Αρθρο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη Ευρωβουλευτή του ΣΥΝ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΣΥΝ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

Πήγαμε στην Τουρκία, πρώτη επίσημη επίσκεψη πολιτικού κόμματος της χώρας μας εκεί, για να δούμε, για να μάθουμε, για να ανταλλάξουμε απόψεις. Προγραμματίσαμε να επισκεφθούμε τις σεισμοπαθείς περιοχές, να συναντηθούμε με πολιτικά κόμματα, πολίτες, πανεπιστημιακούς, δημοσιογράφους, με την Ενωση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, να ασκήσουμε δηλαδή αυτό που αποκαλούμε "διπλωματία των πολιτών". Αυτό εξηγήσαμε και στον ίδιο τον Πρόεδρο Σ.Ντεμιρέλ που μας δέχθηκε και συζήτησε μαζί μας όχι μόνο ως Πρόεδρος αλλά κυρίως ως έμπειρος γνώστης και παράγοντας της τουρκικής πολιτικής σκηνής.

Σε κάθε ευκαιρία βέβαια είπαμε και τη γνώμη μας, αυτή που δημόσια πάντα λέμε και στην Ελλάδα, και παρουσιάσαμε και τις ιδέες-προτάσεις μας για την αμοιβαία και ισόρροπη μείωση των στρατιωτικών δαπανών των δύο χωρών, όπως και την άποψη μας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα κατάλληλο πλαίσιο για την ειρηνική και ισότιμη συνύπαρξη τους, και ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη Τουρκία χωρίς διακρίσεις, με τους ίδιους ακριβώς όρους και προϋποθέσεις που ισχύουν για όλες τις λοιπές χώρες. Συναντήσαμε πάντοτε ενδιαφέρον και σοβαρή διάθεση. Και μαζί τους μιαν έντονη έγνοια για τα ειδικά και δύσκολα προβλήματα της ίδιας της Τουρκίας, μιαν επιφυλακτικότητα ως προς τις προοπτικές και καμιά φορά μια δόση αμηχανίας.

Δεν ξέρω πότε θα μπορέσει η Τουρκία να ανοικοδομήσει και να αποκαταστήσει τους αστικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς ιστούς των περιοχών που χτυπήθηκαν από τους απίστευτα καταστροφικούς σεισμούς. Ήδη τμήματα του πληθυσμού που προέρχονταν από την εσωτερική μετανάστευση αποπειρώνται να επιστρέψουν στο εσωτερικό της Ανατολίας. Η ικανότητα του κράτους να ανταποκριθεί στις αναγκες αμφισβητείται ισχυρά. Ο ίδιος ο κ.Γιλμάζ, στη συνάντηση μας, αναφέρθηκε στον κλονισμό του κράτους σαν ένα από τα πρώτα προβληματα της σημερινής συγκυρίας. Η συνύπαρξη στην καρδιά των κατεστραμένων περιοχών από τη μια μεριά των καταυλισμών και των ελλείψεων τους και από τη άλλη μεριά των περιποιημένων και αγέρωχων στρατιωτικών οικισμών και εγκαταστάσεων, περιφραγμένων με κάγκελα και άγρυπνα φρουρούμενων, μπορεί να εξελιχτεί σε ένα προκλητικό σύμβολο της ουσιαστικής πραγματικότητας της χώρας.

Την ημέρα της άφιξης μας γινόταν και η κηδεία του Κισλαλί, καθηγητή και δημοσιογράφου της Τζουμχουριέτ, στρατευμένου κεμαλιστή υπέρ του κοσμικού κράτους. Η δολοφονία του αποδόθηκε σε ισλαμιστές εξτρεμιστές. Τον συνόδευσαν στον τάφο χιλιάδες πολίτες, κυρίως οπαδοί του εκτός Βουλής (δεν έπιασε το απαιτούμενο...10%) Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος ,του οποίου ήταν μέλος, όλη η πολιτική ηγεσία και περίπου όλη η στρατιωτική φρουρά της Αγκυρας. Το πλήθος αποδοκίμασε χοντρά τον Πρωθυπουργό κ. Ετζεβίτ, αλλά και τους άλλους πολιτικούς, πράγμα που θεωρήθηκε πρωτοφανές. Ο στρατός είδε σε αυτήν την περίπτωση τον ρόλο του στο καθεστωτικό και πολιτικό σύστημα να επαναβεβαιώνεται και να ενισχύεται.

