:
  2668.    wÆókna pochodzenia ro₧linnego, którego
  2669.    podstawowym elementem budujåcym jest
  2670.    celuloza oraz wÆókna pochodzenia
  2671.    zwierzæcego zbudowane z biaÆek.
  2672.  WÆókna syntetyczne:
  2673.    wÆókna utworzone ze zwiåzkow wielkoczåsteczkowych
  2674.    o wÆasno₧ciach wÆóknotwórczych poddajåcych siæ
  2675.    wyciåganiu. Otrzymywane ze zwiåzków
  2676.    maÆoczåsteczkowych w procesie polimeryzacji lub
  2677.    polikondensacji.
  2678. *END
  2679. Wzglædna masa atomowa
  2680.  Stosunek masy danego atomu do masy atomu wægla C12.
  2681.  Wzglædna masa atomowa jest ₧redniå maså róºnych
  2682.  izotopów tego samego pierwiastka.
  2683. *END
  2684. Wzór chemiczny
  2685.  Sposób zapisywania skÆadu zwiåzku chemicznego przy
  2686.  pomocy symboli chemicznych.
  2687. *END
  2688. Wzór strukturalny
  2689.  Przedstawienie budowy danego zwiåzku chemicznego i
  2690.  liczby wiåzañ Æåczåcych atomy w jego czåsteczce
  2691.  (wzór kreskowy).
  2692. *END
  2693. Wzór sumaryczny
  2694.  Przedstawienie symboli i liczby atomów
  2695.  pierwiastków, tworzåcych czåsteczkæ danego zwiåzku.
  2696. *END
  2697. Zasady
  2698.  Wodorotlenek lub tlenek metalu.
  2699.  W wyniku reakcji zasady z kwasem powstaje sól i
  2700.  czåstka wody. Barwi papierek lakmusowy na
  2701.  niebiesko.
  2702. *END
  2703. Zwiåzki chemiczne
  2704.  Substancje, które moºna rozÆoºyì na pierwiastki, z
  2705.  których siæ skÆadajå i otrzymaì je ponownie z tych
  2706.  pierwiastków.
  2707. *END
  2708. Zole
  2709.  Rozproszone w cieczy czåstki koloidalne, jedne z
  2710.  najwaºniejszych ukÆadów koloidalnych.
  2711.  Jeºeli cieczå jest woda mówi siæ o hydrozolach,
  2712.  jeºeli czåsteczki rozproszone så w gazie noszå
  2713.  nazwæ aerozoli.
  2714. *END
  2715. íele
  2716.  UkÆad koloidalny o konsystencji galaretowatej,
  2717.  utworzony z zolu o dostatecznie duºej zawarto₧ci
  2718.  czåstek koloidalnych.
  2719. *END
  2720. ** Prawa i  Definije **
  2721. Definicja Arrheniusa
  2722.  W my₧l jonowej teorii Arrheniusa kwas traktowano
  2723.  jako substancjæ, która dysocjuje z odszczepieniem
  2724.  jonów wodorowych, a zasadæ jako substancjæ
  2725.  dysocjujåcå w roztworze z utworzeniem jonowym OH.
  2726.  Sól w my₧l tej teorii jest produktem reakcji
  2727.  kwasu z zasadå.
  2728.  Teorii tej nie moºna stosowaì do zwiåzków, które
  2729.  powinny byì zaliczone do soli, a które wykazujå
  2730.  cechy kwasu lub zasady.
  2731. *END
  2732. Definicja Bronsteda i Lawry`ego
  2733.  WedÆug tej definicji kwasem jest substancja, która
  2734.  moºe oddawaì proton innej substancji, jest wiæc
  2735.  donorem protonów, natomiast zasada jest to
  2736.  substancja majåca tendencjæ do przyjmowania
  2737.  protonów, czyli jest to akceptor protonów.
  2738.  Wynika ståd, ºe reakcje miædzy kwasem i zasadå
  2739.  polegajå na przeniesieniu protonu od kwasu do
  2740.  zasady.
  2741.  UkÆad skÆadajåcy siæ z kwasu i powstajåcej z niego
  2742.  przez oderwanie protonu zasady nosi nazwæ spræºonej
  2743.  pary kwas-zasada.
  2744.  Zgodnie z definicjå Bronsteda, kwasem lub zasadå
  2745.  moºe byì tak jak obojætna czåsteczka, tak jak i jon,
  2746.  kation lub anion.
  2747. *END
  2748. Definicja Lewisa
  2749.  Teoria Lewisa wiåºe pojæcie kwasu i zasady z
  2750.  przyÆåczeniem lub oddawawaniem pary elektronowej.
  2751.  Za kwasy (tzw. kwasy Lewisa) uwaºa siæ czåstki,
  2752.  które så akceptorem pary (lub par) elektronowej.
  2753.  Zasadå Lewisa jest zwiåzek bædåcy  donorem pary
  2754.  (par) elektronowej.
