Επισημάνσεις

Το πατριωτικό οδοιπορικό του Θεοδωράκη στις εθνικά κρίσιμες συγκυρίες της Κατοχής και της Αντίστασης, του Εμφυλίου, της μετεμφυλιακής Ελλάδας, της δεκαετίας του 60, της χούντας και της μεταπολίτευσης (ως τις μέρες μας φυσικά) προβάλλει μοναχικό και σε μεγάλο βαθμό αδικαίωτο. Και επί πλέον απόμακρο απέναντι στη γενικότερη παροδοχή και καταξίωση της μουσικής του φυσιογνωμίας.

Μέσα απ’ τις σελίδες αυτής της σύντομης σκιαγραφίας κατεβλήθη προσπάθεια ν΄απαντηθούν τεκμηριωμένα και πειστικά τα όποια (αιωρούμενα) ερωτήματα παρακολουθούν την ενεργό συμμετοχή του στα κοινά. Στο μέτρο που η επίμονη μονομέρεια της καλλιτεχνικής αποδοχής του επισκιάζει αβασάνιστα πτυχές της ανεκτίμητης πατριωτικής του προσφοράς. Μονομέρεια που καλλιεργήθηκε (εκ του πονηρού) από πολιτικούς “φίλους” και αντιπάλους.

Το συμπέρασμα εν προκειμένω είναι σαφές: Πρόκειται για μια πρωτοπόρα ιδεαλιστικά προσωπικότητα (χωρίς κομματικές ετικέτες), μπολιασμένη από ανθρωπιστικές αξίες και αρχές και “μακρυγιαννική”, ούτως ειπείν,πολιτική φιλοσοφία, με κυρίαρχα σημεία αναφοράς: Την αντιστασιακή σκέψη και πράξη σε περιόδους κατάλυσης των λαϊκών ελευθεριών και την υπερβατική πρακτική (σε ματαβατικές συγκυρίες) με στόχο την προάσπιση του συνόλου και την εθνική συμφιλίωση.

Αντιστασιακός, επαναστάτης, κομμουνιστής και αριστερός σε κρίσιμες εθνικά στιγμές (1942-44, 1945-49, 1960-67, 1967-74) και στοχαστικός συμφιλιωτής σε αμφιλεγόμενες εξελίξεις (1974-75, 1989-92). Ταγμένος διαχρονικά όμως στο μαζικό Κίνημα, στον Άνθρωπο, στο Κοινωνικό γίγνεσθαι, στην κοινωνία των Λαών. Και στην ουσία μόνος στο κομματικό και πολιτικό προσκήνιο.

Το “πικρό χάπι” της αυθόρμητης και ενθουσιώδους αυτής πολιτικής δυναμικής χρυσώθηκε απρόσμενα από τη συλλογική και ενστικτώδη ανταπόκριση του λαού. Γιατί όπως και (πρόσφατα) αποδείχτηκε (στις εκδηλώσεις του “Καλλιμάρμαρου”) ο ελληνικός λαός αγκάλιασε με αγάπη τον Θεοδωράκη αντίθετα από τις αποστάσεις σκοπιμότητας των κάθε απόχρωσης πολιτικών ηγεσιών.

Η προσέγγιση του πολιτικού Θεοδωράκη παρακολουθείται, ωστόσο, και επό ένα (ακόμη) καθοριστικό ερώτημα: Ποια θα όφειλε να είναι η εξιδανικευμένη δυνατή πορεία του στη χώρα των αντιφάσεων καθώς η σύγχρονη Ελλάδα; Σ΄ ένα τόπο που κυβερνήθηκε μοναρχικά ενώ η ηγεσία του είχε επιλέξει (1822-27) δημοκρατικό πολίτευμα; Σε μια Ελλάδα όπου οι φιλελεύθερες επαναστάσεις (1843, 1862, 1909) νομιμοποιούσαν ουσιαστικά τους εκφραστές της συντήρησης; Όπου οι τολμηροί εκσυγχρονιστές (Καποδίστριας, Τρικούπης, Παπαναστασίου) είχαν κατά κανόνα άδοξο τέλος; Σε μια χώρα όπου οι θιασώτες του αντιμοναρχισμού (Βενιζέλος, Πλαστήρας, Κονδύλης, Πάγκαλος Γ. Παπανδρέου) αναδείχθηκαν υπέρμαχοι της βασιλείας; Σε μια Ελλάδα όπου οι δυνάμεις της Αντίστασης υποκαταστάθηκαν από τις δυνάμεις του εθνικού συμβιβασμού; Όπου οι αρνητές της εξάρτησης κατάντησαν έρμαιά της; Κι όπου οι ζωντανές δυνάμεις της Αριστεράς ξέσκισαν κυριολεκτικά τις σάρκες τους;

Σ΄αυτό το αντιφατικό πλέγμα της εθνικής ανασφάλειας, της ξένης επικυριαρχίας, της πολιτικής ανυποληψίας της ενδοτικότητας και της αέναης εσωστρέφειας των ομοϊδεατών που θα πρέπει να ενταχθεί συγκριτικά και ο πολιτικός Θεοδωράκης ώστε να καταστεί εφικτή η αντικειμενική αξιολόγηση της ιδεολογικής, αγωνιστικής και πολιτικής του πορείας συνολικά.

