Neyin Bozuk Olduğunu Bulalım
PC'ler sizin iyi bir kullanıcı olmanızı istemedikleri zamanlarda, onların sorunlarından anlayan iyi birer detektif olmanızı isterler. Bilgisayarınız bozulur da bir tamirciye götürürseniz onu pahalı birtakım cihazlara bağlayıp ölçümler sonucu arızalı kısmı yakalarlar. Ama sizin eliniz de boş değil: Tam teçhizatlı bir tornavidanız var.
PC'ler nadir olarak bozulur; mekanik kısımları pek azdır. Bir bilgisayar problem çıkartmaya başladığında bir ufak parça tüm donanımın işlevini engeller. En büyük problemimiz ise problemi düzeltmek değil, bulmak olacaktır. Problemi çıkaran yazılımınız mı? Disket mi? Yoksa ikisi de? Ya da daha önce hiç duymadığınız karmaşık bir sebepten mi? Tornavidanızı çıkarıp işe koyulmadan önce yazımızı bir okuyun.
1. Bilgisayarınızın fişe takılı ve açık olduğundan emin olun. Bu kulağa çok komik gelebilir, ama birçok insan bunu kontrol etmiyor bile. Bilgisayarınız fişi kolayca yerinden çıkmasa da, fişin çıktığını, işe koyulup bilgisayarın tüm parçalarını dağıtmadan önce görsek iyi olur!
2. Güç kablolarının bilgisayarınızın arkasına iyice oturduğundan emin olun. Hazır eğilmişken monitöre, klavyeye veya fareye giden kabloların bilgisayarın arkasına sıkıca takılı olup olmadığını da kontrol edin.
3. Bilgisayarınızı kapatın, 30 saniye bekleyin, tekrar açın. Bu, bazı durumlarda probleminizi çözebilir: örneğin yazıcınız bilinmeyen bir nedenle çalışmadığında veya ekran kartınız monitöre bir an için sinyal gönderemediğinde. Bilgisayarınızı bir daha açmadan önce mutlaka 30 saniye bekleyin. Bilgisayarı art arda açıp kapamak içindeki hayati parçalara zararlı şoklar yolladığından çok yanlıştır.
4. Seçenekleri eleyip, problemin nedenine yaklaşın. PC'nizdeki arızanın nedenini bulmak o kadar zor olmayabilir. Ya problem yazılımdan kaynaklanıyorsa? Belki de bilgisayarınızın içinde iflas eden ufacık bir parça onun çalışmasını engelliyordur. Tek ilacımız ise çıkabilecek problemleri gözden geçirip eleyerek sonuca ulaşmaktır. Bilgisayarınız sadece "o" yazılımı çalıştırdığınızda mı garip davranıyor? Ya da sadece yazıcınız bir dosyada 8. sayfayı basarken mi? Bilgisayarınızın içinde bir parça sallanıp komik sesler mi çıkarıyor? Böyle durumlarda kendinize aşağıdaki soruları sorun.
Bilgisayarınıza bu günlerde yeni bir yazılım aldınız mı? Bazen bilgisayar programları kendileri çalışmadığı gibi başka birimlerin de çalışmasını engelleyebilir. Bu durumda çözüm pek de kolay değil. Yapmanız gereken o programın kurulum programını çalıştırarak sorulan sorulara daha değişik yanıtlar vermek. Bilgisayarınızı çalıştırdığınızda, PC'niz iki önemli dosyayı arar. Bunlar Autoexec.bat ve Confıg.sys dosyalarıdır. Bir çok program kendine ait bilgileri (Sabit diskteki yeri, nasıl çalıştırılacağı) bu dosyalara yazar. Bazen bir programın yazdıkları ile daha önce yazılmış olanlarla çatışabilir. Bu problemin üstesinden gelmek için en kolay yol, yeni bir program kurmadan bu iki önemli dosyayı bir diskete kopyalamak. Her şey yanlış giderse yeni kurduğunuz programı silin ve bu dosyaları sabit diskinize geri kopyalayın. Bu önlemi almayı unutmuşsanız bazı programlar eski AUTOEXEC.BAT ve CONFIG SYS dosyalarını başka bir soyadla saklayabileceğini düşünün.
Garip isimli, hiçbir işe yaramayan bir dosya bulup onu sildiniz mi? Bilgisayarınızda ki birçok garip isimli dosyanın, isimlerinin aksine önemli işlevleri vardır. Bir maceracı anınızda sildiğiniz bu dosya yazılımınızın çalışmasını engelliyorsa iki seçeneğiniz var. UNDELETE, UNERASE gibi programlarla dosyayı kurtarmaya bakın veya çalışmayan (ya da iyi çalışmayan) yazılımınızı yeniden kurun.