  2755.  Reakcja miædzy kwasem i zasadå Lewisa polega na
  2756.  utworzeniu wiåzania koordynacyjnego.
  2757. *END
  2758. Pierwsza zasada termodynamiki
  2759.  Pierwsza zasada termodynamiki sformuÆowana w 1847r
  2760.  przez H.Helmholtza stwierdza, ºe zmiana energii
  2761.  wewnætrznej ukÆadu jest sumå algebraicznå energii
  2762.  wymienionej miædzy ukÆadem a otoczeniem na sposób
  2763.  pracy i energii wymienionej na sposób ciepÆa.
  2764.  Z uwagi na sumowanie algebraiczne form energii
  2765.  przepÆywajåcej w róºnych kierunkach wprowadzono
  2766.  umowne znaki. Kaºdy rodzaj energii doprowadzonej z
  2767.  otoczenia do ukÆadu ma znak plus(+), natomiast
  2768.  energia przekazana przez ukÆad otoczeniu -
  2769.  znak minus(-).
  2770.  W termodynamice traktuje siæ reakcje chemicznå jako
  2771.  przemianæ zachodzåcå w ukÆadzie stanowiåcym zbiór
  2772.  reagentów.
  2773.  W stanie poczåtkowym zbiór zawiera substraty, w
  2774.  stanie koñcowym - produkty.
  2775.  Kaºdej reakcji chemicznej towarzyszy przepÆyw
  2776.  energii na sposób ciepÆa miædzy ukÆadem reagentów a
  2777.  otoczeniem, ponadto w trakcie zachodzenia
  2778.  niektorych reakcji ukÆad wymienia energiæ z
  2779.  otoczeniem na sposób pracy.
  2780. *END
  2781. Prawo Amontona
  2782.  Wychodzåc z prawa Charlesa i Gay-Lussaca, wg.
  2783.  którego objæto₧ì gazu pod staÆym ci₧nieniem
  2784.  wzrasta przy ogrzewaniu zgodnie z zaleºnos₧iå:
  2785.              Vt = V0(1+dl*t)   (p=const)
  2786.  analogiczne zmienia siæ ci₧nienie gazu
  2787.  ogrzewanego w staÆej objæto₧ci (przemiana
  2788.  izochoryczna):
  2789.                 Pt=Pp(1+DD*t)   (V=const)
  2790.    Legenda:
  2791.     Pp - ci₧nienie gazu w temp. 0 st.C
  2792.     Pt - ci₧nienie tego gazu temp. t st.C
  2793.     DD - wspóÆczynnik rozpræºliwo₧ci
  2794.          gazu = 1/273,15
  2795.     DL - tzn. alfa
  2796. *END
  2797. Prawo Avogadra
  2798.  Jednakowe objæto₧ci róºnych gazów, w tych samych
  2799.  warunkach ci₧nienia i temperatury, zawierajå
  2800.  jednakowå liczbæ czåsteczek. SÆuszno₧ì tego prawa
  2801.  moºna uzasadniì na gruncie teorii kinetycznej
  2802.  gazów.
  2803.                    _
  2804.  Wzor:   p=2/3*N/V*Ekin
  2805.  Ci₧nienie p wywierane przez kaºdå z N czåstek gazu o
  2806.  masie m, zawartych w zbiorniku o pojemno₧ci V jest
  2807.  okre₧lone w/w wyraºeniem, gdzie:
  2808.      _
  2809.    - Ekin oznacza ₧redniå energiæ kinetycznå
  2810.      czasteczki gazu.
  2811.  W/w wyraºenie jest podstawowym równaniem teorii
  2812.  kinetycznej gazów.
  2813. *END
  2814. Prawo Boyle`a-Mariotte`a
  2815.  W staÆej temperaturze objæto₧ì danej masy gazu jest
  2816.  odwrotnie proporcjonalna do ci₧nienia, tzn. iloczyn
  2817.  objæto₧ci i ci₧nienia jest staÆy.
  2818.               V= Const/p        pV=const
  2819.  Prawo to moºna zapisaì w postaci:
  2820.          p1V1 = p2V2      (T=const)
  2821. *END
  2822. Prawo Charlesa i Gay-Lussaca
  2823.  Objæto₧ì danej masy gazu pod staÆym ci₧nieniem
  2824.  wzrasta przy ogrzewaniu zgodnie z zaleºno₧ciå:
  2825.        Vt=V0(1+SD*t)   (p=const)
  2826.  gdzie:
  2827.    - V0 - objæto₧ì danej masy gazu
  2828.           w temp. 0 st.C
  2829.    - Vt - objæto₧ì tego gazu
  2830.           w temp. t st.C
  2831.    - SD - wspóÆczynnik rozszerzalno₧ci
  2832.           cieplnej = 1/273,15
  2833.  Przemiany pod staÆym ci₧nieniem noszå nazwæ
  2834.  przemian izobarycznych.