Στο συγκεκριμένο σημείο ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι προσωπικές του διεισδυτικές διαπιστώσεις: -Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως η ελληνική κοινωνία στην κρίσιμη περίοδο 1912-1995 δεν μπόρεσε να χειραφετηθεί. Αυτή η ανελέητη διαδοχή -οι εθνικοί θρίαμβοι να εναλλάσσονται με εθνικές ήττες, τα Έπη και οι Ηρωϊσμοί με θρήνους με κορύφωση κάθε φορά τον Εθνικό Διχασμό, που καταλήγει σε Δικτατορίες είετε Ακινησίες. Και κυρίως η επανάληψη των ίδιων φαινομένων δείχνει βασικά απ΄τη μια μεριά την επιρροή των ξένων παραγόντων και ξένων συμφερόντων κι απ΄την άλλη την αδυναμία των ισχυρότερων κάθε φορά κοινωνικών ομάδων και πολιτικών εκπροσώπων να αυτονομηθούν.

Ούτε η ελληνική αστική τάξη, ούτε η ελληνική Αριστερά κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα ελληνικό κοινωνικό πρότυπο, έναν ελληνικο κοινωνικό δρόμο προς το μέλλον, μια ελληνική κοσμοθεωρία που να λαμβάνει υπ΄όψη της τις διεθνείς συνθήκες και εξελίξεις και την κάθε ιστορική συγκυρία. Όπως δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν γύρω από ένα ελληνικό πολιτισμικό όραμα (ούτε οι μεν -οι αστοί ούτε οι δε -οι αριστεροί), με αποτέλεσμα να μας λείπει το έρμα, ο πνευματικός εξοπλισμός και το ψυχικό και ηθικό αντίβαρο απέναντι στους διεθνείς ανέμους, που έτσι μας σηκώνουν και μας μετατοπίζουν σα φρόκαλα-.

Ο Θεοδωράκης, καθώς τεκμηριώνεται στις σελίδες αυτού του κειμένου, πίστεψε όσο κανείς στις ζωντανές δυνάμεις του λαού μας. Εξιδανίκευσε όσο κανείς την υπεροχή του ανώνυμου πολίτη και της κοινωνίας των Λαών. Αγωνίστηκε για την ενότητα, την ειρήνη, τη λαϊκή συμμετοχή. Η δράση του δεν ταυτίστηκε με καταξίωση κομματική ή πολιτική. Το όραμά του αφορούσε πάντοτε το σύνολο, το Όλον. Η υπερβατική κομματική του θητεία απέβλεπε στην ανανέωση και στον εκσυγχρονισμό. Και πάνω απ΄όλα στην εθνική αξιοπρέπεια, στην ανθρωπιά και στην ομοψυχία.

Για την αντικειμενικότητα του εγχειρήματός μου επέλεξα μια ιδιότυπη μεθοδολογικά γραφή: Έδωσα το προβάδισμα στον πολτικό Θεοδωράκη να εκφραστεί αυθεντικά μέσα από τις θέσεις και τους στοχασμούς του σε όλες τις ιστορικές καμπές. Η ξεκάθαρη φωνή του, η αψεγάδιαστη παρουσία του δεν είχαν την ανάγκη βαθυστόχαστων αναλύσεων. Γι΄αυτό περιόρισα στο ελάχιστο δυνατό τις επιστημονικές μου παρεμβάσεις. Στόχος μου ήταν να αναδειχτεί κυρίαρχος ο ίδιος, κρινόμενος διαχρονικά από τα πολιτικά “πιστεύω” του. Οι τοποθετήσεις του, άλλωστε διαπνέονται από αυτογνωσία και σπάνια ιστορική μνήμη.

