ΜΕΡΟΣ Α':

Εισαγωγή
Στο κείμενο αυτό, ο όρος «επικίνδυνα φορτία» υποδηλώνει ουσίες (στερεές, υγρές ή αέριες) που έχουν επικίνδυνες ιδιότητες, μεταφέρονται ως βάρη με κάποιο τίμημα (ναύλο) και χρησιμοποιούνται για την πρόκληση ωφελιμιστικού αποτελέσματος ή προέρχονται από διεργασίες που σκοπεύουν σε τέτοιο στόχο.
Βάσει τoυ τελευταίου στοιχείου της πιο πάνω ανάλυσης, τα φορτία για τα οποία γίνεται λόγος διακρίνονται σε επικίνδυνα εμπορεύματα και σε απόβλητα.
Για παράδειγμα, επικίνδυνα εμπορεύματα είναι τα εξής:
- εκρηκτικά, π.χ. δυναμίτιδες, πυρίτιδα (μπαρούτι),
- αέρια (επικίνδυνα ή όχι από τη φύση τoυς π.χ. ασετιλίνη, αέρας εντός κυλίδρων υψηλής πίεσης, αντίστοιχα), που έχουν υγροποιηθεί ή διαλυθεί σ’ ένα διαλύτη ή συμπιεσθεί,
- εύφλεκτα υγρά, π.χ. οινόπνευμα, βενζίνες,
- εύφλεκτα στερεά (στερεές καύσιμες ύλες), π.χ. κάρβουνα,
- οξειδωτικά, π.χ. υπεροξείδιο υδρογόνου / οξυζενέ,
- τοξικά - δηλητήρια, π.χ. αρσενικό, διάφορα φυτοφάρμακα
- ραδιενεργά, π.χ. ραδιοϊσότοπα, ουράνιο κ.λπ.,
- διαβρωτικά, π.χ. θειικό οξύ, διάφορα καυστικά κ.λπ.
Πάντως, επικίνδυνα εμπορεύματα μπορεί να είναι και διάφορες άλλες επιβλαβείς ύλες, σιχαμερές, ερεθιστικές, επικίνδυνες για τo περιβάλλον, καρκινογόνες, τερατογόνες. μεταλλαξογόνες /1/.
Ευσταθεί, επίσης, η διάκριση των επικίνδυνων φορτίων σε α) φορτία με επικίνδυνες φυσικοχημικές ιδιότητες /2/ και β) φορτία με επικίνδυνες μηχανικές ιδιότητες /3/,/4/ - βλ. αέρια πιο πριν.
Οι σημερινές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούμε αναγκάζουν να έχουμε και επικίνδυνα απόβλητα (π.χ. τοξικά απόβλητα), επιβλαβή για την υγεία και το φυσικό περιβάλλον μας, που εφόσον αποτελούν αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής (μεταφορά με ναύλο), συνιστούν επικίνδυνα φορτία /1/.
Στο παραγωγικό (βιομηχανικό, μεταφορικό, κ.λπ.) κύκλωμα τα επικίνδυνα φορτία βρίσκονται - συνήθως - μέσα σε κάποιο " φορέα ", με κύρια εξαίρεση τα χύδην καύσιμα και διάφορες ρευστές χημικές ύλες (Η εξέταση της διακίνησης επικίνδυνων υλικών με αγωγούς εκφεύγει της οριοθέτησης του άρθρου).
Tέλος, τονίζεται ότι σε Διεθνή Συνέδρια, Συμπόσια κ.α. (5) διαπιστώνεται πως εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη εκπόνησης ομοιόμορφων Κανονισμών, λόγω έλλειψης τυποποίησης σε πολλά θέματα (ορολογία, σημάνσεις, κ.λπ.) /6/,/7/,/8/,/9/, αν και διαφαίνεται συxvά η τάση να χρησιμοποιούνται οι αυτές εκφράσεις για το ίδιο αντικείμενο, όπως π.χ. στους κανονισμούς ΙΑΤΑ (Danqerous Goods σήμερα /7/, Dαngerous Articles παλαιότερα /10/).