  2835. *END
  2836. Prawo Daltona
  2837.  Gazy mieszajå siæ w dowolnych stosunkach
  2838.  tworzåc mieszniny doskonaÆe, jeºeli nie
  2839.  reagujå z sobå. Zachowanie siæ doskonaÆych
  2840.  mieszanin gazów opisuje prawo ci₧nieñ czåstkowych
  2841.  Daltona, które stwierdza, ºe: caÆkowite ci₧nienie
  2842.  doskonaÆej mieszaniny gazów jest równe sumie
  2843.  ci₧nieñ czåstkowych poszczególnych skÆadników
  2844.  wchodzåcych w jej skÆad:
  2845.     p=p1+p2+...+ pN
  2846.  Ci₧nienie czåstkowe skÆadnika mieszaniny jest to
  2847.  ci₧nienie, jakie wywieraÆby skÆadnik, gdyby sam
  2848.  wypeÆniaÆ naczynie.
  2849. *END
  2850. Prawo Faraday`a I
  2851.  Pierwsze prawo Faraday'a okre₧la zaleºno₧ì masy
  2852.  substancji 'me' wydzielonej na jednej z elektrod
  2853.  (na katodzie lub anodzie) od nateºenia prådu 'I' i
  2854.  czasu elektrolizy 't':
  2855.                          me=kIt
  2856.  gdzie:  k - równowaºnik elektrochemiczny
  2857.              (wymiar w ukÆadzie SI: kg/C),
  2858.             czyli wspóÆczynnik okre₧lajåcy
  2859.             masæ substancji wydzielonej przy
  2860.             przepÆywie jednostkowego Æadunku
  2861.             np. 1 kulomba.
  2862.  PrawidÆowo₧ì wyraºona pierwszym prawem Faraday'a
  2863.  polega na proporcjonalno₧ci masy wydzielonej
  2864.  substancji do Æadunku elektrycznego (iloczynu It)
  2865.  przepuszczonego przez elektrolizer. Równowaºnik
  2866.  elektrochemiczny jest wspóÆczynnikiem
  2867.  proporcjonalno₧ci i stanowi cechæ charakterystycznå
  2868.  danej reakcji elektrodowej.
  2869.  Warto₧ci równowaºników elektrochemicznych
  2870.  wyznaczone zostaÆy do₧wiadczalnie przez
  2871.  przeprowadzenie elektrolizy prådem o natæºeniu
  2872.  'I' w ciågu czasu 't'.
  2873.  Mierzåc przyrost masy elektrody w przypadku
  2874.  osadzenia siæ na niej metalu, lub objæto₧ì
  2875.  tworzåcego siæ gazu, moºna z równania m=kIt
  2876.  obliczyì warto₧ì wspóÆczynnika 'k'.
  2877.  Sens fizykochemiczny wspóÆczynnika 'k' wyja₧nia
  2878.  drugie prawo Faraday'a
  2879. *END
  2880. Prawo Faraday`a II
  2881.  Drugie prawo Faraday'a stwierdza, ºe stosunek masy
  2882.  równowaºnikowej 'Rc' substancji wydzielajåcej siæ
  2883.  na elektrodzie do równowaºnika elektrochemicznego
  2884.  'k' jest wielko₧ciå staÆå dla wszystkich
  2885.  pierwiastków:
  2886.          Rc/k=F
  2887.  StaÆa 'F' zwana staÆa Faraday'a ma warto₧ì 96500 C i
  2888.  jest Æadunkiem elektrycznym (iloczynem czasu t i
  2889.  natæºenia prådu I), który naleºy przepu₧ciì przez
  2890.  elektrolizer w celu wydzielenia tylu drobin ile
  2891.  znajduje siæ ich w masie równowaºnikowej substancji
  2892.  wydzielonej.
  2893.  Masa równowaºnikowa substancji wydzielajåcej siæ na
  2894.  elektrodzie (jeden z gramorównowaºników chemicznych)
  2895.  jest to stosunek masy molowej tej substancji 'M' do
  2896.  liczby moli elektronów 'n', jaka zostaje pobrana z
  2897.  elektrody, lub wprowadzona na elektrodæ, przy
  2898.  wydzielaniu siæ jednego mola substancji Rc=M/n.
  2899.  Podstawiajåc warto₧ì Rc do drugiego prawa
  2900.  Faraday'a otrzymuje siæ zaleºno₧ì: M/kn=F.
  2901.  Po wyznaczeniu warto₧ci 'k' i podstawieniu do
  2902.  pierwszego prawa otrzymuje siæ zaleºno₧ì Æåczåcå
  2903.  istotæ obu praw elektrolizy: me=M/Fn*It.
  2904. *END
  2905. Prawo Henry`ego
  2906.  Ilo₧ì gazu rozpuszczona w danej objæto₧ci
  2907.  rozpuszczalnika w okre₧lonej temperaturze jest
  2908.  wprost proporcjonalna do ci₧nienia gazu
  2909.  pozostajåcego w równowadze z roztworem.
