ΦΥΣΙΚΟΙ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟI
 
Κυριάκος Παπαϊωάννου
Αν. Καθηγητής Τμήματος Πολ. Μηχανικών Α.Π.Ο
Το σύνολο των σημαντικών, ποικίλων και πολύπλοκων κινδύνων που απειλούν μία περιοχή θα πρέπει, στις μέρες μας, να αντιμετωπίζεται με μια σύγχρονη, σφαιρική και συστηματική προσέγγιση. Η νέα επιστημονική περιοχή της «Κινδυνικής», όπως έχει ονομαστεί από τους Γάλλους, πέρα από την αναλυτική μελέτη κάθε κινδύνου ξεχωριστά, προχωρεί περαιτέρω σε μία συστημική μεθοδολογία, όπου διερευνάται το σύνθετο σύστημα αλληλεξαρτήσεων και αλληλεπιδράσεων των διάφορων κινδύνων, ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η χάραξη μιας διαχειριστικής πολιτικής σ’ έναν οικισμό, αλλά κυρίως στην ευρύτερη περιοχή.
Η προσέγγιση στο πρόβλημα των εγκαταστάσεων πετρελαιοειδών στο Πέραμα θα πρέπει να στηριχθεί σε μία σύνθετη οπτική, που να υπερβαίνει την επιδιωκόμενη ελαχιστοποίηση των επιμέρους κινδύνων και να οδηγεί σε μία συνολικότερη θεώρηση του «κινδυνικού συστήματος». Η σύνθεση ενός τέτοιου, περιγραφικού και εμπειρικού από τη μια μεριά και θεωρητικού από την άλλη, εγχειρήματος συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης και όχι αποσπασματικής και κερματισμένης εικόνας της πραγματικότητας. Η προσπάθεια αυτή προϋποθέτει διεπιστημονική συνεργασία μεταξύ ενός ευρύτερου φάσματος επιστημόνων, ενημέρωση, διαφάνεια και συμμετοχικές διαδικασίες όλων των ενδιαφερόμενων μερών που επιζητούν την αποτελεσματική αντιμετώπιση των κινδύνων και των κρίσεων.
Μερικές φορές, η προσπάθεια ελαχιστοποίησης ή και μηδενισμού ενός συγκεκριμένου κινδύνου είναι πιθανό να οδηγήσει στην ανάδυση ή ενίσχυση άλλων κινδύνων ή να προκαλέσει άλλες αρνητικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις.
Άλλωστε, η απόλυτη ασφάλεια είναι πολύ δύσκολο ή μερικές φορές αδύνατο να επιτευχθεί, είτε γιατί η επιστήμη και η τεχνολογία αδυνατούν να προτείνουν τα απολύτως αποτελεσματικά μέτρα είτε γιατί οι προτεινόμενες λύσεις είναι πολύ δαπανηρές, σε βαθμό που το κοινωνικό σύνολο με τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι διατεθειμένο να τις αποδεχτεί. Συνήθως, ορίζεται διεθνώς ένα αποδεκτό επίπεδο ασφάλειας (acceptable safety level), που εμπεριέχει ένα πολύ μικρό ποσοστό ανάληψης κινδύνου (risk), το οποίο αφορά στην αποδοχή ενός μεγέθους υλικών ζημιών ή ακόμη και ανθρώπινων τραυματισμών ή θυμάτων για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτή η προσέγγιση θεωρείται ότι μπορεί να συντείνει στην αποτροπή δημιουργίας σημαντικότερων κινδύνων ή κρίσεων σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Φυσικά, υπάρχουν τομείς όπου δεν είναι αποδεκτή καμία διακινδύνευση της ανθρώπινης ζωής ή σωματικής ακεραιότητας. Στις περισσότερες, όμως, περιπτώσεις ζητούμενο παραμένει η εξεύρεση της βέλτιστης οικονομικοτεχνικής λύσης. Στον παρακάτω Πίνακα αναφέρονται οι κυριότεροι κίνδυνοι, όπως εμφανίζονται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
Στους παραπάνω κινδύνους θα πρέπει να προστεθούν και οι:
• Κοινωνικοί (εγκληματικότητα, ρατσισμός, χουλιγκανισμός κλπ.).
• Περιβαλλοντικοί (θόρυβοι, τοξικά απόβλητα κλπ.)
Για την περιοχή του Περάματος, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή της Αττικής, για την οποία συζητείται η μετεγκατάσταση των δεξαμενών των πετρελαιοειδών, θα μπορούσαν να επισημανθούν μεταξύ των άλλων οι παρακάτω κίνδυνοι:
• Μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα.
• Σεισμοί.
• Πλημμύρες.
• Περιαστικές δασικές πυρκαγιές.
• Άλλοι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι.
 