Bir program dosyanızı bir dizinden başka birine aktarırsanız bilgisayarınız onu bir daha bulamayabilir. Özellikle Windows programları bu konuda çok duyarlıdır. Dosyaları bir yerden bir yere taşıyor, dizinlerin ve dosyaların isimlerini değiştiriyorsanız büyük problemleri göze alıyorsunuz demektir.
Teşhis ve Tedavi
Sabit diskiniz çalışmıyorsa arkasına takılan güç kablosu veya IDE kablosu adını verdiğimiz yassı kablo gevşemiş olabilir. Kasayı açıp bunları bir kontrol edin. Disket sürücünüz çalışmıyorsa problem disketten kaynaklanıyor olabilir. Başka disketler deneyin. Bilgisayarınıza güç gitmiyor mu? Başka bir güç kablosu deneyin. Bazı parçaların yerine başkalarını kullanarak olasılıkları eleyebilirsiniz.
Bilgisayarınızı açtığınızda ekranı izleyin. Bilgisayarınızı açtığınızda bir süre beklersiniz. Çalışmaya başlamadan önce bir süre, bilgisayarınız bazı numaraları, yazıları ekrana getirir. Bilgisayarınız bu süreyi çeşitli donanım parçalarını test etmek, her şeyin çalışıp çalışmadığını anlamak, ona yeni eklediğiniz şeyleri anlamak için kullanır. Bilgisayar uyandığında kendine uyguladığı bu bir dizi teste power-on self test (POST) denir. Bilgisayarınızın POST'unu izleyerek genelde neyin yanlış gittiği hakkında ipuçlarını bulabilirsiniz. Bilgisayarınız bir şeyi beğenmezse her zamankinden farklı uzunlukta veya bir den fazla bir bip sesiyle sinyal verir. Bilgisayar açılırken çıkan bip seslerini dinleyerek hangi donanımın sorun çıkardığını bulabilirsiniz.
Bazen bilgisayarınız size anlaşılmaz mesajlar verir. Mesela: Error Code 1105 "mouse'unuz çalışmıyor" demektir. Çoğu POST hata mesajları siz yeni bir donanım ekledikten hemen sonra ekrana gelir. Çünkü bilgisayarınız taktığınız parçayı beğenmemiştir.
Bilgisayarınızın pili artık kullanılmaz hale geldiğinde bilgisayarınız muhtemelen sabit diskinizi bulamayacaktır. POST bunu "Error Code 161" olarak ekrana getirecektir. Bu genelde tamiri kolay bir sorundur.
POST klavyenizin bilgisayara bağlı olduğundan emin olmak ister. Bu yüzden bilgisayarınızı ilk açtığınızda klavyenizin ışıkları yanıp söner. Sürücülerinizin ışıkları da bilgisayarın onların orda olduğunu farketmesi durumunda yanar.
POST'un en çok dikkatimizi çeken yönü genelde bellek testidir. Bilgisayar önce tüm belleğinizi sayar, sonra da belleğin çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Çok belleğiniz varsa bu iş uzun sürecek, bilgisayarın ekrana tüm belleği getirmesi size bir angarya olacak.
Eski bir kartı yenisiyle değiştirmiş ya da bilgisayarınıza yeni bir kart eklemişseniz POST size bir uyumsuzluk olduğunu söyleyebilir. Daha da kötüsü uyumsuzluklar nedeniyle bilgisayarınızın bir çok parçasının değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Kart problemlerinin dört mümkün çözümü var:
1) Yeni kartınızın üstündeki jumper ayarlarını değiştirerek eski kartınızla çakışmamasını sağlayın;
2) Eski kartınızın üstündeki jumper ayarlarını değiştirerek yeni kartınızla çakışmamasını sağlayın.
3) SETUP’a girerek IRQ adreslerine bakın ve her karta hangi IRQ’nun (kesme isteği) atandığını bulun; Bunlar çakışmamalı. Donanımınızla gelen disketlerde de bazen doğru IRQ’yu size söyleyen programlar bulunur;
4) Söylemek istemezdik ama, son çözüm kartınızı değiştirmek.
Yardımcı yazılımlar probleminizi çözebilir. Bu gün popüler bir çok firmanın bilgisayarınızın neden tam olarak çalışmadığına dair ipuçları verecek programları var. Bir çok PC donanımı içinde "Diagnostic" isimli bir program olan bir disketle geliyor. Eğer şansınız varsa bilgisayarınızla gelen bu disket size problemin ne olduğu hakkında bir fikir verebilir. Eğer PC'nizin bir Diagnostic diketi varsa bunu sürücüye yerleştirip bilgisayarınızı resetleyin. Program bundan sonra çalışıp bilgisayarınız hakkındaki bilgileri verecektir.
Microsoft firması Windows 3.1 ve DOS 6.0 ile birlikte bunun gibi yardımcı bir program çıkardı. Sadece komut satırına gelip (C:\>) MSD yazın ve ENTER'a basın. Bundan sonra program çalışacak ve bilgisayarınıza takılı olan parçaları size bildirecek. Mesela program farenizin takılı olup olmadığını anlayabilir. Daha da iyisi program bedava!
Daha güçlü yardımcı programları da kullanabilirsiniz (örneğin: Norton Utilities). Bu programlar Microsoft'un MSD'si gibi bilgi verebilir, sabit diskinizde ya da başka bir parçada çıkan bazı sorunları çözümleyebilirler.
PC’niz Size Ne Demek İstiyor?
PC’niz bazen tuhaf "bip" sesleri çıkararak size çok önemli mesajlar iletmek istiyor olabilir. Bu garip dilden anlıyorsanız çeşitli problemleri çözebilirsiniz. Aşağıda en çok kullanılan iki BIOS türü için bu mesajların anlamını veriyoruz. Diğer BIOS türleri için bip mesajlarını sisteminizi aldığınız yerden sorabilirsiniz.
AMI BIOS Hata Mesajları
Bip Sayısı Hata Nedeni
1 Bellek kontrol aygıtında hata
2 veya 3 Bellek birimlerinde hata
4 Anakart zamanlayıcı (timer) hatası
5 CPU hatası
6 A20 kapısında hata. Genelde klavye kontrol yongası hatasıdır.
7 CPU hatası
8 Ekran kartı veya ekran kartı belleği hatası
9 BIOS ROM sağlama hatası
10 CMOS belleği hatası
Phoenix BIOS Hata Mesajları
Bip Sayısı Hata Nedeni
1-1-3 CMOS yazma/okuma hatası
1-1-4 BIOS ROM sağlama hatası
1-2-1 Anakart zamanlayıcı (timer) hatası
1-3-1 Bellek kontrol aygıtında hata
1-3-? Bellek birimlerinde hata
1-4-? Bellek birimlerinde hata
2-?-? Bellek birimlerinde hata
3-1-1 DMA kontrol aygıtında hata
3-1-2 DMA kontrol aygıtında hata
3-2-4 Klavye kontrol aygıtında test hatası
3-3-4 Ekran belleği test hatası
3-4-1 Ekran kurulum hatası
3-4-2 Ekran test hatası
?: Anakart tipine göre bip sayısı değişken olabilir.
En Çok Rastlanan Hata Mesajları
DOS'un içinde 100'den fazla hata mesajı vardır. Bu yazıda en popüler mesajlardan on tanesini ve onlardan nasıl kurtulmanız gerektiğini açıklayacağız.
Insert disk with COMMAND.COM in drive A Press any key to continue.
Bu mesajı gördüğünüzde yanlışlıkla COMMAND.COM dosyasını kök dizinden silmişsiniz ve bilgisayarınız DOS'u tanıyamıyor demektir. Disket sürücüye bir sistem disketi yerleştirip Enter'a basın. Bilgisayarınızı sabit diskten boot etmek istiyorsanız, COMMAND.COM’u kök dizine kopyalayın .
Invalid Media or Track 0 Bad. Disk Unusable Format terminated.
Bilgisayarınız sistem hakkındaki bilgileri bir diskete kopyalarken disketin başlarında Track 0 (İz 0) denen yeri kullanır. Buradaki alan bozulmuşsa bilgisayar önemli bilgilerini buraya kopyalayamaz. Bu mesajı gördüğünüzde aynen şunları yapın: Disketi çöpe atın ve yeni bir tane kullanın. Sabit diskinizi formatlarken böyle bir mesajla karşılaşıyorsanız, başınız büyük belada demektir.
Access Denied.
Yazma korumalı bir diskete bir şeyler kopyalamaya (ya da silmeye) çalıştınız. Bu diskete yazmak istediğinizden eminseniz disketin yazma-korumasını açın. Yoksa başka bir disket deneyin. Disketin yazma korumasını açmak için köşesindeki ufak kulakçığı kapatın. Bu mesaj sabit diskinizde korumalı bir dosyayı silmek istediğinizde de ekrana gelir. Ya da belki de üzerine yazmak istediğiniz dosya halen başka bir program tarafından kullanılıyordur.
Divide Overflow .
Bu mesaj size bilgisayarınızı tekrar boot etmekten başka çare tanımıyor. Bilgisayarınızın bir şeyi yok, ama yazılım onun kafasını biraz karıştırmış. Bilgisayar bir sayıyı sıfıra bölmeye çalıştı. Yazılımı sabit diskinize tekrar kurmayı deneyin. Aynı problem tekrarlanıyor mu? Yazılım firmasını arayıp size yeni ve hatasız bir program vermelerini isteyin. Programın sizden istediği sürücülerin mevcut olup olmadığını da kontrol edin.