  2910. *END
  2911. Prawo Hessa
  2912.  Efekt cieplny reakcji chemicznej i towarzyszåcych
  2913.  jej przemian fazowych nie zaleºy od drogi przemiany
  2914.  substratów w produkcji jeºeli wszystkie przemiany
  2915.  så izochoryczne lub izobaryczne i nie towarzyszy
  2916.  im praca nieobjæto₧ciowa (np. elektryczna w
  2917.  ogniwach).
  2918.  WedÆug prawa Hessa efekt cieplny reakcji zaleºy
  2919.  tylko od stanu poczåtkowego i koñcowego, nie
  2920.  zaleºy natomiast od drogi, po jakiej jest
  2921.  realizowana dana przemiana pod warunkiem, ºe
  2922.  wszystkie obliczenia zostanå odniesione do tej
  2923.  samej temperatury, wszystkie etapy zostanå
  2924.  zrealizowane pod staÆym ci₧nieniem albo
  2925.  wszystkie w staÆej objæto₧ci, a jedyna forma
  2926.  pracy wymienionej miædzy ukÆadem reagentów a
  2927.  otoczeniem bædzie pracå objæto₧ciowå w przypadku
  2928.  przemian pod staÆym ci₧nieniem.
  2929.  Wynikajå z tego nastæpujåce wnioski: równania
  2930.  termochemiczne moºna:
  2931.     dodawaì i odejmowaì podobnie jak równania
  2932.     algebraiczne, efekt cieplny procesu jest równy
  2933.     sumie efektów cieplnych wszystkich stadiów
  2934.     przej₧ciowych, efekt cieplny reakcji jest
  2935.     równy róºnicy miædzy sumå ciepeÆ tworzenia
  2936.     produktów i sumå ciepeÆ tworzenia substratów,
  2937.     efekt cieplny reakcji jest równy róºnicy
  2938.     miædzy sumå ciepeÆ spalania substratów i sumå
  2939.     ciepeÆ spalania produktów.
  2940. *END
  2941. Prawo Kirchhoffa
  2942.  Efekt cieplny reakcji zaleºy od temperatury, w
  2943.  której przebiega reakcja.
  2944.  Zaleºno₧ì efektu cieplnego od temperatury w
  2945.  uproszczonej postaci sÆusznej w przypadku
  2946.  niewielkiej róºnicy temperatur
  2947.  przedstawia wzór:
  2948.                 Qp2=Qp1-Cp(T2-T1)
  2949.  przy tradycyjnym znakowaniu efektów cieplnych lub
  2950.  H2=H1+Cp(T2-T1) przy znakowaniu zgodnym z konwencjå
  2951.  termodynamicznå
  2952.  gdzie: Qp1 - ciepÆo reakcji pod staÆym
  2953.               ci₧nieniem w temperaturze T1
  2954.         Qp2 - ciepÆo reakcji pod staÆym
  2955.               ci₧nieniem w temperaturze T2
  2956.         H1 - entalpia reakcji w temperaturze T1
  2957.         H2 - entalpia reakcji w temperaturze T2
  2958.         Cp - ciepÆo molowe pod staÆym ci₧nieniem
  2959.         Cp = ±Cp(produkty)-±nCp(substraty).
  2960. *END
  2961. Prawo Lavoisiera-Laplace`a
  2962.  Prawo to stwierdza, ºe: efekt cieplny reakcji
  2963.  przebiegajåcej w jednym kierunku jest równy
  2964.  efektowi cieplnemu reakcji odwrotnej z przeciwnym
  2965.  znakiem.
  2966.  Prawo to wykorzystuje siæ gdy nie jest moºliwe
  2967.  eksperymentalne zmierzenie efektu cieplnego
  2968.  badanej reakcji, natomiast Æatwo zmierzyì efekt
  2969.  cieplny reakcji odwrotnej.
  2970. *END
  2971. Prawo okresowo₧ci
  2972.  WÆasno₧ci pierwiastków uporzådkowanych wg
  2973.  wzrastajåcej liczby atomowej zmieniajå siæ w
  2974.  sposób okresowy.
  2975.  Prawo okresowo₧ci sformuÆowaÆ Mendelejew.
  2976.  Zamiast liczby atomowej posÆuºyÆ siæ on maså
  2977.  atomowå.
  2978.  Prawo okresowo₧ci stanowi podstawæ ukÆadu
  2979.  okresowego pierwiastków.
  2980. *END
  2981. Prawo oktaw
  2982.  Jedna z prób klasyfikacji pierwiastków chemicznych,
  2983.  zaproponowana w 1865r. przez J.A.Newlandsa: jeºeli
  2984.  uszeregowaì pierwiastki wg rosnåcych mas atomowych,
  2985.  to co ósmy z nich jest analogiem pierwszego.
