Aydın Sün

I N T E R N E T

N   İ   Y   E     Y   A   V   A   Ş   ?

Internet erişim hızınız çok düşükse hemen TurNet'i ya da hizmet aldığınız servis sağlayıcıyı suçlamayın. Çünkü bilgi otobanında hız yapmanızı engelleyen ve birbirini etkileyen birçok faktör var.

INTERNET'İN yavaşlığı konusunda çok yazıldı çizildi; bunların bir kısmı önyargıdan öteye gidemezken, diğer bir kısmı eksik bilgiler içeriyordu. Bu yazıda Internet hızını etkileyen faktörleri tüm ayrıntıları ile bulacaksınız ve kafanızdaki soru işaretleri yok olacak. Bir bilgisayarınız var ve dergilerden gazetelere her tür basında artık sürekli yer almaya başlayan şu Internet'i merak ediyorsunuz veya Internet'in ne olduğunu ve nasıl faydalanabileceğinizi biliyorsunuz ve Internet'e bağlanmak istiyorsunuz. Bu durumda onlarcaInternet Servis Sağlayıcı (ISS) arasından bir seçim yapmak zorundasınız. ' Hangi ISS'yi seçersem daha hızlı ve kaliteli hizmet alırım?' , ' Nasıl daha ucuza Internet'e bağlanırım?' , ' Internet bağlantı hızımı ne gibi faktörler etkiler?' gibi sorularınıza bu yazıda yanıt vermeye çalışacağız.

BANT GENİŞLİĞİ NEDİR?
ÖNCELİKLE kavranması gereken şey, Internet'e erişirken kullanılan bant genişliğinin ne demek olduğu. Bant genişliği, hattınızın saniyede kaç bit veri iletebildiğidir. Yani, 64 Kbit'lik bir hat, ideal koşullarda saniyede 65.536 bit veri aktarabilir.

Türkiye Internet omurgası TurNet'in İstanbul-Ankara-İzmir arasındaki bağlantısı 2 Mbit. Diğer illerdeki ISS'ler de bu omurgaya bağlanıyorlar. Bu 2 Mbit'lik hattı teorik olarak sınırsız sayıda kullanıcı paylaşabilir; ancak hattın doyum noktasına ulaşmasından sonra kullanıcı sayısı ile ters orantılı olarak kullanıcıların hızı düşecektir. Internet kullanıcıları değişik zamanlarda Internet'i kullanıyorlar. Tüm kullanıcılar aynı anda Internet'i kullanmadığı için ISS'ler de hatlarını kapasitesinin çok üstünde kullanıcıya satabiliyorlar. Örneğin 64 Kbit'lik hattı olan bir ISS, bu hattı 512 Kbit olarak satabilir ve kullanıcıların performanslarında da bir düşüş yaşanmayabilir. Hatta 64 Kbit'lik bir Internet bağlantısını 10 tane 64 Kbit'lik kiralık hatta paylaştırabilir. Burada hemen akla hızın 10 kat yavaşlayacağı geliyor, ancak bu 10 adet 64 Kbit'lik kiralık hattın her an tam kapasite ile çalışması mümkün değil. Bunu daha açık bir şekilde şöyle açıklayabiliriz: 2 Mbit'lik hattı 2 bin kişinin 28.8 Kbit'lik modemleri ile kullandığında hattın maksimum performansta kullanıldığını, yani yüzde yüz doluluk oranına ulaşıldığını, kullanıcıların hepsinin de ideal durum olan 28.8 Kbit hızında veri iletişimi kurabildiklerini varsayarsak, 4 bin kullanıcı bu hattı kullandığında her kullanıcının hızı yarı yarıya düşecektir. Eğer Internet omurgası TurNet'i, aynı anda kaldırabileceğinden fazla bir kullanıcı kullanıyorsa hangi servis sağlayıcıdan bağlanırsanız bağlanın Internet'e yavaş erişirsiniz. Oysa Türk Telekom yetkilileri, şu anki trafiği değerlendirerek TurNet kapasitesinin sadece %20'sine ulaşıldığını, bu yüzden yurt dışı çıkışını yükseltme girişimleri olmasına karşın, yurtiçi kapasitesinin daha uzun süre yükseltmeyi planlamadıklarını belirtiyorlar. Kimi yayınlarda bu oranın daha üzerinde rakamlar telaffuz edilse de, Computerworld Türkiye'nin ISS'ler arasında yaptığı araştırmaya göre, ticari Internet kullanıcılarının sayısı henüz 20-30 bin civarında ve bu da kapasitenin daha uzun süre dolmayacağını doğruluyor. Öte yandan, yukarıda anlattığımız yöntem sadece Internet omurgasında değil, servis sağlayıcıların hatlarında ve şirketlerin ISS'lere bağlandıkları kiralık hatlarında da aynen geçerli. TurNet omurgası dolu değilse, fakat ISS'inizin hattı kapasitesinin üstünde kullanılıyorsa, siz ve sizinle birlikte bağlı olduğunuz ISS üzerinden Internet'e çıkan tüm kullanıcılar Internet'e yavaş erişir. Bu durum diğer ISS'ler üzerinden Internet'e bağlanan kullanıcıların hızlarını etkilemez. Onların erişim hızları da kendi ISS'lerinin hat kapasitelerinin doluluk oranına bağlıdır.

Yine aynı şey şirketinizin kiralık hattı için de geçerlidir. Yani ISS'inize 28.8 Kbit'lik bir kiralık hat ile bağlıysanız ve bu hattı aynı anda 20 kişi kullanıyorsa Internet erişim hızınız çok düşük olur, fakat aynı ISS üzerinden bağlanan başka kullanıcıların hızlarında bir düşme olmaz. Yukarıda Internet bağlantı hızınızın Türk Telekom'un Internet omurgası TurNet'in doluluk oranı, bağlı olduğunuz ISS'in hattının doluluk oranı ve eğer ISS'inize kiralık hat ile bağlanıyorsanız bu hattın doluluk oranı ile ters orantılı olarak değiştiğini belirttik. Buna ek olarak yurtdışı bağlantılarda TurNet'in Internet bağlantısı olan Sprint'teki doluluk veya sorunlar da yurtdışındaki sitelere bağlanırken sizi etkiler. Telefon hatları ile Internet'e bağlanıyorsanız, telefon hatlarının parazitli olması da modem hızınızın, dolayısıyla Internet erişim hızınızın düşmesine neden olur.

Internet, çeşitli firmaların kurduğu omurgalar ve bu omurgaların birbirleri ile bağlanması ile oluşmuş bir ağ. Bu omurgalar ne kadar güçlü olurlarsa olsunlar birbirleri arasındaki bağlantı zayıfsa, farklı bir omurgadaki Web sitesine bağlanacak bir kullanıcı hızdan şikayet edebilir. Bir Web sitesine ulaşmak istediğinizde bilgi, çeşitli sunucular (Web server) ve omurgalar üzerinden geçer ve erişim hızı da bu yol üzerindeki en yavaş bölümün hızının üstüne çıkamaz. Şu ana kadar sizlere hat kapasitesinin ne olduğunu ve Internet hızınızın hat kapasitesine bağlı olarak nasıl daha hızlı veya daha yavaş olacağı hakkında bilgi verdik. Anlattıklarımız içerisinde, TurNet omurgasını ve TurNet'in yurtdışı çıkışı olan Sprint omurgası hakkında bir seçim yapma şansınız yok. Fakat Internet'e bağlanacağınız ISS'i seçerken yukarıda saydığımız kriterleri göz önünde bulundurmanız daha hızlı bir Internet için gerekli.

EN ÖNEMLİ KONU HİZMET
INTERNET erişiminde önemli olan tek şey hız değil. Hızlı veya yavaş bir bağlantı için öncelikle Internet'e bağlanmış olmanız gerekiyor. Eğer seçtiğiniz servis sağlayıcı iyi hizmet vermez ve hattı sürekli olarak koparsa veya Web sunucusu süreli olarak hizmet dışı kalırsa sağlıklı bir Internet erişiminiz olamaz. Veya gece saat 1'de veyahafta sonu Web sunucusu göçtüğünde sistemi tekrar ayağa kaldırabilecek birisi firmada değilse tüm gece ve hafta sonu bağlantınız kesilmiş olur. Bunun için ciddi ve yaptığı işe önem veren bir ISS seçmekte fayda var. Bu seçimi yaparken de ISS'in referanslarına, 24 saat kesintisiz destek vermesine, kurumsal kimliğine göre bir seçim yapabilirsiniz. Eğer evinizdeki veya iş yerinizdeki telefonunuz üzerinden Internet'e bağlanmayı düşünüyorsanız burada ISS'inizin modem sayısı önem kazanıyor. Eğer ISS'iniz 15-20 modem ile bu işi yapmaya çalışıyorsa muhtemelen, aramalarınızın büyük çoğunluğunda meşgul sesi ile karşılaşacaksınız. Aslında modem sayısı da tek başına bir anlam ifade etmiyor. 100 modemi olan bir ISS'e bağlanırken meşgul sesi duyma oranınız 50 modemi olan bir ISS'ten fazla olabilir. Bunun nedeni, 100 modemi olan ISS'in modem başına düşen kullanıcı sayısının diğerinden daha fazla olmasıdır. Yani 100 adet modemi olan ISS'in bin tane kullanıcısı varken, 50 modemi olan ISS'in 200 ' dial-up' kullanıcısı olabilir. Bu durumda ilk ISS'in kullanıcı başına düşen modem sayısı 100/1000 = 1/10 iken, ikinci ISS'in modem başına düşen kullanıcı sayısı 50/200 = 1/4'tür.

DIŞARIDAN GELEN ZİYARETİCİLER
BİR Internet Servis Sağlayıcı'nın hızını etkileyen bir diğer faktör ise dışarıdan gelen ziyaretçilerdir. Şimdi dışarıdan gelen ziyaretçi nasıl hızı yavaşlatır diyeceksiniz. Internet bağlantısı sadece çıkış yapılan tek yönlü bir bağlantı değil, aynı zamanda giriş de yapılabilen iki yönlü bir bağlantıdır. Gelen ve giden trafik toplam bant genişliğini paylaşır.Eğer ISS, TurNet'e yüksek kapasiteli bir hatla bağlanıyorsa dışarıdan içeriye doğru akan trafiğin pek büyük bir önemi yok. Internet'e bağlanan kullanıcıların ihtiyacını zaten zar zor karşılayan bir ISS'in üzerinde bir de çok fazla ziyaret edilen siteler bulunursa ve içeriden dışarıya ve dışarıdan içeriye toplam trafik ISS'in hat kapasitesini aşarsa, bu durum hem Internet'e bağlanan kullanıcıların, hem de Internet üzerinden ISS'te bulunan Web sitelerine ulaşanların hızlarının düşmesine sebep olur. Şimdiye kadar, Internet'e bağlanırken yaşanan hız yavaşlıklarından bahsettik. Bir de sizden veya Türkiye omurgasından kaynaklanmayan yavaşlıklar var ki bunlar konusunda bir şey yapmanıza imkan yok. Internet üzerinde bulunan Web siteleri ' multitasking' olarak çalışabilen bilgisayarlar ve işletim sistemleri üzerine kurulur. Bu Web sunucular ' multitasking' olarak çalışsa ve aynı anda birden fazla ziyaretçiye hizmet verse bile bir maksimum kullanıcı sayıları vardır. Eğer bir Web sunucusunu aynı anda ziyaret eden ziyaretçi sayısı Web sunucusunun kapasitesinden fazlaysa bu Web sunucusundaki sayfalar da yavaş gelir ve siz yine bilgisayar başında beklemek zorunda kalırsınız. Fakat buradaki sorun Internet'in değil de sadece o Web sitesinin yavaş olmasından kaynaklanıyor. Web sunucusu yeterinde hızlı olsa bile yine yavaş hizmet vermek zorunda kalabilir. Buradaki sorun ise, Web sunucusu değil, Web sunucusunu Internet'e bağlayan hattın yavaş olmasıdır. Bir Web sunucusuna 64 Kbit'lik bir hat üzerinden aynı anda 2 bin kullanıcı erişmeye çalışırsa tabii ki Web sitesi de yavaş çalışacaktır. Bu yüzden farklı siteler farklı hızlarda Web tarayıcınızın penceresine gelebilirler.

ELDEN BİR ŞEY GELMEZ!
SONUÇ olarak Internet erişim hızı her ne kadar Internet omurgasına ve ISS'inize bağlı olsa da, bunlar hızı etkileyen tek faktör değil. Bu faktörler konusunda da sizin tek başınıza yapabileceğinizi bir şey yok. Bu sorun tüm dünyanın sorunu. Yine de Türk Telekom'a (TT) burada bir görev düşüyor. TurNet omurgası şu anda Internet'e sadece Sprint'in omurgası vasıtasıyla bağlanıyor. Bu tüm yumurtaları aynı sepete koymak demek, yani Sprint'in hattında bir sorun olsa yurtdışı Internet erişimimiz kopabilir veya hızı düşebilir. TurNet en az bir baş şirketin omurgası üzerinden daha Internet'e bağlanmalı. Zaten Internet'in felsefesinde de bu var. Örneğin İngiltere'de özel firmalar çeşitli omurgalar kuruyorlar ve İngiltere'deki 80 kadar servis sağlayıcı bu omurgalardan yararlanarak müşterilerine Internet hizmeti verebiliyor.

Yukarıda TurNet'in yurtiçi hızının ideal sayılmasa bile şimdilik yeterli olduğundan bahsetmiştik. Bu yüzden Türkiye'deki Web sitelerindeki bilgilere daha hızlı erişebiliyoruz. Yurtdışı çıkışımız ise İstanbul ve Ankara'dan 512 Kbit (toplam 1 Mbit). Aralık ayında Türk Telekom'un gerekli başvuruları yaparak yurtdışı çıkış hızını toplam 2 veya 2,5 Mbit'e çıkarmaya hazırlandığını duyurmuştuk. Ocak ayında Türk Telekom'dan gelen bilgilere göre, siz bu yazıyı okurken Ankara yurtdışı çıkışı 2 Mbit'e yükselmiş olabilir. Türk Telekom'dan gelen yeni bir müjde İstanbul yurtdışı çıkışının 8 Mbit'e yükseltilerek toplam 10 Mbit'lik yurtdışı çıkışına sahip olacağımız yönünde. Bu gerçekleşirse yurtdışı çıkışımız Avrupa'da Internet kullanımının ve servis kalitesinin en yüksek olduğu ülkelerden Almanya'nın yurtdışı çıkış hızına eşit olacak. Böylelikle TurNet'ten kaynaklanan sorunlar da çözümlenmiş olacak. TurNet konsorsiyumunun Türk Telekom'un bu kararına karşı bazı çekinceleri olduğu gibi, tabii ki hat kapasitesi bir düğmeye basmakla bir anda yükseltilemiyor. Öte yandan Türk Telekom, 1 Mart 1997'ye kadar yurtdışı çıkışımızı 10 Mbit'e çıkartmakta kararlı.

Türkiye'de henüz 4 aylık bir geçmişi olan ticari Internet kullanımının gelişmesi, Internet bağlantı hızlarımızın artması için kuşkusuz yapılacak çok şey var. ISS'ler arasında, son ana kadar alternatif Internet erişim yöntemlerine bel bağlayan SuperOnline ve EscortNet bile Türk Telekom ile anlaşma imzalayarak TurNet omurgası üzerinden hizmet vermeye başladı. Böylece tüm ISS'ler yasallaştı; ancak bu durum alternatif, hızlı Internet erişim yöntemleri arayışının sona erdiğini göstermiyor: Türk Telekom TurNet altyapısını geliştirmeye devam ederken, ISS'ler de özelleştirmenin yararlarını vurgulayarak TurNet dışındaki Internet erişim yollarının Türk Telekom tarafından kabul edilmesi için bastıracaklar ve bu önerilerin kabul edilmesi kuşkusuz tüm Internet kullanıcılarının yararına olacak. Ancak bu aşamada Türk Telekom'u günah keçisi ilan etmek için çok erken. Öncelikle Internet hızımızı etkileyen faktörlerin bilincinde olmalı ve ISS'mizden en iyi hizmeti beklemeliyiz. Bu aşamada iyi hizmet verebilen, vaat ettikleri kadar sayıda modemle ve modem başına vaat ettikleri sayıda kullanıcı ile Internet erişimi sağlayan ISS'ler kazanacak. Kullanıcılar ise istedikleri an ISS'lerini değiştirerek, en iyi hizmet sunan ISS'leri kendileri belirleyecekler.