Ως δείγμα γραφής παραθέτω ανάλυσή του για τη μοιραία συντριβή του Λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα: -Μέσα σ΄αυτές τις βασικές αντιφάσεις που λειτούργησαν εξ αρχής σαν τεράστιες μυλόπετρες πάλεψε ηρωϊκά, πληγώθηκε και τελικά συνεθλίβη το Αριστερό Κίνημα. Τί έπρεπε να γίνει; Για να διαφυλαχθεί το τεράστιο ελληνικό Αριστερό κίνημα, θα έπρεπε έγκαιρα να απαλλαγεί από οποιοδήποτε δίλημμα, να θρυμματίσει τα δεσμά που το έδεναν πάνω στο βράχο της ουτοπίας, να ελληνικοποιηθεί, με την έννοια της απαλλαγής από τους μύθους που είχαν ήδη σβήσει. Δεν το έπραξε. Δεν μπόρεσε προφανώς να το πράξει. Και ποιός αλήθεια είναι ο αναμάρτητος που θα λιθοβολήσει ποιόν;

Έτσι ο Ανδρέας Παπανδρέου βρήκε τραπέζι στρωμένο και κίνημα αποκεφαλισμένο-ορφανό. Εκείνο όμως που έλειπε απ΄το κίνημα αυτό το εαμογενές της ελληνικής Αριστεράς, δεν ήταν να μπει μόνο στη λογική της εκλογικής αντιπαράθεσης με τη Δεξιά με στόχο την εναλλαγή στη νομή της εθνικής περιουσίας αλλά η εσωτερική φλόγα που το φόρτιζε και το καθιστούσε καθαρτήριο - αναγεννητική δύναμη.

Χωρίς αυτή τη φλόγα η Αριστερά παύει να είναι Αριστερά. Όμως χωρίς Αριστερά το τρένο παύει να έχει την ατμομηχανή που το σύρει προς το Μέλλον, ο Λαός παύει να έχει τα αντισώμτα που τον προφυλάσσουν από λοιμώξεις, από σωματικούς, πνευματικούς και ψυχικούς εκφυλισμούς. Η εθνική ώρα ΜΗΔΕΝ δεν είναι παρά η απόρροια της τελικής αδυναμίας των ηγετών του νεότερου πατριωτικού - αναγεννητικού κινήματος να κόψουν το γόρδιο δεσμό των αντιφάσεων που κρατούσε δέσμια την Αριστερά, ώστε να την αναδείξουν σε κύρια ιστορική - κοινωνική και πολιτική δύναμη της χώρας-.

Κι ακόμη τις ακόλουθες αράδες αυτοκριτικής που αναφέρονται στη Μεταπολίτευση: -Μετά την πτώση της Χούντας, η πολιτική έκφραση και εκπροσώπηση του Μαζικού Κινήματος (δηλαδή μιας άλλης ποιότητας της ενότητας του Λαού) περνούσε και πάλι απ΄την ενότητα της Αριστεράς. Και έτσι θα πρέπει να ερμηνευθούν οι τακτικές συμμαχίες μου στην αρχή με την ΕΔΑ και μετά με το ΚΚΕ.

Το Κίνημα Ειρήνης και Πολιτισμού, οι Επιτροπές Ελληνοτουρκικής Φιλίας, η Πρόταση για Κυβέρνηση Εθνικής Συνεργασίας, η αντιαυριανική συσπείρωση, που βρήκε πολιτική έκφραση στην Κυβέρνηση Τζαννετάκη και τέλος η δική μου συνεργασία με την Κυβέρνηση Μητσοτάκη με κύριο στόχο την Εθνική Συμφιλίωση, όλες αυτές ήσαν επιλογές και ενέργειες, που στόχευαν πότε στην ενότητα της Αριστεράς, πότε στην ενότητα του Λού με τελικό στόχο την επίτευξη μαζικότητας και κινητικότητας των λαϊκών μαζών γύρω από εθνικούς και κοινωνικούς στόχους, κινητικότητα που αποτελεί προϋπόθεση για το μπόλιασμα του λαού με νέα οράματα. Μάζα συν ταχύτητα είναι, όπως είδαμε, τα δύο βασικά συστατικά για να φτάσουμε σε ακραίες κοινωνικές και εθνικές κατακτήσεις, με την προϋπόθεση, ότι στην κατάλληλη στιγμή η “καθαρότητα” της επαναστατικής ιδεολογίας θα μπορέσει να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων και να γίνει έτσι η φυσική πρωτοπορία των εθνικών - λαϊκών δυνάμεων. Όμως η επιδιωκόμενη Ενότητα της Αριστεράς, με την πρόταση για δημιουργία της ΚΕΑ (Κίνημα Ενότητας Αριστεράς) που γίνεται το 1978 αποδεκτή απ’ το ΚΚΕ, ξεκινά και από μια καινούργια αναγκαιότητα: Να εμποδίσει τον Ανδρέα Παπανδρέου να λεηλατήσει την κατακερματισμένη και αλληλοσπαρασσόμενη Αριστερά.