- Ρύπανση ατμόσφαιρας και θόρυβος (π.χ. έκλυση μεταφερόμενων τοξικών αερίων, ανατίναξη εκρηκτικών).
- Μείωση των φυσικών πόρων (π.χ. δυστυχήματα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων - επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον κ.λ.π.).
Είναι απαραίτητο, λοιπόν, σε κάθε σχεδιασμό αποστολής επικίνδυνων φορτίων να αναζητείται η λήψη όλων των μέτρων, που, στη διάρκεια της μεταφοράς:
- θα μεγιστοποιούν τις θετικές επιπτώσεις και
- θα ελαχιστοποιούν ή θα θαραπεύουν τις αρνητικές επιπτώσεις.
Ένας σπουδαίος παράγοντας που συντελεί στην ευόδωση τέτοιων προσπαθειών είναι ο κατάλληλα καταρτισμένος Σύμβουλος που η Ε.Ε. υποδεικνύει για τις μεταφορές επικίνδυνων φορτίων. Η «κίνηση σκέψης» του Συμβούλου αυτού γίνεται πάνω στη νοητή ευθεία (ΑΒ) που, σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία των Μεταφορών, λέγεται γραμμή επιθυμίας μετακινήσεως (desire line). Δεδομένου ότι η γραμμή αυτή ενώνει δύο άκρα μετακίνησης, τo σημείο/θέση προέλευσης (Α) με το σημείο/θέση προορισμού (Β), για το σχεδιασμό της μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη ποικίλα δεδομένα, όπως η χωροταξική  κατανομή των θέσεων παραγωγής, κατανάλωσης και, ενδεχομένως, προσωρινής αποθήκευσης επικίνδυνων φορτίων, η διασφάλιση που τα φορτία αυτά απαιτούν, οι Eθνικές και Διεθνείς Κανονιστικές Διατάξεις που ισχύουν για το αντικείμενο κ.λ.π.
Γένεση Ανάγκης Μεταφοράς Επικινδύνων Φορτίων
Η ανάγκη των μεταφορών επικίνδυνων υλικών προκύπτει, όπως και σε άλλες περιπτώσεις /11/, από τη μη σύμπτωση των θέσεων παραγωγής και κατανάλωσης. Ο πίνακας (2) δίνει μια γενική εικόνα για το θέμα βάσει της χωροταξικής κατανομής των θέσεων αυτών.

Διασφάληση Επικίνδυνων Φορτίων
Η ασφαλής μεταφορά επικίνδυνου φορτίου με διάφορα μεταφορικά μέσα είναι δυνατή εφόσον προβλεφθούν οι ιδιότητες που αυτό μπορεί να επιδείξει στο ταξίδι.
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι μονοσήμαντο, αφού στη διαμόρφωσή του, εκτός από τη φύση των επικίνδυνων υλικών, επεμβαίνουν πολλοί παράγοντες, π.χ., όπως, τα μεταφορικά δίκτυα, το επίπεδο μόρφωσης των χρηστών τους, οι απεργίες, οι καιρικές συνθήκες, οι συγκρούσεις μεταφορικών μέσων, κ.λ.π. Γιαυτό, ο σχεδιασμός των μεταφορών επικίνδυνων φορτίων απαιτεί ολοκληρωμένες εκτιμήσεις με κριτήρια που επεκτείνονται στον επιστημονικό και τεχνολογικό χώρο. Πάντως, από τεχνικής και κοινωνικό-οικονομικής άποψης, ο σχεδιασμός του συστήματος μεταφοράς επικίνδυνων υλικών τελεί υπό τον περιορισμό ότι πρέπει να γίνεται ρεαλιστική αναγνώριση και διερεύνηση των συνθέτων χαρακτηριστικών των φορτίων, ώστε να επιτυγχάνεται στην πράξη, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το τρίπτυχο:
ασφάλεια - οικονομία - ταχύτητα μεταφοράς.
Γιαυτό εφαρμόζονται συνέχεια νέα μέσα και μέθοδοι μεταφοράς, π.χ., όπως, τα εμπορευματοκιβώτια με τα οποία  ελαττώνονται οι θραύσεις δοχείων (καλύτερη ασφάλεια) και οι χειρισμοί (μεγαλύτερη οικονομία, ταχύτητα).