 
B
ΒΡ
ΓΑ
Γ
Δ
Ε
Ι
ΙΡ
ΙΤ
Λ
Ο
Π
Χιονοστιβάδες
 
 
o
o
 
 
o
 
o
 
 
 
Κατολισθήσεις 
εδαφών
o
o
o
o
 
o
o
o
o
o
o
o
Παλιρροϊκά 
κύματα
o
o
o
o
o
o
o
o
o
 
o
o
Σεισμοί
o
 
o
o
 
o
o
 
o
 
 
 
Εκρήξεις 
ηφαιστείων
 
 
o
 
 
 
o
 
o
 
 
 
Τυφώνες
 
 
o
 
 
 
o
 
 
 
o
 
Πυρκαϊές 
δασών
o
 
o
o
 
o
o
 
o
o
o
 
Ρήξη 
φραγμάτων
o
 
o
o
o
o
o
 
o
o
o
 
Ξηρασία
 
 
o
 
 
o
o
 
o
 
 
 
Πλημμύρες
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Ατυχήματα 
βιομηχανικής 
προέλευσης
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Ατυχήματα 
κατά 
τη μεταφορά 
χημικών 
ουσιών
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
 
  • 2.1 ΜΕΓΑΛΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ
Η επέκταση του αστικού ιστού της Αθήνας και του Πειραιά προς τη δυτική πλευρά και η ανάπτυξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων, χωρίς να προϋπάρξουν και να σχεδιαστούν σαφείς οριοθετήσεις οικιστικών και βιομηχανικών ζωνών, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της πιθανότητας να συμβεί μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα με πιθανές σοβαρές επιπτώσεις στους δυτικούς Δήμους, αλλά και στις πόλεις του Πειραιά και της Αθήνας. 
Το σημερινό νομοθετικό πλαίσιο (Υπ. Αποφ. 77119/4607/6.7.93), που εναρμονίζει την ελληνική νομοθεσία με την Κοινοτική Οδηγία 88/610/EEC, υποχρεώνει έναν ικανό αριθμό μεγάλων βιομηχανικών εγκαταστάσεων να υπαχθούν στις διατάξεις της γνωστής οδηγίας SEVEZO. 
Σ’ αυτήν την οδηγία καθορίζεται η υποχρέωση της Πολιτείας να ενημερώνει σχετικά με τους κινδύνους αλλά και με τα μέτρα ασφαλείας που πρέπει να λαμβάνονται από τους εμπλεκόμενους σ’ ένα μεγάλης έκτασης ατύχημα. Κάθε Νομαρχία, λαμβάνοντας υπόψη τη μελέτη ασφάλειας κάθε βιομηχανίας και το ειδικό Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.(Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης), πρέπει να μεριμνήσει για την ενημέρωση του κοινού και να διενεργεί ασκήσεις ετοιμότητας σε συνεργασία με την Υπηρεσία Π.Σ.Ε.Α. 
Σήμερα η περιοχή της Αττικής, δε διαθέτει ένα σύγχρονο και ολοκληρωμένο σύστημα αντιμετώπισης τεχνολογικών ατυχημάτων μεγάλης έκτασης. Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος για όλη την περιοχή. Συγχρόνως, θα πρέπει να δημιουργηθεί πρότυπος επιχειρησιακός μηχανισμός για την υλοποίηση του συστήματος. 
Το σύστημα θα ξεκινά με μία ποσοτική εκτίμηση της επικινδυνότητας, που βασίζεται σε: 
• Ανάλυση του θεσμικού πλαισίου. 
• Προσδιορισμό πιθανών σεναρίων ατυχήματος. 
• Ποσοτικό προσδιορισμό επικινδυνότητας. 
• Ανάπτυξη βάσης δεδομένων της περιοχής. 
• Ανάπτυξη μοντέλου κυκλοφορίας στην περιοχή. 
• Ανάλυση επιπτώσεων από πιθανό ατύχημα. 
• Οργάνωση αντιμετώπισης του ατυχήματος. 
• ενημέρωση-πληροφόρηση των εμπλεκομένων και του κοινού 
• εγκατάσταση σταθερού και κινητού επιχειρησιακού κέντρου 
• εγκατάσταση συστήματος συναγερμού-πληροφόρησης
  Είναι φυσικά γνωστό ότι οι σεισμοί αποτελούν για την Ελλάδα ένα μείζον εθνικό πρόβλημα. Η πιο σύγχρονη θεωρία για την ερμηνεία του καταστρεπτικού αυτού φαινομένου είναι η θεωρία των πλακών. H πρόγνωση των σεισμών είναι μια υπόθεση για την οποία πολύ λόγος και πολλές επιστημονικές προσπάθειες γίνονται τελευταία. Προς το παρόν, στηριζόμαστε στα στατιστικά - ιστορικά στοιχεία από προηγούμενους σεισμούς για να προσδιορίσουμε τη θέση του ρήγματος και το μέγεθος ενός αναμενόμενου σεισμού.