Κι έτσι εξηγείται η πλήρης πολιτική μου απομόνωση, δεδομένης της αλλεργάις των αστικών κομμάτων απέναντι στον σταλινισμό, (που σε τελευταία ανάλυση φαίνεται πως εξακολουθεί να ταράζει τον ύπνο τους και μ΄αυτόν εξομειώνουν αυτούς που δεν μπορούν να ελέγξουν με καμιά δύναμη όπως εμένα), τον οποίο κατάφεραν με την προπαγάνδα τους να εξισώσουν με τον χιτλερισμό. Ενώ υπήρξε το απολύτως αντίθετό του. Άλλωστε αυτός, ο σταλινισμός, είναι που εξόντωσε τον φασισμό - χιτλερισμό και θα έκοβε το χέρι όλων αυτών που στο όνομα του “ελεύθερου κόσμου” λεηλατούν σήμερα τις ελπίδες των ανθρώπων. Έτσι επίσης εξηγείται η σφοδρότητα των χτυπημάτων που δέχτηκε απ΄την Αριστερά, ιδιαίετερα την Κομμουνιστική. Ποιά ήταν όμως αυτή η νέα κομμουνιστική αριστερά; Αυτή που διαμορφώθηκε πρώτα στη Μόσχα και μετά σε όλον τον κόσμο επί Χρουτσώφ και μετά κηρύσσοντας ενελέητο πόλεμο στους σταλινικούς και στο σταλινισμό; Κι όπως αποδείχθηκ, η πολιτική του ουσιαστικού συμβιβασμού, που εγκαινιάστηκε, οδήγησε σε αλυσσιδωτές διασπάσεις ολοένα προς τα δεξιότερα, ολοένα και σε μεγαλύτερους συμβιβασμούς, έως ότου τα λεγόμενα κατ΄ευφημισμόςν κομμουνιστικά κόμματα κάθε είδους, αφού χρησιμοποιήθηκαν σαν δεκανίκια για την άνοδο κυρίως στην Ευρώπη της πιο επικίνδυνης μεταμφίεσης του καπιταλισμού, των λεγόμενων σοσιαλιστών (Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία), τελικά εξαφανίστηκαν, σκόρπισαν στους τέσσερις ανέμους.

Τώρα εξηγείται και η σχέση η δική μου με την εξουσία του ΚΚΕ μετά το 1974. Μας ένωνε ο ηρωϊκός - επαναστατικός κομμουνισμός. Μας χώριζαν οι σκοπιμότητες της μεταχρουτσωφικής πολιτικής. Ενώ τέλος έχυναν δηλητήριο ανάμεσά μας όλοι αυτοί οι περαστικοί επισκέπτες που νόμιζαν πως γίνεται κανείς κομμουνιστής με μια απλή βεβαίωση ενός συνοικιακού ληξιαρχείου. Πόσοι και πόσοι, αλήθεια απ΄αυτή τη φουρνιά τη μεταχουντική, δεν βρήκαν τελικά τη θέση τους στην αντίπερα όχθη, χωρίς αιδώ, αφού πρώτα χρησιμοποίησαν το βήμα του ΚΚΕ για να αναδειχτούν-.

Εμπλουτίζοντας τις παραπάνω επισημάνσεις θεώρησα χρήσιμη την παράθεση κομβικών σημείων της πολιτικής του φιλοσοφίας στην οποία αναφέρεται και ο ίδιος προσωπικά: -Στον τομέα της πολιτικής υπήρξε κατ΄αρχήν η απόρριψη της αστικής καπιταλιστικής κοινωνίας. Απόρριψη ολοκληρωτική, που απέκλειε κάθε απόπειρα διαιώνισης με το πρόσχημα του εξωραϊσμού ή της “από τα μέσα” αλλαγής. Η αστική κοινωνία και δη η καπιταλιστική κατετάγη μέσα μου μια για πάντα σαν ένα απόλυτα κακό με την ηθική, τη “θρησκευτική” θα έλεγα έννοια, όπως λ.χ. στο Χριστιανισμό ο Σατανάς και η Αμαρτία. Επομένως στόχος μοναδικός για κάθε αποδεκτή απ΄την πλευρά μου κοινωνική και πολιτική δράση, δεν μπορούσε να είναι άλλος από την εξαφάνιση αυτής της αμαρτωλής κοινωνίας και την αντικατάστασή της από μια άλλη. Ποιά;

Η λήψη επαφής με το Νόμο της Συμπαντικής Αρμονίας είναι ο μοναδικός τρόπος για να τιμήσει άνθρωπος τη δωρεά της ζωής. Μετά απ΄αυτή τη δογματική τοποθέτηση ακολουθούν οι επόμενες δύο, που ολοκληρώνουν τη στάση μου. Η πρώτη αφορά την Τέχνη και δη τη Μουσική, που λόγω των αρμονικών νόμων που τη διέπουν βρίσκεται πολύ κοντά στον θεμελιακό Συμπαντικό Νόμο. Η δεύτερη έχει σαν αντικείμενο το κοινωνικό γίγνεσθαι. Το γεγονός ότι στις ταξικές κοινωνίες ο Νόμος τςη Συμπαντικής Αρμονίας έχει αντικατασταθεί από το Νόμο της Ζούγκλας, με τη θεσμοθέτηση της βίας που έχει σαν αποτέλεσμα η Βία - δυσαρμονία να οδηγούν τις κοινωνίες αυτές στο άλλο άκρο του ιδεατού - ποθητού. Να λοιπόν ποιος είναι ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο οι κοινωνίες αυτές θα πρέπει να ξερριζωθούν και να αντικατασταθούν από κάποια άλλη. Ποιά;

Ο φασισμός - ναζισμός και αμέσως μετά ο ιμπεριαλισμός κινητοποίησε στον αιώνα μας εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες του κόσμου. Δε θα πρέπει σ΄αυτή τη διάταξη να λησμονήσουμε και τον αποικιοκρατισμό.

Ποιο υπήρξε όλα αυτά τα κρίσιμα χρόνια το κέντρο της διεθνούς αντίστασης ενάντια σ΄αυτές τις θανάσιμες πληγές της ανθρωπότητας; Αναμφισβήτητα η Μόσχα, η Σοβιετική Ένωση, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Δεν έφτανε όμως η Αντίσταση, δηλαδή η Αντίθεση, το Αντί. Θα έπρεπε να υπάρξει και το Υπέρ. Δηλαδή η θέση, το όραμα. Με δυό λόγια, το Μοντέλο της Νέας Κοινωνίας, που θα μας απήλλασσε απ΄το Νόμο της Ζούγκλας και θα μας έφερνε κοντά στο Νόμο της Συμπαντικής Αρμονίας.

Όντας απόλυτος, έμεινα ριζωμένος όπως στα άλλα δύο υπαρξιακά και πνευματικά μέτωπα στην αρχή της αντικατάστασης της μιας κοινωνίας με μιαν άλλη.

Πως μπορούσε όμως να επιτευχθεί κάτι τέτοιο; Σε εθνική βάση; Μήπως απ΄την πλευρά των ελλήνων αντιδραστικών, η πολιτική τους και τα στηρίγματά τους είχαν εθνική βάση; Για όνομα Θεού! Από το 1821 ακόμα έως σήμερα, ποιος δε γνωρίζει, ότι η ελληνική μεγαλοαστική τάξη επιβλήθηκε με την ενεργητική στήριξη των ξένων; Επομένως αν η αντίδραση είναι διεθνής, τότε και η θέση- δράση- πρόοδος θα πρέπει να είναι κι αυτή το ίδιο Διεθνής.

Έτσι, η πίστη μου στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα ξεκινούσε απ΄τη βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει περίπτωση νίκης των προοδευτικών δυνάμεων και ακόμα περισσότερο εδραίωση αυτής της νίκης χωρίς τη στήριξή της στο αντίπαλο δέος του φασισμού-ιμπεριαλισμού δηλαδή το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα με φυσικό ηγέτη τη Μόσχα.

Το βασικό Κοινωνικό Όραμα κατά και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας σαν ραχοκοκκαλιά του τις αντιστασιακές δυνάμεις, σχημάτισε ένα παγκόσμιο ρεύμα δυνάμεων με τεράστια μάζα και ιλιγγιώδη ταχύτητα. Μάζα συν ταχύτητα, είναι η βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη κάθε μεγάλου αναγεννητικού λαϊκού κινήματος. Κάθε είδους: κοινωνικού είτε εθνικού. Μια άλλη προϋπόθεση για τη διατήρηση και ανάπτυξη αυτού του ιστορικού κινήματος ήταν η καθαρότητά του. Που δεν ήταν καθόλου δύσκολο να την καθορίσουμε, ακόμα και στις πιο ελάχιστες λεπτομέρειές της. Αρκούσε να έχουμε κάθε στιγμή μπροστά στα μάτια μας, όλες τις επιμέρους αμαρτίες που όλες μαζί σχημάτιζαν το Απόλυτο κακό, δηλαδή το αστικό καταπιεστικό καθεστώς. Κοινωνία ζούγκλας σημαίνει ισχυροί και αδύνατοι. Κατέχοντες και κατεχόμενοι. Πυραμίδα Εξουσίας. Καταπίεση. Βία. Φόβος. Προσωπικά οφέλη σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Εθνικιστικές τάσεις. Εγωϊστικά σύνδρομα. Αδιαφανείς ενέργειες. Προσωπικά συμφέροντα. Κάστες, Ίντριγκες. Όλα αυτά- και άλλα- που χαρακτηρίζουν το Απόλυτο Κακό δηλαδή των Αμαρτωλή Κοινωνία που θα πρέπει με κάθε θυσία να γκρεμίσουμε και στα ερείπιά της να οικοδομήσουμε την Καινούργια. Ποιά; Τη σοσιαλιστική! Για να φτάσουμε μια μέρα στην Κομμουνιστική!