  2986. *END
  2987. ReguÆa Callieteta i Mathiasa
  2988.  Dla dowolnej substancji ₧rednia arytmetyczna z
  2989.  gæsto₧ci pary nasyconej i pozostajåcej z niå w
  2990.  równowadze cieczy jest liniowo zaleºna od
  2991.  temperatury.
  2992.  ReguÆa ta dobrze opisuje zachowanie siÆ
  2993.  substancji w pobliºu temperatury krytycznej.
  2994. *END
  2995. ReguÆa dubletu
  2996.  ReguÆa dubletu stwierdza, ºe liczba wiåzañ
  2997.  kowalencyjnych, które moºe utworzyì atom jest
  2998.  równa liczbie niesparowanych elektronów
  2999.  walencyjnych.
  3000.  Wiåzanie powstaje wówczas, gdy dwa elektrony
  3001.  pochodzåce od róºnych atomów utworzå dublet
  3002.  czyli paræ o przeciwnie skierowanych spinach.
  3003. *END
  3004. ReguÆa Huda
  3005.  Opis poziomów orbitalnych. Z reguÆy tej wynika, ºe:
  3006.    1. Liczba niesparowanych elektronów w danej
  3007.       powÆoce powinna byì moºliwie najwiæksza.
  3008.    2. Pary elektronów tworzå siæ dopiero po
  3009.       zapeÆnieniu wszystkich poziomów orbitalnych
  3010.       danej podpowÆoki przez elektrony niesparowane.
  3011.    3. Elektrony niesparowane w poziomach orbitalnych
  3012.       danej podpowÆoki majå jednakowå orientacjæ
  3013.       spinu.
  3014.  Dwa elektrony zajmujåce ten sam poziom orbitalny
  3015.  muszå mieì przeciwne orientacje spinu.
  3016.  Identycznå orientacje spinu mogå mieì elektrony
  3017.  zajmujåce róºne poziomy orbitalne.
  3018. *END
  3019. ReguÆa Le Chateliera
  3020.  WpÆyw zmiany warunków na ukÆad znajdujåcy siæ w
  3021.  stanie równowagi: Kaºdy ukÆad w stanie równowagi,
  3022.  poddany dziaÆaniu zewnætrznemu naruszajåcemu stan
  3023.  równowagi ulega takim zmianom, które zmniejszajå
  3024.  to dziaÆanie. Na ogóÆ dziaÆanie zewnætrzne polega
  3025.  na zmianie:
  3026.      1. stæºeñ reagentów,
  3027.      2. temperatury,
  3028.      3. ci₧nienia.
  3029.  Np. w przypadku, gdy zwiækszyì ci₧nienie w ukÆadzie
  3030.  reagujåcym, znajdujåcym siæ w stanie równowagi,
  3031.  wówczas w ukÆadzie tym reakcja przebiegnie w takim
  3032.  kierunku, aby ci₧nienie siæ zmniejszyÆo (wypadkowy
  3033.  wzrost ci₧nienia bædzie mniejszy).
  3034.  W przypadku gdy dostarczy siæ do ukÆadu ciepÆo,
  3035.  reakcja przebiegnie w takim kierunku, aby czæ₧ì
  3036.  ciepÆa zostaÆa pochÆoniæta; temperatura wzro₧nie
  3037.  wówczas o mniejszå warto₧ì, niºby to miaÆo miejsce,
  3038.  gdyby stan równowagi siæ nie przesuwaÆ.
  3039. *END
  3040. ReguÆa oktetu
  3041.  W procesie tworzenia wiåzañ chemicznych atom
  3042.  oddaje, pobiera lub uwspólnia takå liczbæ
  3043.  elektronów aby uzyskaì 8 elektronów (oktet) w
  3044.  zewnetrznej powÆoce.
  3045.  SpeÆnienie tej reguÆy nie jest warunkiem absolutnie
  3046.  koniecznym, lecz tendencja ogólna od której znane
  3047.  så wyjåtki np. atomy, których zewnætrzna powÆoka
  3048.  jest powÆokå pierwszå, dåºy do uzyskania dwóch
  3049.  elektronów (dubletu).
  3050. *END
  3051. ReguÆa Troutona
  3052.  Zwiåzek miædzy molowym ciepÆem parowania cieczy
  3053.  (L) i jej temperaturå wrzenia w skali bezwzglædnej
  3054.  pod ci₧nieniem normalnym
  3055.           Tw:L/Tw=20 do 22 cal/K
  3056.  ReguÆy Troutona nie stosuje sie do cieczy
  3057.  niskowrzåcych i zasocjowanych.
  3058. *END
  3059. ReguÆa van`t Hoffa
  3060.  ReguÆa ta gÆosi, ze wzrost temperatury o 10 st.
  3061.  powoduje w przyblizeniu dwukrotne zwiækszenie
  3062.  szybko₧ci reakcji.
