ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΦΟΡΤΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΟΥΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Π. ΚΩΝΣΤΑΣ Αμ. Επικ. Καθηγητής Ε.Μ.Π.
Σύμβουλος Μηχανικός -Μελετητής
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Το άρθρο ερευνά το θέμα των φορτίων με επικίνδυνες ιδιότητες σε πρακτικό επίπεδο, όπου κυριαρχεί η άποψη ότι η ζήτηση για μεταφορικές τους υπηρεσίες είναι παράγωγος ζήτηση, και επιδιώκει να αναλύσει το ζήτημα στα πλαίσια του προβληματισμού: αν και πώς μπορούν να ικανοποιούνται όλοι οι εμπλεκόμενοι στο μεταφορικό σύστημα, xωρίς να χειροτερεύει η θέση κανενός.
Σύμφωνα με τις αντιλήψεις που επικρατούν (Ε.Ε. κ.λπ.) για το χειρισμό των επικίνδυνων φορτίων, επιζητούνται άριστα (optimal) σημεία στη μεταφορική υποδομή - αριστοποίηση (optimization) των εξυπηρετήσεων που τα επικίνδυνα φορτία απαιτούν. Κατά συνέπεια, εδώ η έvvoια της αριστοποίησης σχετίζεται με τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε δοσμένες συνθήκες διακίνησης επικίνδυνων φορτίων. Η συντήρηση, η ανάπτυξη και η ίδια η αποτελεσματικότητα του προαναφερόμενου συστήματος επιτυγχάνονται εφόσον στα λειτουργικά στοιχεία του περιλαμβάνεται και ο κατάλληλος Σύμβουλος. Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση, υιοθετώντας τη σκιαγραφούμενη αναγκαιότητα, προβαίνει σε υποδείξεις για το ρόλο και την κατάρτιση του Συμβούλου αυτού προκειμένου να παρέχονται αριστοποιημένες εξυπηρετήσεις στα επικίνδυνα φορτία. Διαμορφώνεται, έτσι, ένα πολύπλευρο πρόβλημα.
Το άρθρο, λόγω της έκτασής του, χωρίζεται σε δύο μέρη, που αποτελούν ισάριθμες συνέχειες στο περιοδικό «Πυροσβεστική Επιθεώρηση». Μάλιστα, σε κάθε περίπτωση λαμβάνονται υπόψη οι περιορισμοί χώρου που η «Πυροσβεστική Επιθεώρηση» θέτει.
Στο πρώτο μέρoς εξετάζεται η μεταφορά των επικίνδυνων ειδών ως σύστημα που, στη σημερινή πραγματικότητα, είναι ενταγμένο στον κοινωνικό μηχανισμό παραγωγής και διανομής αγαθών.
Στο δεύτερο μέρoς συνεχίζεται η συζήτηση για τα επικίνδυνα φορτία και γίνεται αναφορά στα χαρακτηριστικά του Συμβούλου Ασφάλειας, προκειμένου να επιζητείται ολοκληρωμένη αριστοποίηση της προώθησης επικινδύνων ειδών, πράγμα που σημαίνει ότι λαμβάνονται υπόψη η διαφύλαξη τoυ περιβάλλοντος, το κοινωνικό κόστος λειτουργίας των τερματικών εγκαταστάσεων επικινδύνων φορτίων κ.λπ.
Για την τεκμηρίωση της επεξήγησης ειδικών όρων και των διατυπουμένων, γενικά, απόψεων έγινε προσφυγή στη διαθέσιμη βιβλιογραφία.
Διευκρινίζεται σχετικά ότι σε κάθε συνέχεια οι αριθμοί που είναι μέσα σε δύο πλάγιες γραμμές παραπέμπουν στη βιβλιογραφία που καταχωρείται στο τέλος του κειμένου.
Κριτική επισκόπηση των δεδομένων της όλης διαγνωστικής επιτρέπει τη συναγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων αναφορικά με το σωστό χειρισμό των επικίνδυνων φορτίων.

ΜΕΡΟΣ Α':

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΦΟΡΤΙΑ

Εισαγωγή
Στο κείμενο αυτό, ο όρος «επικίνδυνα φορτία» υποδηλώνει ουσίες (στερεές, υγρές ή αέριες) που έχουν επικίνδυνες ιδιότητες, μεταφέρονται ως βάρη με κάποιο τίμημα (ναύλο) και χρησιμοποιούνται για την πρόκληση ωφελιμιστικού αποτελέσματος ή προέρχονται από διεργασίες που σκοπεύουν σε τέτοιο στόχο.
Βάσει τoυ τελευταίου στοιχείου της πιο πάνω ανάλυσης, τα φορτία για τα οποία γίνεται λόγος διακρίνονται σε επικίνδυνα εμπορεύματα και σε απόβλητα.
Για παράδειγμα, επικίνδυνα εμπορεύματα είναι τα εξής:
- εκρηκτικά, π.χ. δυναμίτιδες, πυρίτιδα (μπαρούτι),
- αέρια (επικίνδυνα ή όχι από τη φύση τoυς π.χ. ασετιλίνη, αέρας εντός κυλίδρων υψηλής πίεσης, αντίστοιχα), που έχουν υγροποιηθεί ή διαλυθεί σ’ ένα διαλύτη ή συμπιεσθεί,
- εύφλεκτα υγρά, π.χ. οινόπνευμα, βενζίνες,
- εύφλεκτα στερεά (στερεές καύσιμες ύλες), π.χ. κάρβουνα,
- οξειδωτικά, π.χ. υπεροξείδιο υδρογόνου / οξυζενέ,
- τοξικά - δηλητήρια, π.χ. αρσενικό, διάφορα φυτοφάρμακα
- ραδιενεργά, π.χ. ραδιοϊσότοπα, ουράνιο κ.λπ.,
- διαβρωτικά, π.χ. θειικό οξύ, διάφορα καυστικά κ.λπ.
Πάντως, επικίνδυνα εμπορεύματα μπορεί να είναι και διάφορες άλλες επιβλαβείς ύλες, σιχαμερές, ερεθιστικές, επικίνδυνες για τo περιβάλλον, καρκινογόνες, τερατογόνες. μεταλλαξογόνες /1/.
Ευσταθεί, επίσης, η διάκριση των επικίνδυνων φορτίων σε α) φορτία με επικίνδυνες φυσικοχημικές ιδιότητες /2/ και β) φορτία με επικίνδυνες μηχανικές ιδιότητες /3/,/4/ - βλ. αέρια πιο πριν.
Οι σημερινές συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούμε αναγκάζουν να έχουμε και επικίνδυνα απόβλητα (π.χ. τοξικά απόβλητα), επιβλαβή για την υγεία και το φυσικό περιβάλλον μας, που εφόσον αποτελούν αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής (μεταφορά με ναύλο), συνιστούν επικίνδυνα φορτία /1/.
Στο παραγωγικό (βιομηχανικό, μεταφορικό, κ.λπ.) κύκλωμα τα επικίνδυνα φορτία βρίσκονται - συνήθως - μέσα σε κάποιο " φορέα ", με κύρια εξαίρεση τα χύδην καύσιμα και διάφορες ρευστές χημικές ύλες (Η εξέταση της διακίνησης επικίνδυνων υλικών με αγωγούς εκφεύγει της οριοθέτησης του άρθρου).
Tέλος, τονίζεται ότι σε Διεθνή Συνέδρια, Συμπόσια κ.α. (5) διαπιστώνεται πως εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη εκπόνησης ομοιόμορφων Κανονισμών, λόγω έλλειψης τυποποίησης σε πολλά θέματα (ορολογία, σημάνσεις, κ.λπ.) /6/,/7/,/8/,/9/, αν και διαφαίνεται συxvά η τάση να χρησιμοποιούνται οι αυτές εκφράσεις για το ίδιο αντικείμενο, όπως π.χ. στους κανονισμούς ΙΑΤΑ (Danqerous Goods σήμερα /7/, Dαngerous Articles παλαιότερα /10/).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ
Σημασία και Επιπτώσεις
Όπως είναι γνωστό, η πρόοδος στην οικονομία είναι συνδεδεμένη και με τις μεταφορές, που αποτελούν τον «καταλύτη» για κάθε ενέργεια του ανθρώπου /11/,/12/. Το γεγονός αυτό αιτιολογεί ένα πλήθος φαινομένων "θετικής κατάλυσης", όπως τη διόγκωση των μεταφορών επικίνδυνων φορτίων. Πολλοί είναι οι παράγοντες που ευνόησαν την προμνημονευόμενη εξέλιξη. 0ι κυριότεροι από αυτούς αναφέρονται στον πίνακα (1), μαζί με τα ευεργετικά επακόλουθά τους.
Από τη συνεκτίμηση των πιο πάνω δεδομένων συνάγεται ότι η μεταφορά επικίνδυνων φορτίων έχει τεράστια σημασία.  Ωστόσο, οι μεταφορές δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να έχουμε και περιπτώσεις "αρνητικής κατάλυσης". Έτσι, μερικές φορές παρατηρούνται βλαβερές επιπτώσεις στο δομημένο και μη χώρο λόγω των μεταφορών επικίνδυνων φορτίων και των παρακολουθημάτων τους, που είναι τα συγκοινωνιακά έργα και μέσα. Ενδεικτικά, τέτοιες αρνητικές επιπτώσεις διαπιστώνονται σε διάφορα περιστατικά, όπως:
- Ρύπανση της θάλασσας (π.χ. από πετρέλαιο που διέρρευσε από τα πλοία, δεξαμενόπλοια κ.λ.π.).
- Δυστυχήματα, θάνατοι, υλικές καταστροφές (π.χ. από ανάφλεξη επικίνδυνων φορτίων).
 
Βασικοί παράγοντες που ευνόησαν τη μεγάλη 
ανάπτυξη των μεταφορών επικινδύνων φορτίων
Επακόλουθα
• Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού της γης. Τεράστιες ανάγκες για κατανάλωση πρώτων υλών, βιομηχανικών προϊόντων, εφοδίων κ.λπ
• Η οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων χωρών. Επιδίωξη των κρατών για μεγαλύτερη απόλαυση
• Η ίδρυση Διεθνών διακρατικών Ενώσεων 
(π.χ. Ε.Ε./Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.α.).
των φυσικών πόρων, των προϊόντων της τεχνολογίας και συνεπειών καλών εμπορικών σχέσεων. 
Συνεπακόλουθο: η άνθιση του διεθνούς εμπορίου επικινδύνων και μη υλικών.
• Η ανάπτυξη της τεχνολογίας. Καλλίτερη διασφάλιση των των επικινδύνων κ.α. 
υλικών στις μεταφορές. 
Νέοι τρόποι μεταφοράς
• Η εκμετάλλευση τεχνογνωσίας και η εφαρμογή 
Διεθνών Κανονισμών Μεταφοράς Επικινδύνων Φορτίων.
Διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου επικινδύνων υλικών.
Πίνακας 1. Αλληλεπιδράσεις των μεταφορών επικινδύνων φορτίων και παραμέτρων ανάπτυξης.

- Ρύπανση ατμόσφαιρας και θόρυβος (π.χ. έκλυση μεταφερόμενων τοξικών αερίων, ανατίναξη εκρηκτικών).
- Μείωση των φυσικών πόρων (π.χ. δυστυχήματα κατά τη διάρκεια της μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων - επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον κ.λ.π.).
Είναι απαραίτητο, λοιπόν, σε κάθε σχεδιασμό αποστολής επικίνδυνων φορτίων να αναζητείται η λήψη όλων των μέτρων, που, στη διάρκεια της μεταφοράς:
- θα μεγιστοποιούν τις θετικές επιπτώσεις και
- θα ελαχιστοποιούν ή θα θαραπεύουν τις αρνητικές επιπτώσεις.
Ένας σπουδαίος παράγοντας που συντελεί στην ευόδωση τέτοιων προσπαθειών είναι ο κατάλληλα καταρτισμένος Σύμβουλος που η Ε.Ε. υποδεικνύει για τις μεταφορές επικίνδυνων φορτίων. Η «κίνηση σκέψης» του Συμβούλου αυτού γίνεται πάνω στη νοητή ευθεία (ΑΒ) που, σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία των Μεταφορών, λέγεται γραμμή επιθυμίας μετακινήσεως (desire line). Δεδομένου ότι η γραμμή αυτή ενώνει δύο άκρα μετακίνησης, τo σημείο/θέση προέλευσης (Α) με το σημείο/θέση προορισμού (Β), για το σχεδιασμό της μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη ποικίλα δεδομένα, όπως η χωροταξική  κατανομή των θέσεων παραγωγής, κατανάλωσης και, ενδεχομένως, προσωρινής αποθήκευσης επικίνδυνων φορτίων, η διασφάλιση που τα φορτία αυτά απαιτούν, οι Eθνικές και Διεθνείς Κανονιστικές Διατάξεις που ισχύουν για το αντικείμενο κ.λ.π.
Γένεση Ανάγκης Μεταφοράς Επικινδύνων Φορτίων
Η ανάγκη των μεταφορών επικίνδυνων υλικών προκύπτει, όπως και σε άλλες περιπτώσεις /11/, από τη μη σύμπτωση των θέσεων παραγωγής και κατανάλωσης. Ο πίνακας (2) δίνει μια γενική εικόνα για το θέμα βάσει της χωροταξικής κατανομής των θέσεων αυτών.

Διασφάληση Επικίνδυνων Φορτίων
Η ασφαλής μεταφορά επικίνδυνου φορτίου με διάφορα μεταφορικά μέσα είναι δυνατή εφόσον προβλεφθούν οι ιδιότητες που αυτό μπορεί να επιδείξει στο ταξίδι.
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι μονοσήμαντο, αφού στη διαμόρφωσή του, εκτός από τη φύση των επικίνδυνων υλικών, επεμβαίνουν πολλοί παράγοντες, π.χ., όπως, τα μεταφορικά δίκτυα, το επίπεδο μόρφωσης των χρηστών τους, οι απεργίες, οι καιρικές συνθήκες, οι συγκρούσεις μεταφορικών μέσων, κ.λ.π. Γιαυτό, ο σχεδιασμός των μεταφορών επικίνδυνων φορτίων απαιτεί ολοκληρωμένες εκτιμήσεις με κριτήρια που επεκτείνονται στον επιστημονικό και τεχνολογικό χώρο. Πάντως, από τεχνικής και κοινωνικό-οικονομικής άποψης, ο σχεδιασμός του συστήματος μεταφοράς επικίνδυνων υλικών τελεί υπό τον περιορισμό ότι πρέπει να γίνεται ρεαλιστική αναγνώριση και διερεύνηση των συνθέτων χαρακτηριστικών των φορτίων, ώστε να επιτυγχάνεται στην πράξη, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το τρίπτυχο:
ασφάλεια - οικονομία - ταχύτητα μεταφοράς.
Γιαυτό εφαρμόζονται συνέχεια νέα μέσα και μέθοδοι μεταφοράς, π.χ., όπως, τα εμπορευματοκιβώτια με τα οποία  ελαττώνονται οι θραύσεις δοχείων (καλύτερη ασφάλεια) και οι χειρισμοί (μεγαλύτερη οικονομία, ταχύτητα).

ΠΡΟΩΘΗΣΕΙΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΦΟΡΤΙΩΝ
Επιστημονοτεχνική Διερεύνηση και Διευκρινήσεις
Αναμφισβήτητα, το θέμα της μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων δεν αντιμετωπίζεται πια αποκλειστικά ως ζήτημα προώθησης  των εμπορευμάτων από έναν τόπο σ’ έναν άλλο, αλλά επεκτείνεται στις σχέσεις και τις συνέπειες από την ύπαρξη και λειτουργία του σωστού συστήματος μεταφορών στο ευρύτερο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον, σε όλες τις περιοχές που μεσολαβούν από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση των διαφόρων επικίνδυνων υλικών.
Η διακίνηση των επικίνδυνων φορτίων, όπως εξάλλου και όλων των αγαθών /13/, για να μη έχει δυσάρεστα επακόλουθα πρέπει να γίνεται όχι μόνο στα πλαίσια των σύγχρονων τεχνολογικών δυνατοτήτων, αλλά και με λογικό κόστος, ενώ παράλληλα οφείλει να υπόσχεται τη προστασία σε ικανοποιητικό  βαθμό της οργανικής και ανόργανης φύσης από τη ρύπανση και άλλους κινδύνους. Οι απαιτήσεις αυτές καθορίζουν τη διαμόρφωση και, όχι σπάνια, τη βελτίωση του «συστήματος μεταφορών» επικίνδυνων φορτίων, με την έννοια ότι, εδώ, ο όρος «σύστημα μεταφορών» περιλαμβάνει το σύνολο των μεταφορών ανεξάρτητα από το μεταφορικό μέσο που χρησιμοποιείται.
Επιχειρώντας μία πλατιά υποδιαίρεση του «συστήματος», μπορούμε να έχουμε τρία «υποσυστήματα» /13/:
- εναέριες,
- χερσαίες,
- θαλάσσιες μεταφορές.
Σημειώνεται ότι, για τις ανάγκες κάποιας μελέτης, ένα υποσύστημα, «αυτοτελώς» εξεταζόμενο, μπορεί να θεωρηθεί ως σύστημα. Για παράδειγμα οι χερσαίες μεταφορές (ως σύστημα) περιλαμβάνουν τις οδικές και σιδηροδρομικές μεταφορές (ως υποσυστήματα).
Αν λάβουμε υπόψη τις διακινούμενες ποσότητες επικίνδυνων ειδών σε διεθνές επίπεδο, θα διαπιστώσουμε ότι τα «υποσυστήματα μεταφορών» δεν είναι ισοδύναμα. Η σειρά, μάλιστα,  με την οποία τα ταξινομήσαμε πριν είναι αντίστροφη εκείνης που θα είχαν αν τα κατατάσσαμε με βάση το πλήθος των μεταφερομένων φορτίων.
 
Ακρα Μετακινήσεων Αιτιολόγηση Μετακίνησης
• Παραγωγή επικινδύνων υλικών Μεταποίηση 
Κατανάλωση 
Αποθήκευση
• Κατανάλωση επικινδύνων υλικών Βιοτεχνία - μονάδες μεταποίησης 
Βιομηχανία - μονάδες μεταποίησης. Κάλυψη 
ενεργειακών αναγκών 
Καταναλωτικό κοινίο
• Η Προσωρινή αποθήκευση επ. υλικών Για τη Βιοτεχνία μεταποίηση 
Για τη Βιοτεχνία & ενέργεια 
Για την κατανάλωση
Πίνακας 2. Η ανάγκη μετακινήσεων επικίνδυνων φορτίων

Τρόποι Μεταφοράς και Κανονιστικές Διατάξεις
Τα επικίνδυνα φορτία μεταφέρονται με διάφοους τρόπους. Σε κάθε προκρινόμενο τρόπο μεταφοράς υπάρχουν κριτήρια ασφαλείας, ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα επικίνδυνα υλικά, τα γνωρίσματά τους κ.λ.π.
Για τη διασφάλιση των επικίνδυνων υλικών στις μεταφορές, αρμόδιοι Διεθνείς Οργανισμοί και Φορείς εκπονούν Κανονισμούς που περιέχουν πολύτιμες συστάσεις και είναι - σε εξαιρετικό βαθμό - αξιοποιήσιμοι, όταν επιζητείται να διαμορφωθεί ένα ολοκληρωμένο, αποτελεσματικό και διαυγές νομοθετικό πλαίσιο. Ο πίνακας (3) αναφέρει τέτοιους Οργανισμούς, την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τη Διεθνή Οδική Μεταφορά Επικίνδυνων Εμπορευμάτων ADR (βλ. επίσης και /16/ για περιληπτική αναφορά της) και Κανονισμούς με τη γραφή (στη 1η στήλη) που η διεθνοποίηση του εμπορίου απαιτεί.
Ειδικότερα οι τρόποι με τους οποίους διακινούνται τα επικiνδυνα
υλικά συνοψίζονται στις διακρίσεις (από ξηρά και θάλασσα οι εναέριες αποστολές εξυπηρετούν κυρίως τον ασυνεχή τρόπο μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων, προωθούμενων με δοχεία, βυτία κ.λ.π.).
 
Συντομογραφίες 
 
Πλήρης Τίτλος / Επεξήγηση Συντμήσεων 
 
• ADR Accord Europeen relatif au transport international des merchandises Dangereuses 
 par Route, European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous 
Goods by Road
• FIATA Federation Internationale des Associations de Transistairew et Assimilees
• IATA International Air Transport Association
• IMO* International Maritime Organization
• I.S.G.O.T.T. International Safety Guide for Oil Tankers and Terminals
• RID Reglement concernant le transport International ferroviaire des merchandises 
Dangereuses, International Regulations concerning the carriage of dangerous 
Goods by Rail
*Διευκρινήσεις: Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (IMO) αποδέχεται τις διατάξεις της Διεθνούς Σύμβασης SOLAS (safety of Life at Sea) για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, π.χ. στο Διεθνή Ναυτιλιακό Κώδικα Επικίνδυνων Φορτίων: IMDG/International Maritime Dangerous Goods - Code 
Τo θέμα «θαλάσσια ρύπανση», ως ναυτιλιακό πρόβλημα, αποτελεί αντικείμενο της Διεθνούς Συμβάσεως Marpol' 78 (Μarine Pollution), η οποία, μαζί με τους Κανονισμούς IMO  έχει ευρύτατη εφαρμογή.
Πίνακας 3. Διεθνείς Οργανισμοί και Κανονισμοί που αντιμετωπίζουν θέματα επικινδύνων φορτίων.

Α) Χύδην (χύμα) πετρελαιοειδή.
- Πετρελαιοειδή: Πετρελαιοειδή είναι, γενικά, το αργό πετρέλαιο (crude oil), τα υγρά προϊόντα διύλισής του (products) και τα μίγματα με περιεκτικότητα πετρελαίου σε οποιαδήποτε αναλογία (πετρελαιοειδή κατάλοιπα). Ειδικότερα, ως πετρελαιοειδή νοούνται τα είδη που περιλαμβάνει ο σχετικός κατάλογος του Παραρτήματος της Δ.Σ. MARPOL, όπως ισχύει κάθε φορά (Ν.1269/82).
Στις μεταφορές πετραιοειδών  με δεξαμενόπλοια εφαρμόζονται οι διατάξεις της Δ.Σ.SOLAS (Κεφάλαιο ΙΙ.2). Η Δ.Σ. SOLAS ή ΠΑΑΖΕΘ (Προστασία Ανθρώπινης Ζωής εν Θαλλάση) έχει γίνει αποδεκτή από  τη χώρα μας από το 1980 (Ν.1045,ΦΕΚ 95/Α/80). Στιs ελληνικές  τερματικές εγκαταστάσειs πρέπει να ακολουθούνται οι συστάσεις του Διεθνούς Οδηγού Ασφαλείας Δεξαμενόπλοιων και Τερματικών Εγκαταστάσεων (Ι.S.G.Ο.Τ.Τ., βλ. πίνακα 3) και για τα υπό ελληνική σημαία Δ/Ξ-πλοια.

Β) Χύδην (χύμα) χημικά σε υγρή μορφή.
- Υγρά χημικά: Ως χημικά φορτία σε υγρή μορφή νοούνται τα προϊόντα (chemicals) που έχουν επικίνδυνεs ιδιότητες. Πολλά από αυτά τα προϊόντα διακρίνονται για την τοξικότητά τους. Στις θαλάσσιες μεταφορές τα τοξικά χημικά σε υγρή κατάσταση κατατάσσονται σε τέσσερις Κατηγορίες (A,Β.C,D), στις οποίες η τοξικότητα/επικινδυνότητα για το θαλάσσιο περιβάλλον μειώνεται από την Α προς τη C, ενώ τα προϊόντα της Κατηγορίας D: α)δεν είναι τοξικά για την υδρόβια ζωή, αλλά προκαλούν κατακαθίσεις που καλύπτουν το βυθό της θάλασσας ή β) είναι προϊόντα που προκαλούν μέτρια μείωση της αρμονίας του χώρου, λόγω έμμονης οσμής ή δηλητηριωδών φαινομένων (με LD50 λιγότερο των 5mg ανά χιλιόγραμμο. LD5o είναι ο γνωστός, αλλιώς, όρoς "θανατηφόρα δόση", που θανατώνει το 50% του πληθυσμού των πειραματόζωων), σύμφωνα με τη Δ.Σ. MARPOL. Για τις μεταφορές αυτές έχουν εφαρμογή οι διατάξεις Δ.Σ.SOLAS ( Κεφάλαιο VII, Mέρος 7) και εκείνες του Διεθνούς Κώδικα IBC (International Bulk Chemicals) του ΙΜΟ (Π.Δ. 126, ΦΕΚ 70/Α25-5-1987).
Γ) Αέρια και Υγραέρια (Υγροποιημένα. Κρυογενή)
- Είναι τα αέρια που μεταφέρονται κάτω από ορισμένες συνθήκες, ανάλογα με: α) τη φύση του αερίου και β) του μεταφορικού μέσου. Έτσι, π.χ., μεταφέρονται υπό πίεση, υπό ψύξη ή υπό πίεση και ψύξη.
Για τις θαλάσσιες μεταφορές ισχύουν: α) ο Κώδικας δεξαμενόπλοιων (Δ/Ξ): G.C. (Gas Carriers) του ΙΜΟ, για Δ/Ξ-πλοια που κατασκευάστηκαν πριν την 31.10.1976, β) ο Κώδικας υπαρχόντων πλοίων: G.C.Ε (Gas Carriers Εxisting) του IMO για Δ/Ξ-πλοια που κατασκευάσθηκαν από 31-10-76 έως 1-7-86 και γ) ο Διεθvής Κώδικας  IMΟ: Ι.G.C. (Ιnternational Gas Carriers) του ΙΜΟ (Π.Δ. 126/87, ΦΕΚ 70/Α/25-5-1987).
Δ) Χύδην Ξηρά Φορτία
- Είναι φορτία επικίνδυνα είται από τη φύση τους είται επειδή μπορούν να συγκρατούν υγρασία. Στην 1η περίπτωση ανήκουν φορτία όπως λιθανθρακόπισσα σε σβώλους (prilled coal tar) κ.α.Στη 2η περίπτωση ανήκουν φορτία όπως ο πυρίτης (pyrite).
 Στις θαλάσσιες μεταφορές εφαρμόζονται οι διατάξεις του Κώδικα BC (Bulk Carris)του ΙMO - Supplement του ΙMDG (Ιnternational Maritime Danqerous Goods) Code για δεξαμενόπλοια που κατασκευάστηκαν μετά την 1.7.86 και της Δ.Σ.SΟLAS-Κεφ.VI
Ε) Συσκευασμένα Φορτία
- Αλλιώς λέγονται «Φορτία εντός φορέα». Τα φορτία αυτά μπορούν να μεταφέρονται τόσο με την παραδοσιακή μορφή συσκευασίας (βαρέλια, δοχεία, σάκοι κ.λ.π.), όσο και με τη σύγχρονη μορφή «μοναδοποίησης αγαθών» (π.χ. εμπορευματοκιβώτια/containers, παλέτες, συστήματα Ro-Ro κ.λ.π.). Στις θαλάσσιες μεταφορές βρίσκει ευρύτατη εφαρμογή ο Ναυτιλιακός Κώδικας IMO (IMDG - Code), όπως κάθε φορά ισχύει (κυρώθηκε με την Υ.Α.60307/8/72/7.8.74 ΦΕΚ 854/β/Ι974).
Εφόσον τα επικίνδυνα υλικά είναι συσκευασμένα, μπορούν να μεταφερθούν αεροπορικώς, αν βέβαια τηρούνται οι όρoι της ΙΑΤΑ (βλ. και παρατήρηση σε παρένθεση, πιο πριν).
Σημειώνεται ότι από αρκετά χρόνια εφαρμόζεται στην Ευρώπη έvας vέος τρόπος διευκόλυνσης των διεργασιών μεταφοράς προϊόντων πετρελαίου και άλλων χημικών με εμπορευματοκιβώτια. Πρόκειται για το σύστημα FLEXITANK. Σ' αυτό, ειδικής κατασκευής αναδιπλούμενος σάκος τοποθετημένος μέσα σε άδειο εμπορευματοκιβώτιο, γεμίζει με το πρoς μεταφορά υγρό μέσω ειδικής βαλβίδας που διαθέτει. Σε όλες τις περιπτώσεις ( Α,Β,Γ,Δ,Ε,) που φορτία μεταφέρονται οδικώς ή σιδηροδρομικώς εφαρμόζονται οι διατάξεις ADR και RΙD αντιστοίχως.

ΖΗΤΗΣΗ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΩΝ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΕΩΝ
Το Λογικό Υπόβαθρο
Καταρχήν, η ζήτηση D - αν εξεταστεί από οικονομική άποψη /12/ - συγκεκριμένης μορφής (α) υπηρεσιών (μεταφοράς) αποτελεί συνάρτηση της τιμής τους (Ρ),των τιμών των ομοίων υπηρεσιών, ιδιαίτερα εκείνων που αποτελούν υποκατάστατα της ζητούμενης υπηρεσίας (Pb,....Pn), και του εισοδήματος (γ), δηλαδή:
Da= f(Pa,Pb,....,Pn,γ)
Οι τιμές των μεταφορικών εξυπηρετήσεων, αλλά και η ίδια η μεταφορά επικίνδυνων υλικών, ως τεχνική διεργασία, δεν πρέπει να επιφέρουν κοινωνικό κόστος. Είναι απαράδεκτο κάποιος αντίθετος κανόνας να διέπει την επιλογή της μορφής μεταφοράς. Σχετικά, η διεθvής εμπειρία προτρέπει ώστε τα μέσα μεταφοράς να αξιοποιούνται μόνο αφού πραγματοποιηθεί αποτίμηση της επικινδυνότητας των φορτίων.
Κατά γενικό κανόνα, σε ό,τι αφορά τα επικίνδυνα εμπορεύματα, η ζήτηση για τις μεταφορικές υπηρεσίες τους είναι παράγωγος ζήτηση. Με άλλα λόγια, αν υπάρχει ζήτηση για τη μεταφορά επικίνδυνων ειδών από το σημείο Α στο σημείο Β, είναι γιατί τα είδη αυτά χρειάζονται για την παραγωγική ή καταναλωτική  διαδικασία (ή, στην περίπτωση επικινδύνων αποβλήτων, για την επεξεργασία τους) στο σημείο Β, όπως είναι γνωστό από τη θεωρία της Οικονομικής των Μεταφορών. Για τη σωστή εκτίμηση της ζήτησης αυτής είναι απαραίτητο να λαμβάνεται  υπόψη η ελαστικότητά της έναντι εκείνης της τιμής των υπηρεσιών. Επεξηγείται ότιο όρος «ελαστικότητα τιμής» για μία μεταφορική υπηρεσία σημαίνει το βαθμό της αντίδρασης που θα έχει η ζήτηση σε μια ορισμένη αγορά ως συνέπεια της μεταβολής της τιμής της (τιμή ναύλου). Έτσι, ο σωστός προσδιορισμός της ταυτότητας των επικίνδυνων ουσιών κρίνεται καθοριστικός για την πρόκριση του μέσου και του δρομολογίου μεταφοράς, καθώς και ποικίλων αποφάσεων οικονομικής σημασίας. Εάν η μεταβολή της τιμής συντελεί σε μία μεγαλύτερη ποσοστιαία μεταβολή της ζήτησης, τότε λέμε ότι η ζήτηση για τη μεταφορική υπηρεσία είναι ελαστική.Eάν, όμως, η μεταβολή της τιμής δεν επηρεάζει το μέγεθος της ζήτησης, τότε δεχόμαστε ότι η ελαστικότητα της ζήτησης ισούται με το μηδέν ή, διαφορετικά, ότι είναι πλήρως ανελαστική.
Η διαμόρφωση της ζήτησης για μεταφορικές υπηρεσίες επικίνδυνων φορτίων υπακούει στη γενικής ισχύος αρχή ότι «για το μεγαλύτερο μέρος των βιομηχανικών προϊόντων η ζήτηση για μεταφορές συγκεκριμένης μορφής είναι ανελαστική βραχυχρονίως»/11/. Αυτό υποδηλώνει ότι, κατόπιν μεταβολής στις τιμές των μεταφορών, ο όγκος των ζητούμενων υπηρεσιών δε σημειώνει αξιόλογες διακυμάνσεις. Η ανελαστικότητα της ζήτησης ενισχύεται και από το γεγονός ότι, στις περισσότερες των περιπτώσεων:
α) ο χώρος της εγκατάστασης καταναλωτών και παραγωγών είναι μόνιμος και
β) δεν υφίστανται υποκατάστατα υπηρεσιών μεταφοράς. Για παράδειγμα τα μικρού χρόνου υποδιπλασιασμού ραδιενεργά ισότοπα για βιομηχανικές ή ιατρικές χρήσεις (ραδιοφάρμακα) αποστέλλονται σε νησιά ή και ηπειρωτικές περιοχές με εναέρια - κυρίως - μέσα μεταφοράς, επειδή καθοριστικό ρόλο παίζει ο παράγοντας ταχύτητα μεταφοράς (υπενθυμίζεται ότι χρόνος υποδιπλασιασμού ή χρόνος ημιζωής/half life είναι ο xρόvoς που χρειάζεται ποσότητα ραδιενεργού ισοτόπου για να διασπαστεί στο μισό της αρχικής και, σε πρακτικό επίπεδο, δείχνει τη μείωση της δραστικότητας του ραδιενεργού ισοτόπου /1/.
 Ανεξάρτητα, όμως, από τη μονιμότητα της εγκατάστασης, αν υφίστανται υποκατάστατα υπηρεσιών μεταφοράς, είναι πολύ πιθανό να έχουμε μεταβολή στη ζήτηση της μορφής των προσφερόμενων υπηρεσιών. Το μέγεθος της μεταβολής αυτής εξαρτάται από την ελαστικότητα υποκατάστασης (αλλά και από ειδικές συνθήκες, π.χ. ένοπλες συρράξεις /τ.Γιουγκοσλαβία). Μακροχρονίως, η ζήτηση υπηρεσιών μεταφοράς γίνεται περισσότερο ελαστική /11/. Αυτό αφορά τόσο στα επικίνδυνα φορτία όσο και στους συντελεστές της παραγωγής (ιδίως την εργασία), δεδομένου ότι η ζήτηση για μεταφορές συνδέεται με την οικονομική δραστηριότητα της εξυπηρετούμενης περιοχής και τις κοινωνικές εκδηλώσεις.
Κεντρική θέση, λoιπόν, στο ζήτημα παίρνει η χρησιμοποίηση των επικίνδυνων ειδών συνδυαστικά με το βαθμό ελευθερίας που επιτρέπουν οι ιδιότητές τους στο στάδιο της μεταφοράς. Η κατάσταση αυτή, εξάλλου, προτρέπει στο να διενεργούνται συνεχώς έρευνες για τεχνολογικές βελτιώσεις του συστήματος μεταφοράς επικίνδυνων φορτίων.

Χρησιμοποίηση Επικίνδυνων Υλικών
Τα επικίνδυνα φορτία, λόγω των ιδιοτήτων τους (βλ. "Εισαγωγή"), μπορούν να κάνουν ζημιά σε πρόσωπα ή πράγματα, να προξενήσουν καταστροφές των εγκαταστάσεων ή των μεταφορικών τους μέσων και - γενικότερα- να δημιουργήσουν προϋποθέσεις από τις οποίες "να απειλείται κακό" για το ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Από την άλλη μεριά, τα επικίνδυνα υλικά βρίσκουν εξαιρετικά μεγάλη εφαρμογή και επεμβαίνουν όλο και περισσότερο στη ζωή μας, επειδή οι ιδιότητές τους, κάτω από επιστημονικές και τεχνικές μεθοδολογίες, καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα απαιτήσεων για τεχνικοοικονομική ανάπτυξη. Οπωσδήποτε [βλ. και πίνακα (2)], τα επικίνδυνα φορτία προορίζονται για την ικανοποίηση διάφορων κοινωνικών αναγκών όπως:
- πρώτες ύλες της βιομηχανίας (κατά κύριο λόγο), π.χ. όπως, το ανθρακασβέστιο για την παραγωγή ασετυλίνης, ή
- έτοιμα καταναλωτικά αγαθά, π.χ. βουτάνιο, προπάνιο: «γκαζάκια».
Η ζήτηση για μεταφορικές υπηρεσίες επικίνδυνων φορτίων είναι συνάρτηση της χρήσης τους. Μια συνοπτική επισκόπηση της προαναφερόμενης χρήσης επικινδύνων υλικών στη διαδικασία παραγωγής διαφόρων βιομηχανικών κλάδων, στη χώρα μας /14/,/15/, επιχειρείται στον πίνακα (4). Στον πίνακα αυτόν, τα αναγραφόμενα προϊόντα είναι: α) εισαγόμενα ή β) παραγόμενα στην Ελλάδα χημικά, οπότε γίνεται ειδική μνεία του γεγονότος.
Ο πίνακας αυτός έχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, δεν επεκτείνεται όμως σε τομείς που επίσης "κυριαρχούν" επικίνδυνα φορτία, π.χ. όπως, η, εμπορία (πετρέλαια, βενζίνες, υγραέρια)  ή αγορά/ άμεση κατανάλωση (δηλητηριώδη φυτοφάρμακα, κ.α.), λόγω της οπτικής γωνίας από την οποία «Θεάται» το αντικείμενό του.

ΑΝΑΓΚΗ EMΠEIPΟΓΝΩΜΟΝΩΝ
Η ανάπτυξη που προηγήθηκε επιτρέπει να υποστηριχθεί η άποψη ότι επιτακτική είναι η ανάγκη ύπαρξης εμπειρογνωμόνων, ως Συμβούλων, στις Εταιρείες που αναλαμβάνουν το χειρισμό τέτοιων φορτίων. Παράλληλα, δίνοντας το «εύρος» των εκτιμήσεων που χρειάζεται το θέμα, δείχνει ποιές ικανότητες πρέπει να έχουν οι Σύμβουλοι αυτοί.
Οι προϋποθέσεις και τα «εργαλεία», ώστε οι ικανότητες αυτές να επιτύχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, θα μας απασχολήσουν στο Β’ Mέρος τoυ άρθρου, όπως προλογικά θίξαμε.
 
Βιομηχανικός Κλάδος.  Χρησιμοποιούμενα Επικίνδυνα Υλικά
• Βαθυτυπίες Αιθανόλη1, Ακετόλη, Ισοπροπυλική αλκοόλη, 
Οξειδικοί εστέρες
• Βιομηχανία απορρυπαντικών Αιθυλική αλκοόλη, Αλκυλοβενζόλια: 
LAB2, Γλυκολικοί αιθέρες3, Ισοπροπυλική αλκοόλη, 
Υποχλωριώδες νάτριο4.5
• Βιομηχανία αφρωδών πλαστικών, πολυουρεθανών Στυρένιο. 
Αιθυλενοξείδιο, TDI6 - Διϊσοκυανικό τολουένιο 
(4 - Διϊσοκυανικός εστέρας της τολουόλης),
• Βιομηχανία επεξεργασίας ελαιωδών προϊόντων Εξάνιο4
• Βιομηχανία καλωδίων Πλαστικοποιητές (DIDP, DINP, DOP)8
• Βιομηχανία λιπασμάτων Αμμωνία4, Ανόργανα οξέα4, Διαλύτες (ακετόνη, τετραχλωράνθρακας, τριχλωροαιθυλένιο, ξυλόλη)
• Βιομηχανία πλαστικών υλών, σωληνώσεων, καλωδίων 
- Παραγωγής PVA9 
- Παραγωγής PVC11 
- Πλαστικοποιητές
Οξικό βινύλιο / VAM10 
Χλωριούχο βινύλιο / VCM12 
DIDP8, DINP8, DOP8 
 
• Βιομηχανία πολυεστερικών νημάτων Αιθυλενογλυκόλη, Τερεφθαλικός διμεθυλαιθέρας
• Βιομηχανία συνθετικών ρητινών Διόλες13, Τριόλες, Διαλυτικά (ξυλόλη, τολουόλη)
• Βιομηχανία χρωμάτων, βερνικιών (βάσεως διαλύτη) 
και κόλλας
Διαλύτες με επικίνδυνες ιδιότητες 
Αιθυλενογλυκόλη, Ακετόνη, Ελαφρό πετρέλαιο14 
Εξάνιο, Ισοπροπανόλη, Μεθυλοκετόνη/ 
Μεθυλοακετόνη, Μεθυλοϊσοβουτυλική κετόνη, 
Οξικός Βουτυλεστέρας, Οξικός ισοβουτυλεστέρας, 
Τολουόλη, Τριχλωροαιθυλένιο
• Καθαριστήρια Ελαφρό πετρέλαιο14, Τετραχλωροαιθυλένιο
• Κλωστοϋφαντουργία - Βαφεία - Φινιστήρια Μυρμηκικό οξύ 15
• Σαπωνοποιία, Μεταλλουργεία Καυστικά αλκάλια - υδροξείδια νατρίου4 
και καλίου4
• Συσσωρευτές (Βιομηχανία μπαταριών) μολύβδου Θειικό οξύ4 (υγρό μπαταριών)
• Φαρμακοβιομηχανία Αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα) κ.α.
Διευκρινήσεις 
1. Αιθανόλη ή αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα) - χρήση (στον αναφερόμενο Κλάδο): εκτυπώσεις των συσκευασιών τροφίμων κ.α. 
 Η αιθυλική αλκοόλη είναι εισαγόμενο, κυρίως, είδος - ποσότητές της παράγονται στη χώρα. 
2. LAB = Lineal Αlkyl Benzenes. Ορισμένα είναι μόνο ερεθιστικά. 3. Γλυκολικοί αιθέρες: προϊόντα αιθυλενοξειδίου και προπυλενίου, κυριότερα είδη των οποίων (στα πλαίσια της θεώρησής μας) είναι η αιθυλογλυκόλη (μονοαιθυλαιθέρας γλυκόλης) /ethyl glycol, η οξική αιθυλογλυκόλη/ethyl glycol acetate, η βουτυλική γλυκόλη/butyl glγcol, η oξική βουτυλική γλυκόλη/butyl glycol acetate. 
4.Ανήκει στις χημικές ουσίες που παράγονται στην Ελλάδα. 
5.Χρήση (στον αναφερόμενο Κλάδο): παραγωγή χλωρίνης. 
6. TDI= Toluene Di-Isocyanate. 
7.Xρήση (στον αναφερόμενο κλάδο): πριν από την έναρξη της παραγωγικής διαδικασίας. 
8. DIDP= Δι-ισο-δωδεκυλο-φθαλικός εστέρας/Di-Iso-Dodecy/ Phtalate, 
DINP= Δι-ισο-εννεανικός φθαλικός εσέρας/Di-Iso-Dodecyl Phtalate, 
DOP=Δι-οκτυλο-φθαλικός εστέρας/Di-Octyl-Phtalate. 
Στις διακινήσεις των εστέρων αυτών, επειδή δεν είναι πτητικοί, μπορεί να υπάρξουν μόνο υγρά απόβλητα (όχι αέριες εκπομπές). 
9. PVA = Οξυκό πολυβινύλιο/Polyvinyl Acetate. 
10. VAM= Οξικό βινύλιο, μονομερές/Vinyl  Acetate Monomer. 
11.PVC=  Χλωριούχο πολυβινύλιο/Polyvinyl Chloride. 
12. VCM=Χλωριούχο βινύλιο/Vinyl Chloride Monomer. 
13. Διόλες: Κύρια χρησιμοποιούμενη ουσία από τις διόλες είναι η αιθυλενογλυκόλη (στον πολυμερισμό λιπαρών οξέων). 
14.Ελαφρό πετρέλαιο: Ελαφρύ απόσταγμα πετρελαίου (White Spirit), σημαντική ποσότητα του χρησιμοποιείται ως βασικό μέσο στεγνού καθαρίσματος. Παράγεται στην Ελλάδα, ενώ κάποιες ποσότητες εισάγονται (περίπου 800 Τ/έτος)για ειδικές χρήσεις. 
15. Μυρμηκικό οξύ: Είναι  οξύ που εισάγεται συνήθως με iso - containers. Χρήση (στον αναφερόμενο κλάδο): στη διαδικασία του ξεκολλαρίσματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Α.ΚΩΝΣΤΑΣ: «Διασφάλιση Οδηγών από επικίνδυνα εμπορεύματα που μεταφέρονται οδικώς σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Συμφωνία ADR». Εκδ. Παπασωτηρίου (1995).
2. ΙΜΟ: «International Maritime Dangerous Goods/IMDG Code». Publ. International Maritime Organizatίon (ΙΜΟ).
3. ΥΕΝ: «Εγχειρίδιο Ασφαλούς Ναυσιπλοΐας 7». Εκδ. Υπ. Εμπ. Ναυτιλίας.
4. IMO: «Bulk Garriers/BC» - Supplement of IMDG Code. Publ. Ιηtenational Μαritime Organization.
5. L. SPENCER: «The Control of Danqeroυs Sυbstances in British Ports». Paper. 7th International Symposium οη the Τransροrtation of Dangerous Goods bγ Sea and Ιηland Waterways, Canada 27 - 30/9/1982.
6. CFR: «Code of Federal Regulations - 49  (Transportation) «.Pυb. The Office of the Federαl Registet- National Archives and Records Administration (USA,1994).
7. ΙΑΤΑ: «Dangerous Goods Regulations»,33th Edition. Publ. International Air Τransport Associatiorι (ΙΑΤA).
8. ΝRC: «Recent Advances in Hazardοuς Materials Transportation Research - Αη International Exchange». Papers.Conference, Lake Buena Vista, Florida, USA, 10 - 13/9/1986.
9. P. HAMBURG: «Stowage & Segregation Guide to IMDG - Code». Pυb. K.O.Storck Ver^lag Hambυrg.
10. ΙATA: «ΙΑΤΑ Restricted Articles Regυlations»,4th Editίon. Pub. International Air- Transport Association.
11. Κ. AMΠΑΚΟΥΜΚΙΝ: «Μεταφορές Ι. Σχεδιασμός Μεταφορικών Συστημάτων». Eκδ. Ε. Μ. Πολυτεχνείου (ΕΜΠ).
12. Α. ΓΙΑΝΝΙΩΤΗΣ: «Εφηρμοσμένη Οικονομική». Εκδ. Παπαζήση.
13. Ι. ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗΣ -
Γ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ: «Σχεδιασμός των Μεταφορών και Κυκλοφοριακή Τεχνική». Τόμος 1. Εκδ. ΕΜΠ.
14. ΥΠΕΧΩΔΕ: «Εντοπισμός Βιομηχανιών που Χρησιμοποιούν Επικίνδυνες  Ουσίες σε Επίπεδο χώρας». Μελέτη: S.P.Ε.Ε.D. Μελέτες - Τεχνολογία - διεύθυνση Έργων (1994).
15. Α.ΚΩΝΣΤΑΣ: «Εφαρμοσμένη Πυρασφάλεια» . Εκδ. Ιδίου / Βιβ. «ΗΒΟΣ» Σόλωνος 87, Αθήνα.
16. ADR: «Accord Dangereυx Routier» (Κύρωση: Ν. 1741, ΦΕΚ 225/Α/ 21-12-1987).

Επιστροφή στα περιεχόμενα
Επιστροφή στην αρχική σελίδα