Έχοντας μέσα μου αυτές τις αρχές ήταν φυσικό να επαγρυπνώ ειδικά ως προς την προϋπόθεση τςη καθαρότητας, μιας και στη σκέψη μου αποτελούσε την προϋπόθεση όχι νόμο για την επιτυχία του κινήματος αλλά ακόμα και για την δικαιολόγησή του.

Στην αρχή υπήρξαν κρούσματα προσωπικού και τοπικού χαρακτήρα. Συνοικιακού θά΄λεγα. Σε επίπεδο ελληνικής ηγεσίας δεν έφτασαν σε γνώση μου παραβιάσεις αυτού του χαρακτήρα. Όπως ήδη είπα, η απογοήτευσή μου ήταν πολιτική και είχε να κάνει νόμο με την ικανότητα της δική μας ηγεσίας. Με άλλα λόγια οι αμφιβολίες μου δεν άγγιζαν την εποχή εκείνη το διεθνές κίνημα, τη Σοβιετική Ένωση, τον Στάλιν.

Αντίθετα, η στάση του Τίτο και αργότερα του Μάο με βρήκαν αντίθετο, δεδομένου όπως είπα, ότι πίστευα ότι η διεθνής ισσοροπία δυνάμεων ήταν τέτοια, που οποιοδήποτε πλήγμα στη μονολιθική ενότητα των κομμουνιστών θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο για τον τελικό σκοπό. Εθνικιστές, τοπικιστές, προσωπαπαγείς τάσεις δεν μπορούσαν να έχουν καμιά σχέση με την καθαρότητα του Καινούργιου Κόσμου, που στα μάτια μου εκπροσωπούσαν οι κομμουνιστές.

Το πρώτο μεγάλο πλήγμα προήλθε απ΄την έκθεση του Χρουτσώφ και την κατεδάφιση του Στάλιν. Αυτός άλλωστε νομίζω ότι υπήρξε η αρχή του τέλους. Ποια ήταν η στάση μου από κει και πέρα; Έχασα μήπως την πίστη μου στη Σοβ. Ένωση και στο Κομμουνιστικό Κίνημα; Κάθε άλλο. Χωρίς να το ομολογώ, άρχισα να πιστεύω, ότι οι αντιδραστικές ιδέες και μεθοδεύσεις με τις οποίες βομβάρδιζαν τη Σοβ. Ένωση οι ιμπεριαλιστές, άρχισαν να πιάνουν τόπο. Ναι, είχε αρχίσει απ΄τα μέσα η προδοσία. Για τον Στάλιν; Κλείστηκε στον εαυτό του, ενέδωσε στην προσωπολατρία, έγινε όργανο του Μπέρια και άλλων υπόπτων, δεν ανοίχτηκε έγκαιρα στο Λαό. Άλλωστε αυτή ήταν η αιώνια κριτική μου σε όσους θεωρούσα ότι είναι αγνοί κομμουνιστές στη Σοβ. Ένωση: Γιατί δεν απλώσατε τη δημοκρατία όχι την αστική αλλά την πραγματική, δηλαδή την υπευθυνότητα, ώστε να οχυρώσετε τον Κομμουνισμό με το μόνο άπαρτο υλικό, το μαζικό κίνημα;

Στο μεταξύ στην Ελλάδα, μετά το τέλος του πολέμου, υπήρχαν σημάδια πως πολλοί απ΄τους ηγέτες της ΕΔΑ άρχισαν να γλιστρούν προς τον συμβιβασμό με χίλιες δυό δικαιολογίες. Στο τέλος πίστεψα, ότι εγκατέλειψαν οριστικά κάθε επαναστατική πολιτική -έστω και σαν απώτατο στρατηγικό στόχο- και όταν λέω “επαναστατική”, ξεκινώ απ΄την πίστη στην ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα δύο κοινωνικά μοντέλα και την ανάγκη ριζικής κατεδάφισης αστικού καθεστώτος. Όχι προσαρμογή. Όχι εξωραϊσμός ή μετεξέλιξη. Εξαφάνιση και αντικατάσταση με τη νέα σοσιαλιστική κοινωνική πραγματικότητα. Έτσι και πολύ νωρίς -απ΄τα 1950, δηλαδή μετά τη Μακρόνησο- κατέληξα σε μία κριτική στάση απέναντι στο Κίνημα, που το έβλεπα να χάνει την καθαρότητά του, την ταχύτητά του και τη μάζα του, να συρρικνώνεται και να φρενάρει ακριβώς γιατί η προϋπόθεση της απόλυτης καθαρότητας είχε αρχίσει να κάνει νερά σε όλα τα επίπεδα, διεθνώς, στην Ελλάδα, ακόμα και στη Σοβ. Ένωση. Ακόμα και το κίνημα Ειρήνης που ανήγγειλε ο Στάλιν, νομίζω στα 1951, δεν με βρήκε σύμφωνο. Ήμουν φαντάρος στα Χανιά και θυμάμαι πως έγραψα ένα μεγάλο ποίημα, στο οποίο του έλεγα (του Στάλιν) περίπου “Εμείς περιμένουμε να μας οδηγήσεις σε νέα επαναστατική σύγκρουση κι εσύ τους δίνεις το χέρι...”. Βρισκόμουν αυπό τον αστερισμό της Ρεβάνς, και συμφωνούσα απόλυτα με τη δήλωση του Ζαχαριάδη, ότι ο Δημοκρατικός Στρατός παραμένει με το όπλο παραπόδας. Δηλαδή έτοιμος να ξαναρχίσει τον ένοπλο αγώνα.

Από κει και πέρα η πολιτική μου σκέψη με οδηγεί μονίμως αριστερότερα από την πολιτική που εφαρμόζουν οι διάφορες κομματικές ηγεσίες. Πίστευα, ότι ήμουν ένας καθαρός κομμουνιστής και επομένως γνήσιος εκφραστής του Μαρξισμού-Λενινισμού-Σταλινισμού όπως τον είχαμε διδαχθεί στη θεωρία και στην πράξη κατά τη διάρκεια του αγώνα. Δεν δεχόμουν τις οποιεσδήποτε σχέσεις με τον αντίπαλο παρά μόνο με μια προϋπόθεση: την εξόντωσή του. Κανένα συμβιβασμό-συμψηφισμό, ουσιαστική συνεργασία.

Από το 1950 ως τις μέρες μας η ιστορία είναι γνωστή: όσο η καθαρότητα έχανε τη λάμψη της, τόσο η Μαζικότητα και η Κινητικότητα (ταχύτητα) του Διεθνούς Κινήματος έχαναν σε ποσότητα και ποιόητα. Έως ότου το Κίνημα ακινητοποιήθηκε, στην ουσία αυτοκαταστράφηκε, αυτκτόνησε, αυτοδιαλύθηκε.

Όσο πιστεύαμε, μείναμε αιρωούμενοι, καταντήσαμε στο τέλος να γίνουμε η χλεύη των αντιπάλων μας, που θριάμβευαν.

Εν τούτοις από την άποψη μιας τελικής -της ύστατης στιγμής- ρεβάνς του ελληνικού λαού, δεν έχασα την πίστη μου ποτέ, ούτε και τώρα. Κι αυτό γιατί θέλω να πιστεύω, ότι στη χώρα μας οι δεσμοί του Κινήματος με τον ελληνικό λάο έχουν ιδιαιτερότητα σε σχέση με τις άλλες χώρες του κόσμου. Κι ακόμα γιατί απ΄την απέναντι όχθη η Εξουσία είναι δοτή. Έχει επιβληθεί χάρη στη βοήθεια των ξένων. Επομένως είναι ξένη προς τα συμφέροντα του λαού μας. Το ζητούμενο στη δική μας περίπτωση είναι το μαζικό κίνημα. Εξ ου και η θυελλώδης, θα έλεγα, αντίδρασή μου προς τις ηγεσίες της Αριστεράς: γιατί επέτρεψαν στον Ανδρέα Παπανδρέου να το διαλύσει. Έτσι η δοτή Εξουσία του οφείλει τη μεγαλύτερη υπηρεσία απ΄όση έλαβε ποτέ στο παρλθόν: Μόνο αυτός κατέβασε το ποσοστό των Ελλήνων κομμουνιστών σε μονοψήφιο αριθμό.

Η κριτική μου τοποθέτηση απέναντι στο ΚΚΕ συνοψίζεται στα εξής: Ορθά διέβλεψαν τη συρρίκνωση στην οποία οδηγήθηκε το Διεθνές Κίνημα. Ομως η πολιτική της συσπείρωσης, της συντήρησης και της αναμονής έως ότου ξημερώσουν καλύτερες μέρες ήταν ορθή κατά το ένα σκέλος. Το διθνές. Εσωτερικά δεν θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί η προσπάθεια για τη διεκδίκηση της πολιτικής έκφρασης του μαζικού κινήματος. Πίστευα, ότι έως ότου οι διεθνείς συνθήκες μας επιτρέψουν να εφαρμόσουμε ριζικές λύσεις, θα έπρεπε να επεξεργαστούμε και να εφαρμόσουμε λύσεις ενδιάμεσες. Και όχι να αφήσουμε σε άλλους να τις κάνουν πιστεύοντας ότι είναι κοντά μας. Και να τα αποτελέσματα: όχι μόνο δεν οδηγηθήκαμε σε ενδιάμεσες λύσεις αλλά δώσαμε την ευκαιρία στον αντίπαλο να μεταμφιεσθεί κι έτσι να οδηγήσει την Αντίδραση ακόμα πιο μπροστά και πιο βαθιά με την ... συγκατάθεση των θυμάτων, δηλαδή ενός μεγάλου μέρους του μαζικού Κινήματος-.

Με δυό λόγια συμπερασματικά την πολιτική δυναμική του Μίκη Θεοδωράκη χαρακτηρίζουν διαχρονικά αξίες, οράματα και αρχές όπως:

1. Η αντιστασιακή ιδεολογία καθώς αυτή αποδείχτηκε έμπρακτα στα σκοτεινά χρόνια της κατοχής και στις εθνικά επικές “στιγμές” της απελευθέρωσης και του εμφυλίου. Ακόμη στην μακραίωνη περίοδο της πέτρινης μετεμφυλιακής πραγματικότητας αλλά και στην τραγική συγκυρία της χούντας των συνταγματαρχών. Με βαρύτατο τίμημα καταδίκες, διώξεις, βασανισμούς, εκτοπίσεις και φυλακίσεις.
2. Η αριστερή κοσμοθεωρία μέσα από τις τάξεις του ΚΚΕ, της ΕΔΑ, των Λαμπράκηδων, του ΠΑΜ, του “Εσ.”, της Νέας Αριστεράς, της Ενωμένης Αριστεράς, της Νέας ΕΔΑ, των Εαμογενών δυνάμεων και της ΚΕΑ. Με στόχο την επανασυσπείρωση της ενιαίας Αριστεράς ως μαζικού κινήματος με αυτόνομο ρεαλιστικό προσανατολισμό.
3. Η εθνική συμφιλίωση και συνεργασία τόσο στην προδικτατορική περίοδο (μέσα απ΄το κίνημα των Λαμπράκηδων), στη συγκυρία της χούντας (με τη “λύση Καραμανλή” και το ΕΑΣ), στη μεταπολίτευση (με τις νέες ισορροπίες) όσο και στο μεταβατικό 1989 (με την ελπίδα της ανανέωσης και ομοψυχίας). Με κύρια επιδίωξη το ξεπέρασμα των διχαστικών καταλοίπων του παρλθόντος.
4. Οι αέναες ιδεολογικές αναζητήσεις για τον εκσυγχρονισμό, την ανανέωση και την προοπτική της Αριστεράς. Με γνώμονα την ενότητα και την πρόσβαση στην εξουσία.
5. Το μαζικό κίνημα και η ανάπτυξή του στα πεδία της Ειρήνης, του πολιστισμού και της αντίστασης, με την ελπίδα της επελευθέρωσης του λαού από τα συμπλέγματα της υποταγής και της εξάρτησης.
6. Ο αντιδογματισμός με στόχο την έμπρακτη αμφισβήτηση των κάθε λογής κατεστημένων ηγεσιών, των παλαιοκομματικών προκαταλήψεων και του ολοκληρωτισμού.
7. Η υπέρβαση ως προς την αντιμετώπιση κρίσιμων εθνικών θεμάτων όπως το Κυπριακό, τα ελληνοτουρκικά, το Αιγαίο και το Σκοπιανό καθώς και ζητημάτων φιλικής συνεργασίας των λαών πάνω από εθνικιστικές ιδεολοψίες.
8. Η ενότητα μέσα από προδρομικές παρεμβάσεις για την Αριστερά, την Αντίσταση και την περιφρούρησησ των κοινοβουλετικών κανόνων.
9. Το καλό του συνόλου υπεράνω της εξυπηρέτησης μικροκομματικών συμφερόντων με επακόλουθο την πολιτική περιθωριοποίηση και τον αφορισμό.
10. Η πολιτιστική παράδοση με στόχο την αδιάλειπτη καλλιέργειά της και τη δημιουργική της ανανέωση.