  3063. *END
  3064. Równanie stanu Clapeyrona
  3065.  Z poºyczenia praw  Boyle'a-Mariotte'a oraz
  3066.  Charlesa i Gay-Lussaca, uwzglædniajåc prawo
  3067.  Avogadra, moºna wyprowadziì równanie wiåºåce
  3068.  wszystkie parametry opisujåce stan gazu
  3069.  doskonaÆego, p, V i T. Równanie to nosi nazwæ
  3070.  równania stanu gazu doskonaÆego lub równania
  3071.  stanu Clapeyrona. Ogólnie moºna je zapisaì
  3072.  p1V1/T1=p2V2/T2=..., czyli pV/T=const.
  3073.  Dla n moli gazu równanie stanu przyjmuje postaì
  3074.  pV=nRT R-oznacza iloraz p0V0/T0; jest to tzw.
  3075.  StaÆa gazowa (p0, V0, T0 - parametry stanu gazu dla
  3076.  warunków normalnych).
  3077. *END
  3078. Zakaz Pauliego
  3079.  Kaºdy elektron atomu Z-elektronowego znajduje siæ w
  3080.  innym stanie kwantowym, charakteryzowanym takimi
  3081.  samymi piæcioma liczbami kwantowymi (w praktyce
  3082.  czterema, poniewaº zawsze wynosi 1/2), które
  3083.  opisujå stany kwantowe atomu wodoru.
  3084.  Liczba stanów kwantowych obsadzonych przez
  3085.  elektrony jest równa liczbie elektronów danego
  3086.  atomu. PrawidÆowo₧ì ta wynika z Zakazu Pauliego:
  3087.  w atomie nie mogå istnieì dwa elektrony, których
  3088.  stan kwantowy nie róºniÆby siæ przynajmniej o
  3089.  jednå liczbæ kwantowå.
  3090. *END
  3091. ** Grupy **
  3092. Litowce
  3093.  Metale alkaliczne umieszczone w grupie IA ukÆadu
  3094.  okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3095.    Lit, Sod, Potas, Rubid, Cez, Frans.
  3096.  Pierwiastki te så silnie elektrododatnie, så
  3097.  silnymi reduktorami. Wszystkie kwasy, nawet
  3098.  bardzo sÆabe, reagujå z ReguÆami litowców tworzåc
  3099.  bezbarwne sole, je₧li anion jest bezbarwny.
  3100. *END
  3101. Berylowce
  3102.  Så (metale ziem alkalicznych) umieszczone w grupie
  3103.  IIA ukÆadu okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3104.    Beryl, Magnez, Wapñ, Stront, Bar, Rad.
  3105.  Pierwiastki te så silnie elektrododatnie,
  3106.  rozkÆadajå siæ bardzo Æatwo z wodå z wydzielaniem
  3107.  wodoru. £atwo utleniajå siæ w powietrzu.
  3108. *END
  3109. Borowce
  3110.  Pierwiastki umieszczone w grupie IIIA ukÆadu
  3111.  okresowego. Zalicza sie do nich:
  3112.    Bor, Glin, Gal, Ind, Tal.
  3113.  W grupie tej jedynie Bor jest niemetalem.
  3114.  PozostaÆe majå niezaprzeczalnie charakterystyczne
  3115.  dla metali wÆasno₧ci fizyczne i chemiczne
  3116.  (elektrododatnie, dobre przewodniki ciepÆa i
  3117.  elektryczno₧ci).
  3118. *END
  3119. Wæglowce
  3120.  Pierwiastki umieszczone w grupie IVA ukÆadu
  3121.  okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3122.    Wægiel, Krzem, German, Cyna,  OÆów.
  3123.  W skÆad tej grupy wchodzå niemetale, metale i
  3124.  póÆmetale.
  3125.  Cynk i OÆów - typowe metale, majå bardzo wysokie
  3126.  temperatury wrzenia i niskie temperatury topnienia.
  3127. *END
  3128. Azotowce
  3129.  Pierwiastki umieszczone w grupie VA ukÆadu
  3130.  okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3131.    Azot, Fosfor, Arsen, Antymon, Bizmut.
  3132.  Pierwiastki te så elektroujemne.
  3133.  W skÆad tej grupy wchodzå niemetale, metale i
  3134.  póÆmetale.
  3135.  Z wyjåtkiem Bizmutu, mogå tworzyì kationy typu
  3136.  amonowego.
  3137. *END
  3138. Tlenowce
  3139.  Pierwiastki umieszczone w  grupie VIA ukÆadu
  3140.  okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3141.    Tlen, Siarka, Selen, Tellur, Polon.
  3142.  W skÆad tej grupy wchodzå niemetale, metale i
  3143.  póÆmetale.
  3144.  Ostatnim z tej grupy jest Polon - pierwiastek
  3145.  promieniotwórczy.
  3146. *END
  3147. Fluorowce
  3148.  Elektroujemne pierwiastki umieszczone w grupie VIIA
  3149.  ukÆadu okresowego.