Τρόποι Μεταφοράς και Κανονιστικές Διατάξεις
Τα επικίνδυνα φορτία μεταφέρονται με διάφοους τρόπους. Σε κάθε προκρινόμενο τρόπο μεταφοράς υπάρχουν κριτήρια ασφαλείας, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα επικίνδυνα υλικά, τα γνωρίσματά τους κ.λ.π.
Για τη διασφάλιση των επικίνδυνων υλικών στις μεταφορές, αρμόδιοι Διεθνείς Οργανισμοί και Φορείς εκπονούν Κανονισμούς που περιέχουν πολύτιμες συστάσεις και είναι - σε εξαιρετικό βαθμό - αξιοποιήσιμοι, όταν επιζητείται να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο, αποτελεσματικό και διαυγές νομοθετικό πλαίσιο. Ο πίνακας (3) αναφέρει τέτοιους Οργανισμούς, την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τη Διεθνή Οδική Μεταφορά Επικίνδυνων Εμπορευμάτων ADR (βλ. επίσης και /16/ για περιληπτική αναφορά της) και Κανονισμούς με τη γραφή (στη 1η στήλη) που η διεθνοποίηση του εμπορίου απαιτεί.
Ειδικότερα οι τρόποι με τους οποίους διακινούνται τα επικiνδυνα
υλικά συνοψίζονται στις διακρίσεις (από ξηρά και θάλασσα οι εναέριες αποστολές εξυπηρετούν κυρίως τον ασυνεχή τρόπο μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων, προωθούμενων με δοχεία, βυτία κ.λ.π.).
 

Συντομογραφίες    Πλήρης Τίτλος / Επεξήγηση Συντμήσεων    • ADR Accord Europeen relatif au transport international des merchandises Dangereuses   par Route, European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous  Goods by Road • FIATA Federation Internationale des Associations de Transistairew et Assimilees • IATA International Air Transport Association • IMO* International Maritime Organization • I.S.G.O.T.T. International Safety Guide for Oil Tankers and Terminals • RID Reglement concernant le transport International ferroviaire des merchandises  Dangereuses, International Regulations concerning the carriage of dangerous  Goods by Rail *Διευκρινήσεις: Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) αποδέχεται τις διατάξεις της Διεθνούς Σύμβασης SOLAS (safety of Life at Sea) για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, π.χ. στο Διεθνή Ναυτιλιακό Κώδικα Επικίνδυνων Φορτίων: IMDG/International Maritime Dangerous Goods - Code  Τo θέμα «θαλάσσια ρύπανση», ως ναυτιλιακό πρόβλημα, αποτελεί αντικείμενο της Διεθνούς Συμβάσεως Marpol' 78 (Μarine Pollution), η οποία, μαζί με τους Κανονισμούς IMO  έχει ευρύτατη εφαρμογή.

Πίνακας 3. Διεθνείς Οργανισμοί και Κανονισμοί που αντιμετωπίζουν θέματα επικινδύνων φορτίων.

Α) Χύδην (χύμα) πετρελαιοειδή.
- Πετρελαιοειδή: Πετρελαιοειδή είναι, γενικά, το αργό πετρέλαιο (crude oil), τα υγρά προϊόντα διύλισής του (products) και τα μίγματα με περιεκτικότητα πετρελαίου σε οποιαδήποτε αναλογία (πετρελαιοειδή κατάλοιπα). Ειδικότερα, ως πετρελαιοειδή νοούνται τα είδη που περιλαμβάνει ο σχετικός κατάλογος του Παραρτήματος της Δ.Σ. MARPOL, όπως ισχύει κάθε φορά (Ν.1269/82).
Στις μεταφορές πετραιοειδών  με δεξαμενόπλοια εφαρμόζονται οι διατάξεις της Δ.Σ.SOLAS (Κεφάλαιο ΙΙ.2). Η Δ.Σ. SOLAS ή ΠΑΑΖΕΘ (Προστασία Ανθρώπινης Ζωής εν Θαλλάση) έχει γίνει αποδεκτή από  τη χώρα μας από το 1980 (Ν.1045,ΦΕΚ 95/Α/80). Στιs ελληνικές  τερματικές εγκαταστάσειs πρέπει να ακολουθούνται οι συστάσεις του Διεθνούς Οδηγού Ασφαλείας Δεξαμενόπλοιων και Τερματικών Εγκαταστάσεων (Ι.S.G.Ο.Τ.Τ., βλ. πίνακα 3) και για τα υπό ελληνική σημαία Δ/Ξ-πλοια.