Drive not ready Abort, Retry, Ignore, Fail?
Bilgisayarınız bunu yaptı çünkü gösterdiğiniz sürücüde disket bulamadı. Disketin doğru sürücüde olup olmadığını kontrol edip Enter'a basın. Disketiniz bozuksa da bu mesajı alabilirsiniz. Ama sabit diskinizdeki bir programı çalıştırmaya kalkınca bu mesajı alıyorsanız, sabit diskinizde ciddi bir problem var demektir.
Insufficient memory.
Bilgisayarınız çalıştırmak istediğiniz program için yeterli bellek bulamıyor. Belki de siz belleğinizi iyi ayarlayamadınız. Yapacağınız en iyi şey bilgisayarınızı bir sistem disketiyle açmak olacaktır. Böylece belleğinize yerleşen tüm programlarda kurtulmuş olacaksınız. Aynı mantıkla AUTOEXEC.BAT ve CONFIG.SYS dosyalarında düzenlemeye gidebilir veya MEMMAKER programını çalıştırabilirsiniz.
Track 0 Bad - Disk Unusable.
Büyük olasılıkla 720'lik DD bir disketi HD bir sürücüde formatlamaya çalışıyorsunuz. Eğer böyle değilse zaten disketinizde hiç bir umut yok demektir. Bu mesaj sabit diskiniz içinse, haberler oldukça kötü.
Bad command or filename.
Komut satırından yanlış bir şey girdiniz ve DOS bu yaptığınızın ne olduğunu anlamadı. Bir yazım hatası yaptınız ya da DOS girdiğiniz dosya ismini bulamadı. Bu mesaj bilgisayarınız ilk açıldığında ekrana geliyorsa AUTOEXEC.BAT dosyanızda bir satır bilgisayarınızın kafasını karıştırıyor demektir.
Bad or missing filename.
Bilgisayarınız açıldığında bu mesajla karşılaşıyorsanız, muhtemelen CONFIG.SYS dosyasında belirtilen sürücülerden biri bulunamıyor demektir. CONFIG.SYS dosyasını bir kontrol edin. Problem orada değilse demek ki bilgisayarınız gerekli bir dosyayı bulamıyor.
General failure.
DOS bir sabit diskten ya da disketten bilgi okurken bir hata bulursa belli bir hata mesajı verir. Bu mesajı vermesi için iyice kafasının karışmış olması lazım. Sabit diskinizin iyi konfigüre edildiğinden emin olun. Problem diskette ise disketin iyi formatlanmış olup olmadığını kontrol edin, sürücüye doğru sokulduğundan emin olun. Belki de yüksek kapasiteli bir disketi daha alçak kapasiteli sürücüde kullanıyorsunuzdur.
Incorrect DOS version.
Bu mesaj DOS dizinindeki program ve komutların sürümlerinin, bilgisayarın boot edildiği sürümden farklı olmasından kaynaklanır. Bilgisayarınızı sabit diskten DOS 5.0 ile boot ettiğimizi farz edelim. Sonra bir arkadaşınız gelip bir disketteki DOS 6.2 komutlarını sabit diskinizin DOS dizinine kopyalıyor. Bilgisayar ise halen DOS 5.0 ile çalıştığını zannediyor. DOS 6.2 komutlarından birini yazınca bilgisayarınızın kafası karışıyor çünkü iki DOS sürümü birbirini tutmuyor. Bir DOS 6.2 (ya da daha yeni sürümü) alın ve onunla gelen kurulum programını çalıştırın.
Insufficient disk space.
Bu mesaj, sabit disk veya disketinizde gelen dosyalar için yeterli yer olmadığını belirtir. Birkaç dosyayı silerek yeterli yer sağlayın. Tabi ki bu çözüm yeni bir disket ya da sabit diskin yerini tutamaz.
Internal stack failure, system halted.
Bilgisayarınızı tekrar boot edin. PC'nizi hayata döndürmek için bir sistem disketine ihtiyacınız olacak. Bilgisayarınız açıldığında ise CONFIG.SYS dosyasına STACKS 9,256 satırını ekleyin. Tekrar bilgisayarınızı açtığınızda her şey normale dönmüş olacak. Eğer dönmemişse STACKS satırındaki "9" değerini "12"'ye yükseltin. Hala aynı mesajı mı alıyorsunuz? Sayıyı "15" yapın. "256" sayısını değiştirmeyin, hiçbir yararı olmayacaktır.
Sector not found.
DOS diskte bir bilgiyi ararken bir şeyler yanlış gitmiş. CHKDSK'i çalıştırmayı deneyin. Sabit diskinizin (disk ya da disket olması farketmez) bir yedeğini almadıysanız bir an önce almaya bakın. Sabit diskiniz son anlarını yaşıyor olabilir. Belki de yeniden formatlanmaya ihtiyacı olacak.