Ομιλία του Νίκου Κωνσταντόπουλου
στο Συνέδριο του "ECONOMIST"
Athens Intercontinental, 8 Απριλίου 1998
Πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί η είσοδος της Ελλάδας στην ΟΝΕ
Η Ελλάδα τον τελευταίο καιρό βρίσκεται αντιμέτωπη με κρίσιμα ζητήματα που θα προσδιορίσουν τις οικονομικές της δυνατότητες, την κοινωνική της συνοχή και τη μελλοντική της θέση στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτό που θέλω να υποστηρίξω είναι ότι η αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων υπερβαίνει την αναλυτική επάρκεια, τη θέληση και τις δυνατότητες της σημερινής κυβέρνησης και κατά συνέπεια απαιτείται μια αλλαγή πλεύσης στις ακολουθούμενες πολιτικές και στους πολιτικούς συσχετισμούς που τις υλοποιούν.
Θα σταθούμε λοιπόν σε ορισμένες μείζονος χαρακτήρα εξελίξεις που επιβεβαιώνουν για μία ακόμη φορά την ελλειπή και ανεπαρκή προετοιμασία της χώρας για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και να δώσει προοπτική και όραμα για την Ελλάδα του 2000.
Η χώρα μας, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες-μέλη, καταρρίπτει πλέον ταυτόχρονα τρία αρνητικά ρεκόρ. Εχει τη μεγαλύτερη οικονομική απόκλιση, το μεγαλύτερο ποσοστό φτώχειας και τη μικρότερη κοινωνική προστασία. Η εξέλιξη αυτή γινεται ακόμη περισσότερο δραματικη αν συνυπολογιστεί ότι η Ελλάδα είναι η χώρα με την καλύτερη καθαρή θέση, δηλαδή με τις μεγαλύτερες καθαρές εισπράξεις από όλες τις χώρες της κοινότητας (μέχρι το 1994). Εισπράξεις που θα μπορούσαν να είναι ακόμη μεγαλύτερες αν η Ελλάδα απορροφούσε έγκαιρα και αξιοποιούσε παραγωγικά όλους τους διατιθέμενους πόρους. Εισπράξεις που θα έδιναν τη δυνατότητα για ανάπτυξη και στη συνέχεια για την από ακόμη καλύτερες θέσεις επιθετική διαπραγμάτευση στη διανομή των κοινοτικών πόρων στο μέλλον. Ετσι η Ελλάδα θα μπορούσε να δυναμώνει, να πείθει και να διεκδικεί. Ετσι θα μπορούσε να είχε ήδη ανατρέψει τις αρνητικές καταστάσεις.
Ο αποκλεισμός μας από τον πυρήνα των χωρών που συμμετέχουν στο κοινό νόμισμα το 1999, η υποτίμηση της δραχμής, η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου και η κατάταξή μας ως η φτωχότερη χώρα της κοινότητας και η αύξηση της ανεργίας δεν αποτελούν μεμονωμένες και ασύνδετες μεταξύ τους εξελίξεις. Αντίθετα είναι απόρροια των ασκούμενων πολιτικών. Αυτές οι πολιτικές οδήγησαν στην απόκλιση, αντί για τη σύγκλιση, ανάμεσα στην Ελλάδα και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αυτές οι πολιτικές είναι η αδιαμφισβήτητη επιβεβαίωση της λανθασμένης πορείας που ακολουθείται συστηματικά εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες. Πολιτικές που βασίζονται σε αφελείς, υπεραισιόδοξες και ανεδαφικές εκτιμήσεις και ατυχείς επιλογές που ενώ προϋποθέτουν τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος, δεν αποδίδουν ανάλογο όφελος.
Ο ΣΥΝ πιστεύει βαθιά ότι το μοντέλο διακυβέρνησης και οι τρόποι λειτουργίας του κράτους παράγουν απόκλιση γι' αυτό χρειάζεται η αλλαγή και ο βαθύτατος μετασχηματισμός τους.