  3150.  Zalicza siæ do nich:
  3151.    Fluor, Chlor, Brom, Jod, Astat
  3152.  Pierwiastki te så niemetalami.
  3153.  Pierwsze cztery wystæpujå w przyrodzie w postaci
  3154.  zwiåzków.
  3155.  Istnieje 20 izotopów Astatu - så one
  3156.  promieniotwórcze.
  3157. *END
  3158. Gazy szlachetne
  3159.  Pierwiastki umieszczone w grupie VIIIA (0) ukÆadu
  3160.  okresowego. Zalicza siæ do nich:
  3161.    Hel, Neon, Argon, Krypton, Ksenon, Radon.
  3162.  Wydziela siæ je z powietrza w skali przemysÆowej
  3163.  przez destylacjæ frakcyjnå poÆåczonå z adsorpcjå
  3164.  selektywnå.
  3165.  Pierwiastki te så chemicznie nieczynne.
  3166.  Temperatury ich wrzenia i topnienia så bardzo
  3167.  niskie.
  3168. *END
  3169. ** Legenda **
  3170. Metale
  3171.  Pierwiastki wykazujåce poÆysk metaliczny, na ogóÆ
  3172.  ciågliwe i kowalne, dobre przewodniki ciepÆa i
  3173.  elektryczno₧ci.
  3174.  Wiækszo₧ì metali ma wysokå temperaturæ wrzenia i
  3175.  topnienia, duºå gæsto₧ì. W reakcjach chemicznych
  3176.  wykazujå przewaºajåcå tendencjæ do oddawania
  3177.  elektronów, så wiæc reduktorami.
  3178.  Tlenki metali majå najczæ₧ciej charakter zasadowy.
  3179. *END
  3180. Niemetale
  3181.  Pierwiastki bez poÆysku, na ogóÆ kruche, zÆe
  3182.  przewodniki ciepÆa i elektryczno₧ci (izolatory).
  3183.  Niemetale majå na ogóÆ niskie temperatury
  3184.  topnienia i wrzenia, maÆe gæsto₧ci.
  3185.  W reakcjach chemicznych wykazujå przewaºnie
  3186.  tendencje do przyÆåczania elektronów - så wiæc
  3187.  utleniaczami.
  3188.  Tlenki niemetali majå najczæ₧ciej charakter
  3189.  kwasowy.
  3190. *END
  3191. Metaloidy
  3192.  Metaloidy - PóÆmetale.
  3193.  Pierwiastki wykazujåce czæ₧ciowo cechy metali a
  3194.  czæ₧ciowo niemetali. Ich przewodnictwo elektryczne
  3195.  jest niewielkie, ale wzrasta w miaræ ogrzewania.
  3196.  W reakcjach, w zaleºno₧ci od warunków, wykazujå
  3197.  tendencje do oddawania lub przyÆåczania elektronów.
  3198. *END
  3199. Gazy
  3200.  CiaÆo lotne, substancja nie majåca wÆasnego
  3201.  ksztaÆtu ani objæto₧ci, wskazujåca zdolno₧ì
  3202.  do samorzutnego rozpræºania siæ, poniºej
  3203.  pewnej temperatury, zwanej krytycznå,
  3204.  przechodzi w stan ciekÆy.
  3205. *END
  3206. ** Okresy **
  3207. Okres 1
  3208.  Naleºå do niego pierwiastki: Wodór, Hel.
  3209.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3210.  wzrostem liczby atomowej.
  3211. *END
  3212. Okres 2
  3213.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3214.    Lit, Beryl, Bor, Wægiel, Azot, Tlen, Fluor,
  3215.    Neon.
  3216.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3217.  wzrostem liczby atomowej.
  3218. *END
  3219. Okres 3
  3220.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3221.   Sód, Magnez, Glin, Krzem, Foswor, Siarka, Chlor,
  3222.   Argon.
  3223.   Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy  maleje ze
  3224.   wzrostem liczby atomowej.
  3225. *END
  3226. Okres 4
  3227.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3228.    Potas, Wapñ, Skand, Tytan, Wanad, Chrom, Mangam,
  3229.    íelazo,   Kobalt, Nikiel, Miedª, Cynk, Gal,
  3230.    German, Arsen, Selen, Brom, Krypton.
  3231.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3232.  wzrostem liczby atomowej.
  3233. *END
  3234. Okres 5
  3235.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3236.    Rubid, Stront, Itr, Cyrkon, Niob, Molibden,
  3237.    Technet, Ruten,   Rod, Pallad, Srebro, Kadm,
  3238.    Cyna, Antymon, Tellur, Jod, Ksenon.
  3239.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3240.  wzrostem liczby atomowej.
  3241. *END
  3242. Okres 6
  3243.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3244.    Cez, Bar, Lantan, Cer, Prazeodym, Neodym,
  3245.    Promet, Samar, Europ, Gadolin, Terb, Dyspoz,
  3246.    Holm, Erb, Tul, Itrb, Lutet, Hafn, Tantal,
  3247.    Wolfram, Ren, Osm, Iryd, Platyna, ZÆoto, Rteì,
  3248.    Tal, OÆów, Bizmut, Polon, Astat, Radon.
  3249.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3250.  wzrostem liczby atomowej.
  3251. *END
  3252. Okres 7
  3253.  Naleºå do niego pierwiastki:
  3254.    Frans, Rad, Aktyn, Tor, Protaktyn, Uran, Naptun,
  3255.    Pluton, Ameryk, Kiur, Berkel, Kaliforn, Eistein,
  3256.    Ferm, Mendelew, Nobel, Lorens, Unnilquadium,
  3257.    Unnilipentium, Unnilhexium, Unnilioctium,
  3258.    Unnilenium, Ununnilium.
  3259.  Jak w kaºdym okresie promieñ atomowy maleje ze
  3260.  wzrostem liczby atomowej.
  3261. *END
  3262. ** Pierwiastki przej₧ciowe **
  3263. Przej₧ciowe
  3264.  Pierwiastki przej₧ciowe zajmujå 10 grup ukÆadu
  3265.  okresowego.
  3266.  Zalicza siæ do nich pierwiastki grup od IB do VIIIB
  3267.  (grupa potrójna) oraz Lantanowce i Aktynowce.
  3268.  WÆasno₧ci:
  3269.    Metale, dobre przewodniki ciepÆa i
  3270.    elektryczno₧ci, tworzå z innymi
  3271.    metalami stopy. Så elektrododatnie,
  3272.    majå wiele stopni utleniania, wiele z
  3273.    nich jest katalizatorami reakcji
  3274.    uwodorowienia lub utleniania.
  3275.    (IIIB,IVB,VB,VIB,VIIB,VIIIB,IB,IIB)
  3276. *END
  3277. ** Jednostki podstawowe **
  3278. Jednostki podstawowe
  3279.  Jednostki podstawowe:
  3280.  Metr(m) - jest to dÆugo₧ì drogi przebytej w próºni
  3281.            przez ₧wiatÆo w czasie 1/299792458.
  3282.  Kilogram(kg) - jest to masa miædzynarodowego wzorca
  3283.                 tej jednostki masy przechowywanego w
  3284.                 Miædzynarodowym Biurze Miar w
  3285.                 Sevres.
  3286.  Sekunda(s) - jest to czas równy 9192631770 okresom
  3287.               promieniowania odpowiadajåcemu
  3288.               przej₧ciu miædzy dwoma nadsubstelnymi
  3289.               poziomami stanu podstawowego atomu
  3290.               cezu 133.
  3291.  Amper(A) - jest to pråd elektryczny nie zmienajåcy
  3292.             siæ, który pÆynåc w dwóch przewodach
  3293.             równolegÆych, prostoliniowych,
  3294.             nieskoñczenie dÆugich, o przekroju
  3295.             koÆowym znikomo maÆym, umieszczonym w
  3296.             próºni w odlegÆo₧ci 1 m od siebie,
  3297.             wywoÆaÆby miædzy tymi przewodami
  3298.             siæ 2*10^-7 N na kaºdy metr dÆugo₧ci.
  3299.  Kelwin(K) - jest to 1/273,16 temperatury
  3300.              termodynamicznej punktu potrójnego
  3301.              wody; stosuje siæ do wyraºania
  3302.              temperatury termodynamicznej T i
  3303.              róºnicy temperatur.
  3304.  Mol(mol) - jest to liczno₧ì (ilo₧ì) materii
  3305.             wystæpujåca gdy liczba czåstek jest
  3306.             równa liczbie atomów zawartych w masie
  3307.             0,012 kg wægla 12; przy stosowaniu mola
  3308.             naleºy okre₧liì rodzaj czåstek;
  3309.             mogå nimi byì: atomy, molekuÆy, jony,
  3310.             elektrony itp., albo okre₧lone zespoÆy
  3311.             takich czåsteczek.
  3312.  Kandela(cd) - jest to ₧wiatÆo₧ì, jakå ma w
  3313.                okre₧lonym kierunku ºródÆo emitujåce
  3314.                promieniowanie monochromatyczne o
  3315.                czæstotliwo₧ci 540*10^12 Hz, i
  3316.                którego natæºenie w tym kierunku jest
  3317.                równe 1/683 W/sr.
  3318.  Jednostki uzypeÆniajåce:
  3319.  Radian(rad) - jest to kåt pÆaski zawarty miædzy
  3320.                dwoma promieniami koÆa wycinajåcymi z
  3321.                jego okrægu Æuk o dÆugo₧ci równej
  3322.                promieniowi koÆa.
  3323.  Steradian(sr) - jest to kåt bryÆowy o wierzchoÆku w
  3324.                  ₧rodku kuli wycinajåcy z jej
  3325.                  powierzchni czæ₧ì równå powierzchni
  3326.                  kwadratu o boku równym promieniowi
  3327.                  tej kuli.
  3328. *END
  3329.