Β) Χύδην (χύμα) χημικά σε υγρή μορφή.
- Υγρά χημικά: Ως χημικά φορτία σε υγρή μορφή νοούνται τα προϊόντα (chemicals) που έχουν επικίνδυνεs ιδιότητες. Πολλά από αυτά τα προϊόντα διακρίνονται για την τοξικότητά τους. Στις θαλάσσιες μεταφορές τα τοξικά χημικά σε υγρή κατάσταση κατατάσσονται σε τέσσερις Κατηγορίες (A,Β.C,D), στις οποίες η τοξικότητα/επικινδυνότητα για το θαλάσσιο περιβάλλον μειώνεται από την Α προς τη C, ενώ τα προϊόντα της Κατηγορίας D: α)δεν είναι τοξικά για την υδρόβια ζωή, αλλά προκαλούν κατακαθίσεις που καλύπτουν το βυθό της θάλασσας ή β) είναι προϊόντα που προκαλούν μέτρια μείωση της αρμονίας του χώρου, λόγω έμμονης οσμής ή δηλητηριωδών φαινομένων (με LD50 λιγότερο των 5mg ανά χιλιόγραμμο. LD5o είναι ο γνωστός, αλλιώς, όρoς "θανατηφόρα δόση", που θανατώνει το 50% του πληθυσμού των πειραματόζωων), σύμφωνα με τη Δ.Σ. MARPOL. Για τις μεταφορές αυτές έχουν εφαρμογή οι διατάξεις Δ.Σ.SOLAS ( Κεφάλαιο VII, Mέρος 7) και εκείνες του Διεθνούς Κώδικα IBC (International Bulk Chemicals) του ΙΜΟ (Π.Δ. 126, ΦΕΚ 70/Α25-5-1987).
Γ) Αέρια και Υγραέρια (Υγροποιημένα. Κρυογενή)
- Είναι τα αέρια που μεταφέρονται κάτω από ορισμένες συνθήκες, ανάλογα με: α) τη φύση του αερίου και β) του μεταφορικού μέσου. Έτσι, π.χ., μεταφέρονται υπό πίεση, υπό ψύξη ή υπό πίεση και ψύξη.
Για τις θαλάσσιες μεταφορές ισχύουν: α) ο Κώδικας δεξαμενόπλοιων (Δ/Ξ): G.C. (Gas Carriers) του ΙΜΟ, για Δ/Ξ-πλοια που κατασκευάστηκαν πριν την 31.10.1976, β) ο Κώδικας υπαρχόντων πλοίων: G.C.Ε (Gas Carriers Εxisting) του IMO για Δ/Ξ-πλοια που κατασκευάσθηκαν από 31-10-76 έως 1-7-86 και γ) ο Διεθvής Κώδικας  IMΟ: Ι.G.C. (Ιnternational Gas Carriers) του ΙΜΟ (Π.Δ. 126/87, ΦΕΚ 70/Α/25-5-1987).
Δ) Χύδην Ξηρά Φορτία
- Είναι φορτία επικίνδυνα είται από τη φύση τους είται επειδή μπορούν να συγκρατούν υγρασία. Στην 1η περίπτωση ανήκουν φορτία όπως λιθανθρακόπισσα σε σβώλους (prilled coal tar) κ.α.Στη 2η περίπτωση ανήκουν φορτία όπως ο πυρίτης (pyrite).
 Στις θαλάσσιες μεταφορές εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κώδικα BC (Bulk Carris)του ΙMO - Supplement του ΙMDG (Ιnternational Maritime Danqerous Goods) Code για δεξαμενόπλοια που κατασκευάστηκαν μετά την 1.7.86 και της Δ.Σ.SΟLAS-Κεφ.VI
Ε) Συσκευασμένα Φορτία
- Αλλιώς λέγονται «Φορτία εντός φορέα». Τα φορτία αυτά μπορούν να μεταφέρονται τόσο με την παραδοσιακή μορφή συσκευασίας (βαρέλια, δοχεία, σάκοι κ.λ.π.), όσο και με τη σύγχρονη μορφή «μοναδοποίησης αγαθών» (π.χ. εμπορευματοκιβώτια/containers, παλέτες, συστήματα Ro-Ro κ.λ.π.). Στις θαλάσσιες μεταφορές βρίσκει ευρύτατη εφαρμογή ο Ναυτιλιακός Κώδικας IMO (IMDG - Code), όπως κάθε φορά ισχύει (κυρώθηκε με την Υ.Α.60307/8/72/7.8.74 ΦΕΚ 854/β/Ι974).
Εφόσον τα επικίνδυνα υλικά είναι συσκευασμένα, μπορούν να μεταφερθούν αεροπορικώς, αν βέβαια τηρούνται οι όρoι της ΙΑΤΑ (βλ. και παρατήρηση σε παρένθεση, πιο πριν).
Σημειώνεται ότι από αρκετά χρόνια εφαρμόζεται στην Ευρώπη έvας vέος τρόπος διευκόλυνσης των διεργασιών μεταφοράς προϊόντων πετρελαίου και άλλων χημικών με εμπορευματοκιβώτια. Πρόκειται για το σύστημα FLEXITANK. Σ' αυτό, ειδικής κατασκευής αναδιπλούμενος σάκος τοποθετημένος μέσα σε άδειο εμπορευματοκιβώτιο, γεμίζει με το πρoς μεταφορά υγρό μέσω ειδικής βαλβίδας που διαθέτει. Σε όλες τις περιπτώσεις ( Α,Β,Γ,Δ,Ε,) που φορτία μεταφέρονται οδικώς ή σιδηροδρομικώς εφαρμόζονται οι διατάξεις ADR και RΙD αντιστοίχως.