Παρά τις μεγάλες προόδους της Σεισμολογίας, της Εδαφομηχανικής και της Αντισεισμικής Μηχανικής, η ανάλυση και η ερμηνευτική προσέγγιση του μηχανισμού των σεισμών παραμένει περισσότερο πιθανολογική. Ανεξαρτήτως, όμως, αυτών, έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάζουμε σήμερα ασφαλή κτίρια μ’ ένα σύγχρονο αντισεισμικό υπολογισμό.
Το πρόβλημα της αντισεισμικής προστασίας περιέχει, αφενός, την προσπάθεια πρόγνωσης και κατασκευής αντισεισμικών κατασκευών και, αφετέρου, τον πολιτικό σχεδιασμό για μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο σχεδιασμός αυτός, που στηρίζεται στο γνωστό σχέδιο «Ξενοκράτης», το οποίο βρίσκεται υπό αναθεώρηση, εννοεί ως πολιτική προστασία «τη σχεδιασμένη οργάνωση, πρόληψη, υλική και ψυχολογική προετοιμασία, την κινητοποίηση, την επέμβαση και τη δράση των δυνάμεων και μέσων της Πολιτείας σε περιπτώσεις φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών». Αποβλέπει, επίσης, «στην επιβίωση και προστασία των έμψυχων δυνάμεων, στη διαφύλαξη κάθε είδους αγαθών, υλικών και εγκαταστάσεων καθώς και στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από τις καταστροφές».
Για την περιοχή του Θριάσιου πεδίου απαιτείται μία γενική μελέτη που θα περιλαμβάνει:
• Απογραφή της κατάστασης (υπάρχουσες μελέτες, επικινδυνότητα, φορείς κλπ.).
• Πρόγνωση.
• Αντιμετώπιση παλαιών επικίνδυνων κατασκευών.
• Χωροταξικό σχεδιασμό κίνησης πολιτών και συνεργείων διάσωσης (χώροι συγκέντρωσης-καταυλισμοί).
• Νέα κτίρια (αντισεισμική μελέτη-κατασκευή).
• Εκπαίδευση υπηρεσιών και ενημέρωση πολιτών. Η αστικοποίηση μιας περιοχής έχει μεγάλη επίδραση στον τρόπο απορροής των βροχοπτώσεων. Θεωρείται ότι η ποσότητα του βρόχινου νερού που φτάνει στα κατάντι μιας περιοχής που οικοδομήθηκε είναι δύο μέχρι πέντε φορές μεγαλύτερη από αυτήν της παρθένας περιοχής, πριν από την αστικοποίηση, ο δε χρόνος για να φτάσει το νερό στα χαμηλά σημεία είναι τέσσερις φορές μικρότερος. Δηλαδή, όσα ρέματα μένουν ανέπαφα από την αστικοποίηση δέχονται πολλαπλάσια ποσότητα νερού μέσα σε πολύ λιγότερο χρόνο. Αυτή η απλή και βασική αιτία των πλημμυρών δεν έχει, φαίνεται, ληφθεί υπόψη σε κανένα ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας, ούτε στις διάφορες πολεοδομικές επεμβάσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ούτε, φυσικά, από τον αυθαίρετο οικιστή.
Η καταστροφή των δασών, κυρίως από πυρκαγιές, αυξάνει τις πλημμυρικές παροχές (μέχρι και 10 φορές), δεδομένου ότι η υγρασία δεν απορροφάται πια από τη βλάστηση. Επίσης, απογυμνώνει τα πετρώματα από την εύφορη γη πολλαπλασιάζοντας τον ρυθμό της διάβρωσης, μεταφοράς φερτών υλικών και κατολίσθησης εδαφών.
Απαιτείται μία συνολική πρόταση, η οποία, αφού θα επισημαίνει τα ευπαθή σημεία της περιοχής και τα αίτια των πλημμυρών, θα προτείνει, σε συνεργασία με τις υπηρεσίες, συγκεκριμένα έργα πού θα βασίζονται σε μελέτες υποδομής και θα συνδέονται με το χωροταξικό σχεδιασμό. Ένα επιχειρησιακό σύστημα πρόγνωσης βροχοπτώσεων μεγάλης έντασης (καταιγίδων), με χρήση εδαφικών και μετεωρολογικών στοιχείων, αποτελεί προϋπόθεση για έναν ορθολογικό αντιπλημμυρικό σχεδιασμό. Μεγάλες πυρκαγιές σε περιαστικά δασικά οικοσυστήματα έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της δυναμικής των θρεπτικών συστατικών και της δομής του εδάφους, όχι μόνο στη λεκάνη απορροής, όπου εκδηλώνεται η φωτιά, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Αναφέρθηκε προηγουμένως η επίπτωση στη διάβρωση των εδαφών και στη δημιουργία πλημμυρών.
