Wy┐yna
Krakowsko-Wielu±ska, a potocznie po prostu
Jura-od podobie±stw z g≤rzyst▒ krain▒ na
pograniczu Francji i Szwajcarii, stanowi fragment
rozleg│ej Wy┐yny ªl▒sko-Krakowskiej.
D│ugo╢µ pasma ci▒gn▒cego siΩ od okolic
Wielunia do Krakowa wynosi 160 km, przy ╢redniej
szeroko╢ci nie przekraczaj▒cej 20 km (na
p≤│nocy-do kilku km, w rejonie Krzeszowic-40 km
). Na zachodzie Jura s▒siaduje z Wy┐yn▒
ªl▒sk▒ i Kotlin▒ O╢wiΩcimsk▒ od kt≤rych
oddziela j▒, wysoki, miejscami dochodz▒cy do
100 m pr≤g denudacyjny (zwany r≤wnie┐ kuest▒,
kt≤rej jeden stok jest d│ugi i │agodny,
natomiast drugi bardzo kr≤tki i stromy).
Przebieg zachodniej granicy obszaru wytycza linia
│▒cz▒ca kolejno od p≤│nocy miasta: Wielu±,
Krzepice, K│obuck, CzΩstochowa, »arki,
Myszk≤w, Zawiercie, Ogrodzieniec, Olkusz,
Trzebinia, Babice. Na wschodzie Wy┐yna
Krakowsko-CzΩstochowska s▒siaduje z Wy┐yn▒
Miechowsk▒, Nieck▒ Nidzia±sk▒, a jej granica
przebiega wzd│u┐ Doliny D│ubni przez Mak≤w,
»arnowiec, Prad│a, Lel≤w, Jan≤w, Mst≤w,
KruszynΩ, PajΩczno do Wielunia. Ze wzglΩdu na
r≤┐nice geomorfologiczne JurΩ dzieli siΩ na
dwie, nier≤wne czΩ╢ci: p≤│nocn▒ i
po│udniow▒. Do Wy┐yny Krakowskiej P≤│nocnej
zalicza siΩ: Wy┐ynΩ Wielu±sk▒,
P│askowzg≤rze CzΩstochowskie, P│askowy┐
Ojcowski; do Wy┐yny Krakowskiej Po│udniowej
za╢: R≤w Krzeszowicki, Garb Te±czy±ski i
BramΩ Krakowsk▒. Wy┐yna Wielu±ska
rozci▒gaj▒ca siΩ od Wielunia do prze│omu
Warty w okolicach CzΩstochowy, charakteryzuje
siΩ w por≤wnaniu z innymi czΩ╢ciami Jury,
ma│ym urozmaiceniem krajobrazu. Brak tu przede
wszystkim typowych dla Wy┐yny Krakowskiej
osta±c≤w skalnych, kt≤re tylko nielicznie
wystΩpuj▒ w prze│omie Warty pod Dzia│oszynem.
P│askie wzg≤rza nie przekraczaj▒ wysoko╢ci
260 m npm.
P│askowzg≤rze
CzΩstochowskie jest najbardziej reprezentatywn▒
czΩ╢ci▒ Jury Krakowskiej, kt≤rej po│udniow▒
granicΩ stanowi Brama Wolbromska. G│≤wn▒
cechΩ krajobrazu stanowi▒ zalesione, zazwyczaj
grupuj▒ce siΩ w pasma wzg≤rza (Pasmo
Smole±sko-Niegowonickie, Pasmo
Zborowsko-Ogrodzienieckie, Pasmo
Olszty±sko-Mirowskie) z licznymi na ich
szczytach i zboczach osta±cami tworz▒cymi
czΩsto najrozmaitsze formy i kszta│ty. Inn▒
cech▒ tutejszego obszaru jest wystΩpowanie
bezwodnych dolinek, w╢r≤d kt≤rych
najpiΩkniejsz▒ jest bez w▒tpienia Dolina
Wiercicy ze ╝r≤d│ami Zygmunta i El┐biety (na
jej terenie wraz z Sokolimi G≤rami projektowane
jest utworzenie Jurajskiego Parku Narodowego)
oraz p≤│suchych kotlinek wype│nionych piaskami
fluwioglacjalnymi (nagromadzonymi przez
odp│ywaj▒ce wody lodowcowe), tworz▒cymi
czasami do╢µ znacznych rozmiar≤w
"pustynie" (Pustynia B│Ωdowska,
Pustynia Starczynowska). Najwy┐szym wzniesieniem
tej czΩ╢ci obszaru jest G≤ra Janowskiego-503 m
npm. P│askowy┐ Ojcowsk i (P│yta Ojcowa),
stanowi zwarty, wyniesiony blok, kt≤ry tworz▒
bezle╢ne, p│askie, miejscami faliste
wierzchowiny wznosz▒ce siΩ od 400 do 460 m
wysoko╢ci, na powierzchniach kt≤rych
wystΩpuj▒ licznie osta±ce ska│ wapiennych
m.in. Ska│ka (513 m npm) bΩd▒ca najwy┐sz▒
kulminacj▒ na Jurze. Po│udniow▒ czΩ╢µ tego
obszaru rozcinaj▒ g│Ωbokie doliny potok≤w,
kt≤re nie tylko "przebijaj▒ siΩ"
przez utwory jurajskie (Dolina Pr▒dnika, Dolina
Kluczwody, Dolina Kobyla±ska, Dolina BΩdkowska
i inne), ale tak┐e przez wapienie i dolomity
dewonu (rejon Dubia), wapienie karbonu (czΩ╢µ
Doliny Szklarki, Rac│awki, Czernki, MiΩkinki),
wapienie i dolomity triasowe (Dolina
Eliasz≤wki), tworz▒c bardzo malownicze jary i
parowy krasowe, od kt≤rych tury╢ci ten rejon
wraz z dolinkami po│o┐onymi na po│udniowych
stokach Garbu Te±czy±skiego nazywaj▒ Dolinkami
Podkrakowskimi. CzΩ╢µ p≤│nocn▒ p│askowy┐u
stanowi▒ tzw. GrzΩdy Olkuskie-zalesione,
kopulaste wzg≤rza po│o┐one miΩdzy Olkuszem,
Jaroszowcem a Chrz▒stowicami przypominaj▒ce
charakterem wzniesienia P│askowy┐u
CzΩstochowskiego. Na wsch≤d od niego rozci▒ga
siΩ P│askowy┐ Su│oszowej-bezle╢na,
nieskalista kraina rozcz│onkowana licznymi, ale
suchymi parowami. P│yta jurajska przykryta jest
tu osadami kredy (im bardziej na wsch≤d tym s▒
one mi▒┐sze) oraz czwartorzΩdowymi lessami.
Wschodni▒ granicΩ tego terenu wyznacza dolina
D│ubni, p│yn▒ca ju┐ po utworach kredowych.
Po│udniowo-zachodni▒ czΩ╢µ P│askowy┐u
Ojcowskiego stanowi▒ triasowe Pag≤ry
My╢lachowickie.
BudowΩ Wy┐yny
Krakowskiej po│udniowej charakteryzuje
wystΩpowanie r≤wnole┐nikowo przebiegaj▒cych
row≤w i zrΩb≤w tektonicznych. R≤w
Krzeszowicki jest d│ugim, ale w▒skim (2-4 km)
obni┐eniem rozci▒gaj▒cym siΩ od Krakowa do
Trzebini, gdzie jego przed│u┐eniem jest R≤w
Chrzanowa. Dno rowu pod osadami czwartorzΩdowymi
wype│niaj▒ trzeciorzΩdowe i│y. Po│o┐ony na
po│udnie od niego 40-kilometrowej d│ugo╢ci
Garb Te±czy±ski jest zwartym masywem, kt≤ry w
rejonie Krzeszowic rozcina Kotlina Tenczynka,
gdzie wystΩpuj▒ niewielkie twardzielcowe
pag≤ry. Na po│udniowych stokach grzbietu
wystΩpuj▒ malownicze dolinki potok≤w (Dolina
Sanki, Dolina Brzoskwinki), bΩd▒ce
odpowiednikami dolinek le┐▒cych na p≤│noc od
Rowu Krzeszowickiego. We wschodniej czΩ╢ci, w
rejonie Zabierzowa garb przecina rzeka Rudawa
odprowadzaj▒ca wody wszystkich podkrakowskich
potok≤w, tworz▒ca na tym odcinku bardzo
malowniczy prze│om. Brama Krakowska, kt≤rej o╢
wyznacza Wis│a, jest po│udniow▒, naturaln▒
granic▒ Wy┐yny Krakowskiej. W jej krajobrazie
dominuj▒ niewielkie, odosobnione (Wawel) lub
grupuj▒ce siΩ wzg≤rza (Las Wolski, Wzg≤rza
Tynieckie). Na po│udnie od niej rozci▒ga siΩ
Pog≤rze Wielickie, stanowi▒ce przedpole
nasuniΩcia karpackiego.
|