Η αποτυχία εκπλήρωσης των ονομαστικών κριτηρίων σύγκλισης και ο αποκλεισμός της χώρας από την τρίτη φάση της ΟΝΕ και το κοινό νόμισμα το 1999 θέτει στην ουσία τη χώρα σε ένα νέο καθεστώς στην ΕΕ, για πρώτη φορά από το 1981 και καθιστά αβέβαιο το χρόνο και τους όρους ένταξής της στο μέλλον. Το νέο αναθεωρημένο πρόγραμμα σύγκλισης που εκπονεί αυτή την ώρα η κυβέρνηση με βάση άγνωστες δεσμεύσεις που έχει αναλάβει προς την ευρωπαϊκή κοινότητα αποτελεί μια απλή προέκταση της λογικής προγραμμάτων που εφαρμόζονται με συνέπεια για πολλά χρόνια χωρίς να επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Χωρίς να έχουν κατανοηθεί οι αιτίες που οδήγησαν σε αποτυχία για να υπάρξουν οι διορθωτικές κινήσεις, η κυβέρνηση συνεχίζει την ίδια λογική των αδιέξοδων επιλογών.
Με την υποτίμηση αποδείχτηκε περίτρανα ότι τα νομισματικά μέσα και οι πλασματικές ισοτιμίες δεν μπορούν να καλύπτουν για καιρό ελλείψεις και ανεπάρκειες στην πραγματική οικονομία. Η κυβέρνηση δεν μπορεί ή δεν θέλει να καταλάβει ότι όσο υπάρχουν ανεπάρκειες και ελλείμματα στην πραγματική οικονομία, τόσο η χώρα θα αποκλίνει από την κοινότητα, τόσο οι όποιες πολιτικές θα έχουν μόνο βραχυχρόνιο και αμυντικό χαρακτήρα. Γι' αυτό ο ΣΥΝ πιστεύει ότι το πρόβλημα της χώρας είναι συνολικά αναπτυξιακό πρόβλημα και δεν μπορεί κατά συνέπεια να κατακερματίζει τις επιμέρους πολιτικές έξω από τη συνολική στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικής μεταρρύθμισης.
Μετά την υποτίμηση τίποτα δεν είναι σίγουρο. Η κυβέρνηση δεν έχει εξασφαλίσει καμιά δέμσευση για το 2001. Πριν από λίγο καιρό η κυβέρνηση βάφτισε την αναμόρφωση του προγράμματος σύγκλισης επικαιροποίηση και μετέθεσε την ένταξη στο Ευρώ το 2001 και όχι το 1999, όπως αρχικά πρόβλεπε το πρόγραμμα σύγκλισης. Τώρα ετοιμάζει νέο πρόγραμμα σύγκλισης, που αναθεωρεί το προσφατα "επικαιροποιημένο" πρόγραμμα και έχει ορίζοντα το 2002. Τίποτα πλέον δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο.
Η κυβέρνηση είναι εγκλωβισμένη σε αυτάρεσκες κατασκευές για την οικονομία και την πραγματικότητα. Γι' αυτό και δεν μπορεί να δει ούτε τα πραγματικά προβλήματα της οικονομίας και της χώρας, ούτε τα αποτελέσματα της δικής της πολιτικής στους απλούς ανθρώπους αυτής της χώρας. Αντί να αναλύσει τα πραγματικά προβλήματα και να αναζητήσει τις πραγματικές δυνατότητες καταφεύγει στο δόγμα πως για ότι συμβαίνει φταίνε όλοι άλλοι εκτός από αυτήν.
Ο ΣΥΝ από θέση ευθύνης είχε πάντοτε σαφή ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Είναι τμήμα εκείνης της αριστεράς που δεν ταλαντεύτηκε ποτέ για τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας και την ευρωπαϊκή οικοδόμηση.
Τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η Ν.Δ. χρεώνονται σήμερα με τη βασική ευθύνη ότι δεν αξιοποίησαν παραγωγικά τους πόρους που συστηματικά εισέρευσαν στη χώρα μας από την κοινότητα από το 1981 μέχρι σήμερα. Η ικανότητα της χώρας να παρακολουθήσει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις είναι απόρροια μακροχρόνιας και σχεδιασμένης προετοιμασίας.