Συναντήσαμε και φωνές και ερμηνείες που απέδωσαν τη δολοφονία σε πιο πολύπλοκους υπολογισμούς και μηχανισμούς, παρακρατικούς και αδιαφανείς, αλλά πάντα παρόντες , και με δολοφονίες σε κατάλληλες στιγμές, πάντοτε όταν η Τουρκία αναρωτιέται για τον δρόμο και τις εξελίξεις του μέλλοντος. Κι αυτό θα μπορούσε ίσως να αφορά και την Ελλάδα και τις σχέσεις της με τη γείτονα, αλλά και με την Ευρώπη.

Η Τουρκία αναρωτιέται αμήχανα σχετικά με τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό. Έχει επενδύσει πολλά, ίσως μόνο συμβολικά για την ώρα, στην απόφαση που αναμένεται να ληφθεί στο Ελσίνκι τον προσεχή Δεκέμβριο σχετικά με τον αν θα αναγνωριστεί ως υποψήφια προς ένταξη στη Ε.Ε. χώρα. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι πάντες εννοούν το ίδιο πράγμα όταν επιδιώκουν αυτήν την «επιλεξιμότητα». Κάποιοι αναζητούν απλώς ένα εύσημο, άλλοι μια ρεβάνς . Ορισμένοι ισλαμιστές μας μίλησαν κυρίως για κατοχύρωση των "ανθρώπινων δικαιωμάτων", και εννοούν βασικά το δικαίωμα στην μαντίλα που διώκεται απηνώς στα Πανεπιστήμια και στην ίδια τη Βουλή, καθώς και άλλα δικαιώματα στην έκφραση που τους στερεί το κοσμικό κράτος. Μικρή ίσως η ευρωπαϊκή τους στράτευση. Παράδοξη όμως και ένα κοσμικό κράτος που διεκδικεί την ενταξη στην Ε.Ε. και στερεί αυτά τα δικαιώματα. Ή ακόμη διατηρεί, στο όνομα της διάσωσης του κοσμικού χαρακτήρα, την υπεροχή του στρατιωτικού απέναντι στο πολιτικό στοιχείο του καθεστώτος.

Και δεν είναι αυτά τα μόνα ερωτηματικά που θέτει όλο και περισσότερο ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας. Στον Τύπο πολλαπλασιάζονται τα άρθρα και οι αναλύσεις που ρωτούν και αναρωτιούνται αν έχει συνειδητοποιήσει η χώρα τί ακριβώς επιδιώκει και αν αποδέχεται τις συνέπειες. Μαθαίνει κανείς ότι η εναρμόνιση της Τουρκίας με το κοινοτικό κεκτημένο σημαίνει την αλλαγή 20 000 νόμων , ότι η εφαρμογή των βασικών ελευθεριών στη διακίνηση και εγκατάσταση των προσώπων θέτει επίφοβα πολιτικά προβλήματα με δεδομένο το καθεστώς που διέπει τους Κούρδους, ότι η απαγόρευση των διακρίσεων θέτει προβλήματα στην οικογένεια και ως προς το ρόλο των γυναικών, αλλά και ως προς τη μεταχείριση των θρησκευτικών δογμάτων κλπ κλπ Και ήδη πληθαίνουν οι παρεμβάσεις που έμμεσα ή άμεσα ζητούν ήδη αναγνώριση "ιδιαιτεροτήτων" και εξαιρέσεων για την Τουρκία...Ήδη ! Και να φανταστεί κανείς ότι στην καλύτερη περίπτωση για την Τουρκική αίτηση οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη θα μπορούσαν να αρχίσουν μετά το 2010.