Χρησιμοποίηση Επικίνδυνων Υλικών
Τα επικίνδυνα φορτία, λόγω των ιδιοτήτων τους (βλ. "Εισαγωγή"), μπορούν να κάνουν ζημιά σε πρόσωπα ή πράγματα, να προξενήσουν καταστροφές των εγκαταστάσεων ή των μεταφορικών τους μέσων και - γενικότερα- να δημιουργήσουν προϋποθέσεις από τις οποίες "να απειλείται κακό" για το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Από την άλλη μεριά, τα επικίνδυνα υλικά βρίσκουν εξαιρετικά μεγάλη εφαρμογή και επεμβαίνουν όλο και περισσότερο στη ζωή μας, επειδή οι ιδιότητές τους, κάτω από επιστημονικές και τεχνικές μεθοδολογίες, καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα απαιτήσεων για τεχνικοοικονομική ανάπτυξη. Οπωσδήποτε [βλ. και πίνακα (2)], τα επικίνδυνα φορτία προορίζονται για την ικανοποίηση διάφορων κοινωνικών αναγκών όπως:
- πρώτες ύλες της βιομηχανίας (κατά κύριο λόγο), π.χ. όπως, το ανθρακασβέστιο για την παραγωγή ασετυλίνης, ή
- έτοιμα καταναλωτικά αγαθά, π.χ. βουτάνιο, προπάνιο: «γκαζάκια».
Η ζήτηση για μεταφορικές υπηρεσίες επικίνδυνων φορτίων είναι συνάρτηση της χρήσης τους. Μια συνοπτική επισκόπηση της προαναφερόμενης χρήσης επικινδύνων υλικών στη διαδικασία παραγωγής διαφόρων βιομηχανικών κλάδων, στη χώρα μας /14/,/15/, επιχειρείται στον πίνακα (4). Στον πίνακα αυτόν, τα αναγραφόμενα προϊόντα είναι: α) εισαγόμενα ή β) παραγόμενα στην Ελλάδα χημικά, οπότε γίνεται ειδική μνεία του γεγονότος.
Ο πίνακας αυτός έχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, δεν επεκτείνεται όμως σε τομείς που επίσης "κυριαρχούν" επικίνδυνα φορτία, π.χ. όπως, η, εμπορία (πετρέλαια, βενζίνες, υγραέρια)  ή αγορά/ άμεση κατανάλωση (δηλητηριώδη φυτοφάρμακα, κ.α.), λόγω της οπτικής γωνίας από την οποία «Θεάται» το αντικείμενό του.

Επιστροφή στα περιεχόμενα
Επιστροφή στην αρχική σελίδα