Fulya Ergeç
Excel RehberiKara Geçiş Noktasını Excel İle HesaplamaExcel 95'in işletmelerdeki kullanımına ilişkin örneklerimiz, bu ay başabaş noktası analizleri ile devam ediyor.Bu ay işletmeleri yakından ilgilendiren bir konunun Excel’deki uygulamalarına değiniyoruz. Başabaş noktası analizi, kara geçiş analizi, orjinal adı ile "Break-Even Analysis" şeklinde çok çeşitli adları olan bu tekniğin çok geniş bir kullanım alanı vardır. Kısaca Maliyet-İş Hacmi-Kar Analizi olan bu tekniği işletmelerde Finans, Muhasebe özellikle Maliyet Muhasebesi ve Üretim bölümlerinde çalışanlar etkin bir şekilde kullanmaktadır. Başabaş noktası analizi, esas itibarıyla, sabit giderler, değişken giderler ve kar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde kullanılan bir analiz tekniğidir. Başabaş noktası analizi, bir kontrol, bir yönetim aracı olarak; * Firmanın, zarardan kaçınabilmesi için ulaşması gerekli iş hacmi düzeyinin saptanması, * Çeşitli üretim düzeylerinde birim maliyetlerinin hesaplanması, * Değişken giderler, sabit giderler ve birim satış fiyatındaki değişikliklerin, firmanın kara geçiş noktası ve toplam karına olabilecek etkilerin incelenmesi. * Asgari satış fiyatının belirlenmesi, * Kar hedeflerine ulaşılması için gerekli iş hacminin saptanması ve burada yazamadığım daha pek çok karar durumunda yaygın olarak kullanılır. Başabaş noktası analizi yapılırken, diğer bir deyişle işletme için kara geçiş, kara başlama veya kar sıfır noktası hesaplanırken pek çok analiz tekniğinde olduğu gibi bir takım varsayımlar yapılmaktadır.
1) İşletmenin giderleri, sabit ve değişken giderler olarak ikiye ayrılmaktadır.
F + VQ = PQ (Başabaş Analizi Genel Denklemi) (1) F = Sabit Giderler (Fixed Expenses) V = Birim Başına Değişken Gider (Variable Expense) Q = Kara Geçiş Noktasına Ulaşabilmesi İçin Üretilmesi ve Satılması Gereken Miktar (Quantity) P = Birim Satış Fiyatı (Satışlar=Revenue) P-V = Birim Başına Katkı Payı(P-V)/P = Birim Başına Katkı Oranı (Contribution Margin) Başabaş Satış Miktarı = Toplam Sabit Giderler/Birim Başına Katkı Payı (2) Başabaş Satış Tutarı (TL) = Toplam Sabit Giderler/Birim Başına Katkı Oranı (3) Birim Katkı Oranı = 1 - (Birim Değişken Gider/Birim Satış Fiyatı) (4) Bir işletmenin, başabaş noktası yukarıdaki denklem ve formüller yardımıyla hesaplanmaktadır. Buradaki Katkı Oranı, satış hacmindeki değişmelerin kar üzerindeki etkisini süratle hesaplayabilme olanağı sağlar. Örneğin, bir işletmenin katkı oranı, %25 olsun. İşletme 1,800,000 TL’lik satış artışı ile karşılaşırsa bu işletmenin karında 1800000 TL * %25 =450000 TL artış sağlanır. Bu açıklamaların ışığında başabaş analizi ile ilgili iki örnek problemi Excel yardımıyla çözelim. Excel’de Tek Tip Ürün İçin Kara Geçiş AnaliziÖRNEK I: Üretim kapasitesi yılda 34 bin ton, birim satış fiyatı 30,000 TL , birim başına değişken gideri 10,000 TL ve toplam sabit gideri 500,000 TL olan bir işletmenin, başabaş noktasındaki değerleri Excel'de bir tablo düzenleyerek gösterelim. Rakamlar semboliktir.
Kara geçme noktası olan başabaş noktasındaki değerler, (2), (3), (4) nolu denklem yardımıyla aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır. Katkı Oranı = (30,000-10,000)/30,000 @ 0.67 Başabaş Satış Tutarı = 500,000/0.67 @ 750,000 TL Başabaş Satış Miktarı = 500,000/(30,000-10,000) @ 25 tonKara geçiş noktası analizi ile ilgili olarak tek ürün üreten bir firmanın kara geçmek için ne miktar üretim yapması gerektiğini Excel’de yapılan hesaplamalarla başka bir örnek üzerinde çözümleyelim. Örnek I’in çalışma sayfasından farklı olarak Örnek II’deki Sabit Giderler, Katkı Oranı, Gelirdeki Artış Oranı sabit değerler ile verilmiştir. Kara geçme noktası olarak ifade edilen başabaş noktası için yapılan hesaplamalarda Örnek I’den farklı olarak kullanılan formüller kutu içinde oklar ile gösterilmiştir. ÖRNEK II: Firmanın sabit giderleri $280,000, birim başına katkı oranı %40 olduğu bir işletmede, kara geçme noktasındaki diğer bir deyişle firmanın kar ve zararının başabaş noktasındaki satılacak ürün miktarı, bu satıştan elde edilecek gelir ve toplam değişken gider hesaplanmak istenmektedir.
Hedef Ara (Goal Seek) ÖzelliğiKara geçiş grafiğinin nasıl çizildiğini kısaca maddeler halinde özetledikten sonra grafik üzerinde hedef arama özelliğini kullanalım. Kara Geçiş Grafiğinin Çizimi:1) Grafiğin çizileceği sayıların bulunduğu B37:F50 alanı fare ile çalışma sayfası üzerinde belirlenir. Bu alanı, klavye ile belirlemek için B37 hücresine gidilir ve F8 tuşuna basılır. Sırayla sağ ve alt ok tuşları ile hareket edilerek alan belirlenir - yani seçili hale getirilir - ve Enter tuşuna basılır.
Kara Geçiş Grafiğindeki Doğrularının İsimlendirilmesi:Kara geçiş grafiği, ekranda belirlenen alana çizilir. Çalışma sayfası üzerinde bulunan grafik çift tıklanırsa grafik etkin hale getirilir. Grafik üzerindeki herhangi bir doğru (Değişken Giderler Doğrusu) üzerine fare ile bir kez tıklanır. Etkin hale gelen doğrunun üzerinde siyah renkte karecikler görünür. Bu kez doğru, fare ile sağ tıklanır ekrana gelen kısayol menüsünden Format Data Series (Veri Serilerini Biçimle) komutu seçilir. Ekrana bir diyalog kutusu gelir. Burada Name and Values (Ad ve Değerler) bölmesi fare ile tıklanır. Name (Ad) isimli metin kutusuna Değişken Giderler yazılır ve OK (Tamam) düğmesi fare ile tıklanır. Bu isimlendirme işlemi grafikteki diğer doğrular için tekrarlanırsa doğruların isimleri grafik üzerinde istenen yere yazılır.![]()
Grafik Üzerinde Hedef Arama (Goal Seek)Kara geçiş noktasında gelirin 1000 TL civarına yükseldiği varsayılmaktadır. Grafik üzerinde satış gelirleri doğrusunun kara geçiş noktasındaki bu artışın, kara geçiş noktasındaki diğer değerleri (ürün miktarını, sabit ve değişken giderlerini) nasıl değiştireceği incelenmek istenmektedir. Bu olayın etkisini grafik üzerine görebilmek için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.
F15 hücresinde bulunan gelir değeri 1000 TL olursa B15 hücresinde satılan ürün ne olacağı tanımlamak için Goal Seek diyalog kutusunda gerekli tanımlamalar yapılır. OK düğmesi tıklanır. Gelir 1000 TL olduğu zaman üretim miktarı 33 ton, değişken giderler 333 TL olmakta, sabit giderler değişmemektedir. Bu durumda 167 TL kar elde edilmektedir. Bu rakam herhalde liradan sıfırlar atılınca anlam kazanacaktır.
Birden Fazla Mamul ÜretimiFirmalar genellikle birden fazla mal ve hizmet üretmektedirler. Bu nedenle tek mamul üretimini anlatan yukarıdaki örneklerin uygulama alanını genişletmek gerekmektedir. Birden fazla mal üreten firmaların kara geçiş noktasının hesaplanabilmesi için, (1) her bir mamulün genel satış hacmi içindeki payının ve (2) her mamulün birim katkı payının ve katkı oranının bulunması gerekir.![]()
Bir başka yolla, =SUMPRODUCT(B3:B6;G3:G6) (=TOPLA.ÇARPIM(B3:B6;G3:G6)) formülü ile kara geçiş noktasındaki toplam satış tutarı hesaplanır. E15 hücresinde, toplam satış tutarından sabit ve değişken giderler çıkarılarak =SUMPRODUCT(B3:B6;G3:G6)-E10-E12 (=TOPLA.ÇARPIM(B3:B6;G3:G6)-E10-E12) formülü ile kar/zarar hesabı yapılır. E15 hücresinde başabaş noktasında, kar sıfır olarak bulunur. |