Τα καυσαέρια από τις δασικές πυρκαγιές περιέχουν μονοξείδιο του άνθρακα, σωματίδια άνθρακα και τέφρα, καθώς και άλλες, περίπου 60 τον αριθμό, χημικές ενώσεις, συμπεριλαμβανομένων και υδρογονανθράκων. Είναι γνωστή η δυσμενής επίδραση αυτού του καπνού στα άτομα που εμπλέκονται στην κατάσβεση της πυρκαγιάς, αλλά και σ’ εκείνα των γειτονικών οικισμών.
Η ύπαρξη κτιρίων σε δασικά οικοσυστήματα δυσχεραίνει σημαντικά την αντιπυρική προστασία, αλλά δεν την αποκλείει. Η αποτελεσματικότητα της πυροπροστασίας εξαρτάται σημαντικά από τη διαχείριση της καύσιμης ύλης και την πρόληψη ανθρωπογενών πυρκαγιών. Συνήθεις μέθοδοι ελάττωσης της καύσιμης ύλης (π.χ. αραιώσεις, κλαδέματα, καθαρισμοί) όχι μόνο μειώνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης μιας πυρκαγιάς, αλλά και σε περίπτωση ανάφλεξης δημιουργούν ένα χώρο προστασίας μεταξύ φωτιάς και κατοικημένης περιοχής. Η προαναφερθείσα έλλειψη σαφούς οριοθέτησης των οικιστικών και βιομηχανικών ζωνών έχει ως αποτέλεσμα τις επικίνδυνες βιομηχανικές εκπομπές υγρών και αερίων αποβλήτων και τις αποθέσεις στερεών, τοξικών και μη αποβλήτων κοντά σε κατοικημένες περιοχές.
Είναι απαραίτητο να υπάρξει ένα καθολικό πρόγραμμα Εκτίμησης Περιβάλλοντος, ώστε από τα πορίσματά του, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, τους κοινωνικούς φορείς και τη βιομηχανία, να καθοριστεί πάνω σε εθνικά και διεθνή δεδομένα η πολιτική της αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων. Τα μέτρα ελέγχου οπωσδήποτε θα έχουν ορισμένο κόστος, αλλά το όφελος θα διαπιστωθεί στο μέλλον. Για την αποτροπή της αυξανόμενης καταστροφής του περιβάλλοντος απαιτείται η λήψη ορισμένων μέτρων, όπως είναι:
• Η επαρκής καταγραφή της ποιότητας και της ποσότητας των εκπεμπόμενων αερίων, υγρών και αποβαλλόμενων στερεών ρύπων από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις της περιοχής.
• Η σαφής αποτίμηση των επιπτώσεων και συγκεκριμένα του είδους, του τρόπου διασποράς, της ποιότητας και ποσότητας των καυσαερίων που τυχόν θα προέλθουν από μεγάλο βιομηχανικό ατύχημα (πυρκαγιά - έκρηξη).
• Ο έλεγχος της εναπόθεσης μεγάλων ποσοτήτων βιομηχανικών στερεών αποβλήτων με πιθανότητα τοξικές ενώσεις να διηθούνται στα επιφανειακά και υπόγεια νερά.
• Προτάσεις για την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων αντιρρύπανσης και μεταφοράς τεχνολογίας.
• Δημιουργία μόνιμου κέντρου επιμόρφωσης επιστημόνων, στελεχών επιχειρήσεων, Τοπικής Αυτοδιοίκησης και εργατικού δυναμικού σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος.
• Συνεργασία με ειδικά Ευρωπαϊκά Κέντρα για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.
 

*Το άρθρο αυτό αποτελεί εισήγηση και παρουσιάστηκε στην ημερίδα που έγινε στο Δήμο Περάματος με θέμα: «Εγκαταστάσεις Πετρελαιοειδών στο Πέραμα».

Επιστροφή στα περιεχόμενα...
Επιστροφή στην αρχική σελίδα...