Εδώ είναι η ρίζα της κάποιας δόσης αμηχανίας που προανέφερα. Όλοι ξέρουν ότι "κάτι" πρέπει να κάνει η Τουρκία για να προχωρήσει στον ευρωπαϊκό δρόμο. Ίσως όχι τώρα, κάτω από πίεση, όπως λένε, αλλά πάντως σύντομα. Σχολίαζε κάποιος στον Τύπο : είστε βέβαιοι ότι θέλετε την "επιλεξιμότητα" έστω και χωρίς προκαταρκτικούς όρους; Ξέρετε ότι έτσι κι αλλιώς αμέσως μετά θα βρίσκεστε σε καθεστώς monitoring (επίβλεψης, παρακολούθησης...) όπως κάθε υποψήφια χώρα; "Κάτι", αλλά τί; Δύσκολη η απάντηση , γιατί ότι και να είναι αυτό το "κάτι" αποτελεί πιθανότατα την αρχή του ξηλώματος όλου ή σημαντικού τμήματος του σημερινού καθεστωτικού και πολιτικού ιστού, ο οποίος όμως βρίσκει ισχυρούς υποστηρικτές ακόμη και μεταξύ των οπαδών της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας...

Παράδειγμα : σε μια σημαντική συμβολική κίνηση ο Πρόεδρος Ντεμιρέλ δέχθηκε προ καιρού τους εκλεγέντες Κούρδους δημάρχους, και μόλις προ ημερών πήγε με όλη την πολιτική ηγεσία να εγκαινιάσει βιομηχανική ζώνη στο Ντιγιαρμπακίρ. Τον υποδέχθηκαν ειρηνικά και κόσμια κάμποσες χιλιάδες πολίτες αλλά με πανώ που ζητούσαν ειρήνη,γενική αμνηστία, λευτεριά στη Λέϊλά Ζάνα και άλλα ανάλογα. Σχόλιο οξυδερκούς αναλυτή : Κύριε Πρόεδρε μην γελιέστε, δεν παραδόθηκαν, ζητούν ομαλότητα και ειρήνη, εντός του τουρκικού κράτους, αλλά μεταρρυθμίσεις και αναγνώριση. Ποτέ δεν θα έλπιζε ο Οτσαλάν ότι θα είχε τόση επιρροή ο λόγος του από τότε που εγκατάλειψε την τρομοκρατία και έθεσε πολιτικά μεταρρυθμιστικά αιτήματα. Και προσέξτε : σας μιλάνε για αλλαγές και πρόοδο και τους μιλάει η Κυβέρνηση για επενδύσεις... Ο υπαινιγμός για ασυνενοησία, ίσως και για αδιέξοδα μιας σημαντικής μεν αλλά ατελούς κίνησης, είναι διαφανής...

Το παράδειγμα μπορεί κανείς να το επεκτείνει και σε άλλους τομείς της δημόσιας ζωής. Η υπέρβαση τέτοιων αντιφάσεων απαιτεί ισχυρές πολιτικές αλλαγές. Ωριμάζουν σε πολλούς πολιτικούς χώρους και όχι μόνο στην αριστερά. Ισως και γι αυτον το λόγο οι περισσότερες πολιτικές ηγεσίες είναι υπό κρίση ή αμφισβήτηση. Η ρευστότητα που προκύπτει ίσως κρυσταλλωθεί μετά τις εξελίξεις στο Ελσίνκι που θα εισαγάγουν ή θα αποκλείσουν για ένα διάστημα τουλάχιστον νέα στοιχεία αναφοράς και προσανατολισμού. Αλλά έτσι κι αλλιώς ο δρόμος προς ουσιαστικές αλλαγές και προσέγγιση με την Ευρώπη και την Ελλάδα θα είναι μακρύς και δύσβατος, όχι τόσο από τους πολίτες αλλά κυρίως από τις έως τώρα διαμορφωμένες κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις.

05/11/1999
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΕΞΟΥΣΙΑ"