Γέννηση του «Πνευματικού Εμβατηρίου»
απόσπασμα από το «Ημερολόγιο της Αντίστασης»
του Μίκη Θεοδωράκη.
Μιλάει ο Σεφέρης. Ακολουθεί η Συνοδινού. Νάναι τάχατες γλυκοχάραμα;
«Ομπρός οι δημιουργοί». Ακούω την χάλκινη φωνή του Άγγελου Σικελιανού.
Τον βλέπω γιγάντιο άγγελο να περνά και να ξαναπερνά. Τον βλέπω να περπατά
μέσα στους πολύβοους δρόμους. «Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο
πάνω από την Ελλάδα». Ο στίχος του Σικελιανού με τυλίγει σ' ανεμοστρόβιλο.
Έξω χιονίζει. Είμαι μόνος.
Οι φρουροί τουρτουρίζουν. Τους φωνάζω.
Μέσα έχω ζεστασιά. Τους κερνώ τσικουδιά, καρύδια και σύκα. Βγάζουν τις
χλαίνες.
Κάθομαι στο πιάνο και συνθέτω. Γουρλώνουν τα μάτια. «Για ξαναπαίχτο...».
Το ξαναπαίρνω από την αρχή και προχωρώ.
Κερνώ τσικουδιά. Το χιόνι σκέπασε τις καρυδιές.
Σταματώ και γράφω στο χαρτί.
Νυχτώνει
– Δεν θα πάμε στο καφενείο;
– Παίξε κι' άλλο!
Παίζω κι' άλλο. Προχωρώ. Γράφω.
Άδειασε το μπουκάλι. Το χιόνι σταμάτησε.
Βγαίνουμε ροδοκόκκινοι. Γιομάτοι οινόπνευμα και μουσική. Ανοίγουμε δρόμο
στο πάναγνο χιόνι. Μπαίνουμε στο καφενείο.
-Γιάννη κερνώ όλο τον κόσμο.
-Τι έπαθες, παντρεύεις κανένα; μου λέει ο Χρόνης.
-Πάντρεψα τη μουσική μου με τον Σικελιανό.
-«Ομπρός βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο», λέει ο φρουρός.
-Τότε κερνώ κι' εγώ. Πάμε στου Νικήτα για μεζέ; φωνάζει ο Λάμπης.
Όμως είμαι ακόμα στην αρχή.
Την άλλη μέρα και την παράλλη μένω κλεισμένος. Οι φρουροί ρωτούν. Ενδιαφέρονται,
συζητούν, ανεβαίνουν ν' ακούσουν. Κι ο Λάμπης μου κουβαλάει φαϊ να μην
πεθάνω από την πείνα. Με βλέπουν πως δεν είμαι του κόσμου τούτου και
με συμπαθούν.
Το χιόνι έχει φτάσει ένα μέτρο.
Ανοίγω την μπαλκονόπορτα. Ο αέρας είναι κρύσταλλο. Οι φρουροί έχουν
ανάψει φωτιά μπροστά στης Φωτεινής.
-Ε, λοιπόν;
-Τέλος!
Για το «Πνευματικό Εμβατήριο»
του Γκυ Βάγκνερ
Το πιο ωραίο και το πιο συγκινητικό από τα έργα που ο Θεοδωράκης συνέθεσε
κατά την διάρκεια της εξορίας στη Ζάτουνα είναι χωρίς αμφιβολία η «Αρκαδία
V»: Το «Πνευματικό Εμβατήριο» πάνω σ' ένα επικό ποίημα με ελεύθερο στίχο
που ο Άγγελος Σικελιανός έγραψε το 1948. Αυτό το ποίημα αναδημιουργεί
ποιητικά τον μύθο του Προμηθέα. Η γλώσσα του Σικελιανού είναι πολύ πλούσια
ποιητικά και γεμάτη πειστικές εικόνες.
Ο Θεοδωράκης σ' αυτή τη σύνθεση ξαναβρίσκει την συγκλονιστική μεγαλοσύνη
και συγχρόνως την απλότητα του «Άξιον Εστί». Ο ίδιος την ονομάζει την
«φόρμα» αυτή «τραγούδι - ποταμό». Όμως θα έπρεπε να μιλάμε καλύτερα για
μια μετασυμφωνική σύνθεση. Όπως και στο «Άξιον Εστί» ξαναβρίσκουμε συγκεντρωμένα
μια συμφωνική ορχήστρα, μία λαϊκή ορχήστρα, δύο λαϊκούς τραγουδιστές,
ένα τραγουδιστή ορατορίου και μία ανδρική χορωδία.
Όπως στο «Άξιον Εστί», ο συνθέτης χρησιμοποιεί λαϊκά όργανα που δημιουργούν
με την είσοδο του τραγουδιστή ορατορίου στη θέση του «ψάλτη» μία
ατμόσφαιρα μπαλάντας και συγχρόνως θρησκευτική. Για την αναπόληση μιας
τέτοιας υπέροχης ατμόσφαιρας, σημαντικό στήριγμα αποτελεί ο πλούτος
των ρυθμών ακαταμάχητων χορών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον ρυθμό του
τσάμικου.
Αυτό το έργο σε οκτώ μέρη έχει επίσης κυκλική μορφή, ώστε τα κείμενα
1 και 8 αντιστοιχούν σχεδόν λέξη προς λέξη.
Ο Θεοδωράκης ωστόσο επιτυγχάνει μια αλλαγή κλίματος συγκλονιστική. Αυτό
που στην αρχή φαίνεται θριαμβευτικό οδηγεί σ' ένα ενδιάμεσο νοσταλγικό
μέρος, όπου κάθε έμφαση εξαφανίζεται και αφήνει στη θέση της μια πολύ
έντονη μουσική παρουσίαση των παθών του ελληνικού λαού.
Σ' αυτό το σημείο είναι το κάλεσμα σε εξέγερση. «Ομπρός να σηκώσουμε
τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα!» Το κάλεσμα αυτό είναι τόσο γεμάτο με
εμπιστοσύνη και αγωνιστικό πνεύμα ώστε δεν πρέπει να μας εκπλήσσει που
αυτή η μουσική έγινε το τραγούδι της συνένωσης του πατριωτικού μετώπου.
Τα μέρη 6 και 8 είναι ιδιαίτερα όμορφα και έντονα και μοιάζουν με βαθύ
στεναγμό.
Βεβαίως και αυτά συνιστούν επίσης ένα κάλεσμα των ελλήνων στον αγώνα.
Ωστόσο αυτό το κάλεσμα δεν είναι μια αυθόρμητη επαναστατική κραυγή αλλά
ένας φλογερός στεναγμός περισυλλογής γεννημένος από την έντονη συνείδηση
του βαρύ φόρου που πληρώνεται σε κάθε αγώνα όσο δίκαιος και αν είναι.
|