Πράγματι δεν μπορεί μέσα σε λίγους μήνες να γίνουν αλλαγές που έπρεπε να είχαν γίνει εδώ και δέκα χρόνια, πέρα από το γεγονός ότι οι αλλαγές αυτές, έτσι όπως γίνονται σήμερα, είναι σε λάθος κατεύθυνση και με παρωχημένα και αυταρχικά μέσα. Αλλωστε μεγάλο μέρος των προβλημάτων που επιδιώκει να επιλύσει η σημερινή κυβέρνηση είναι δημιουργήματά της και είναι ιστορικό παράδοξο τα ίδια πρόσωπα που εξέφρασαν και δημιούργησαν τα προβλήματα να ζητούν σήμερα από άλλες θέσεις κυβερνητικής ευθύνης, και με άλλη εκ διαμέτρου αντίθετη επιχειρηματολογία, συναίνεση για την αντιμετώπισή τους. Στο σημείο όμως που βρισκόμαστε οφείλει ο καθένας να παραδεχτεί, αν μη τι άλλο, τις ευθύνες του.
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ ανακαλύπτει το φιλελευθερισμό και ταυτίζει τον εκσυγχρονισμό με την ιδιωτικοποίηση. Ο κ.Παπαντωνίου σε πρόσφατο ταξίδι του στο Λονδίνο σύμφωνα με τους Financial Times (5/2/98), σχολιάζοντας την κρίση στην Ολυμπιακή Αεροπορία λέει ότι "είμαστε προετοιμασμένοι να έχουμε μια μακρά απεργία. Αν κερδίσουμε, αυτή θα είναι η αποφασιστική σύγκρουση, όπως συνέβη με την απεργία των ανθρακωρύχων στη Βρετανία το 1985". Θυμίζουμε εδώ ότι η νίκη της Θάτσερ στη σύγκρουση με τους ανθρακωρύχους άνοιξε το δρόμο για την πλήρη επικράτηση του Θατσερισμού.
Οι αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές στις ΔΕΚΟ έπρεπε επίσης να είχαν γίνει εδώ και αρκετά χρόνια. Ο ΣΥΝ θεωρεί ότι η ανταγωνιστική και σύγχρονη λειτουργία τους με κριτήρια την ανταγωνιστική τους επιβίωση έπρεπε να έχουν ήδη κυριαρχήσει. Οτι έπρεπε να εφαρμοστούν πιστά προγράμματα εξυγίανσης κάτω από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο. Ολες όμως οι κυβερνήσεις ενέταξαν με τρόπο σκανδαλώδη και εκμαυλιστικό τις δημόσιες επιχειρήσεις στην επιδίωξη της πολιτικής τους κυριαρχίας. Σήμερα θερίζουν ανέμους εκεί που έσπειραν θύελλες. Οι προβληματικές ΔΕΚΟ είναι συνέπεια του πολιτικού συστήματος και όχι μοιραία κατάληξη. Γι' αυτό ο ΣΥΝ θεωρεί ότι η αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό είναι προϋπόθεση για να αντιμετωπιστούν με επιτυχία τα προβλήματα.
Η ιδιωτικοποίηση χρησιμοποιείται πια σαν η μαγική συνταγή. Επί μια δεκαετία όμως και πλέον καμιά κυβέρνηση δεν διέθετε στρατηγική:
α. ποιος είναι ο ρόλος του δημόσιου τομέα στην αναπτυξιακή διαδικασία
β. ποιες επιχειρήσεις πρέπει και γιατί να παραμείνουν υπό κρατικό έλεγχο
γ. ποιες και με ποιες διαδικασίες και με ποιο στόχο αποκρατικοποιούνται
Μέσα σ' αυτή τη σύγχυση δεν υπήρχε η δυνατότητα για προσέλκυση επενδύσεων. Για το ΣΥΝ το ιδιωτικό κεφάλαιο έχει μια ξεχωριστή θέση στην οικονομική ανάπτυξη. Το κράτος οφείλει να διαμορφώνει τις υποδομές και σταθερά πλαίσια για την ανάπτυξή του. Δυστυχώς όμως το κράτος ούτε τις αναγκαίες υποδομές εξασφάλισε, ούτε το σταθερό πλαίσιο για την κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων.
Ο ΣΥΝ κόμμα της ευρωπαϊκής αριστεράς, με όραμα και πίστη στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα είχε διαμορφώσει πλαίσιο διαρθρωτικών προσαρμογών για την έγκαιρη και σταδιακή διαρθρωτική προσαρμογή της χώρας. Γι' αυτό ο ΣΥΝ ήδη από το 1992 έχει προτείνει την ιδέα του Ανορθωτικού Προγράμματος.
Αν ο ΣΥΝ συμμετείχε στις διαβουλεύσεις θα προσπαθούσε να αποτρέψει τη μονομερή ολοκλήρωση της Ευρώπης στη βάση ονομαστικών οικονομικών κριτηρίων. Αντί της μονομερούς ολοκλήρωσης που προωθεί η ΟΝΕ με βάση τη σύγκλιση ονομαστικών δεικτών θα διεκδικούσε μια ευρύτερη πολιτική, κοινωνική και οικονομική ολοκλήρωση, μέσα στην οποία κριτήριο σύγκλισης θα είναι το πραγματικό εισόδημα και οι κοινωνικοί δείκτες. Με την προάσπιση και διεύρυνση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, που είναι πλέον αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού κοινωνικού κεκτημένου, του ευρωπαϊκού κράτους και του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ιδιαίτερη μέριμνα θα έδειχνε για την ενίσχυση της απασχόλησης, την καταπολέμηση της ανεργίας και την περιβαλλοντική προστασία.
Ο ΣΥΝ ζητάει μόνιμα και παλεύει διαρκώς για την αύξηση του κοινοτικού προϋπολογισμού προκειμένου να χρηματοδοτηθούν κατάλληλες πολιτικές που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη, τη σύγκλιση, τη συνοχή και την προστασία του ευρωπαϊκού κοινωνικού κεκτημένου. Μια πρόταση που αποτελεί το θεμέλιο λίθο της αναδιανεμητικής πολιτικής σε κοινοτικό επίπεδο, αφού με την διεύρυνση της κοινότητας δεν είναι δυνατόν με τον ίδιο προϋπολογισμό να χρηματοδοτηθούν οι νεοεισερχόμενες χώρες, χωρίς να μειωθούν οι χρηματοδοτήσεις στις χώρες μέλη, πολύ περισσότερο να αυξηθούν, όπως πραγματικά πρέπει για ορισμένες χώρες. Το πρόσφατο συνέδριό μας υιοθέτηση την πρόταση για περικοπή κατά 2%-2,5% των στρατιωτικών δαπανών κάθε χώρας ώστε να ενισχυθούν οι ίδιοι πόροι που θα αφιερωθούν στην καταπολέμηση της ανεργίας και την ανάπτυξη.
Ακόμη όμως και σήμερα, κυριολεκτικά την ύστατη στιγμή, και ενώπιον του κινδύνου περιθωριοποίησης της χώρας, ζητήσαμε από την κυβέρνηση να κάνει ένα ευρύ σχέδιο πολιτικής διαπραγμάτευσης για τη συμμετοχή όλων των χωρών μελών της κοινότητας στην ΟΝΕ από την πρώτη φάση. Αλλες χώρες που αντιμετώπιζαν ανάλογα προβλήματα κινήθηκαν πιο έγκαιρα και πιο δραστήρια (Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο). Διαμόρφωσαν συμμαχίες και διατύπωσαν προτάσεις. Η Ελλάδα έμεινε να παρακολουθεί τις εξελίξεις και να οδηγείται από αυτές. Στη διαμόρφωση των κριτηρίων δεν έθεσε καν την ιδιαιτερότητά της, τουλάχιστον αναφορικά με τις αμυντικές της δαπάνες.
Το κόστος της υποτίμησης είναι μεγαλύτερο από το κόστος της πολιτικής διαπραγμάτευσης για ένταξη στην ΟΝΕ.
Το διαρκές συνέδριο του κόμματος επιβεβαίωσε την επικαιρότητα της πρότασης του ΣΥΝ.
Ο ΣΥΝ προτείνει την πολιτική στράτευση και την κοινωνική συναίνεση γύρω από ένα Ανορθωτικό Πρόγραμμα, ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα κοινωνικής αναβάθμισης, διοικητικού εκσυγχρονισμού και παραγωγικής ανασυγκρότησης. Ενα πρόγραμμα που θα φέρει στην πρώτη γραμμή το ουσιαστικό πρόβλημα ριζικής αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας, το πρόβλημα της πραγματικής και όχι της ονομαστικής σύγκλισης, το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας.
Το πρόγραμμα αυτό ταυτόχρονα θα φέρει στην πρώτη γραμμή την ανάγκη αναμόρφωσης του κράτους και του πολιτικού συστήματος, ως απαραίτητες προϋποθέσεις για να ασκηθεί μια πολιτική διαρθρωτικών αλλαγών.
Το πρόγραμμα αυτό θα προωθεί μια ενεργητική εξωτερική πολιτική και θα στοχεύει στην ενίσχυση της διεθνούς θέσης της χώρας στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης και στην ανάδειξή της σε οικονομική δύναμη με ευρύτερο ρόλο σε αυτή την περιοχή.
Το πρόγραμμα αυτό θα περιορίζει την αδιαφάνεια των κρατικών προμηθειών, τη σπατάλη του δημοσίου χρήματος.
Το πρόγραμμα αυτό θα οργανώσει και σχεδιάσει με νέο τρόπο το πακέτο Σαντέρ, δίνοντας προτεραιότητα στη δημιουργία νέων σύγχρονων υποδομών, στην εκπαίδευση και την αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού.
Το πρόγραμμα αυτό θα είναι διαρθρωμένο σε κεντρικούς και περιφερειακούς στόχους με θεσμοθέτηση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και την αναβαθμισμένη συμμετοχή όλων των αυτοδιοικητικών βαθμίδων στο σχεδιασμό και την υλοποίησή του.
Ενα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού και ανταγωνιστικής λειτουργίας των ΔΕΚΟ.
Το πρόγραμμα αυτό που θα έχει σαφή όρια ανάμεσα σε δραστηριότητες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, που θα επιφυλάσσει σταθερά και σαφή πλαίσια για την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και την προσέλκυση παραγωγικών επενδύσεων.
Μια τέτοια αντίληψη είναι διαμετρικά αντίθετη από τις εφαρμοσθείσες, μέχρι σήμερα, πολιτικές και προϋποθέτει μια διαφορετική πολιτική σύλληψη, ένα διαφορετικό σύστημα διακυβέρνησης και διαφορετικό βαθμό ευθύνης όλων των πολιτικών δυνάμεων στην υλοποίηση των στόχων.
Κατέρρευσαν όλοι οι μονόδρομοι που εφαρμόστηκαν από το 1988 και μετά.
Διαρκής εισοδηματική πίεση που αδυνατίζει την εγχώρια ζήτηση.
Πολιτική σκληρής δραχμής.
Πολιτική μονοδιάστατη αποκλειστικά σε νομισματικά και συναλλαγματικά μέτρα με πλήρη απουσία μέτρων διαρθρωτικής πολιτικής.
Διαρθρωτική πολιτική για το ΣΥΝ είναι:
Ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης
Παραγωγικές υποδομές και επενδύσεις
Εξαγωγικού προσανατολισμού και ανταγωνιστικότητας οικονομία
Αποσπαταλοποίηση κρατικού προϋπολογισμού
Διαφάνεια και ανταγωνιστικότητα δημοσίων προμηθειών
Αναπροσανατολισμός του Κ.Π.Σ. με προτεραιότητα σε δράσεις και μέτρα οικονομικής ανόρθωσης και παραγωγικής υποδομής π.χ. ενέργεια, φυσικό αέριο
Αερομεταφορές
Σιδηρόδρομος
Ναυτιλία
Εξαγωγικοί κλάδοι οικονομίας
Πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού