Η πρόσφατη νομισματική κρίση έφερε στην επικαιρότητα το πρόβλημα του ρόλου του χρηματοπιστωτικού συστήματος στον καπιταλισμό.
Φυσικά η τελευταία αναταραχή στην καπιταλιστική χρηματαγορά δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Πολλές φορές ακούμε για “μαύρες μέρες”, για χρεοκοπίες τραπεζών και για κραχ στα χρηματιστήρια.
Από το 1899 μέχρι το 1997 εκδηλώθηκαν 11 μεγάλες νομισματικές κρίσεις. Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, η συχνότητά τους αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα. Για παράδειγμα στα χρόνια 1929-1933 σημειώθηκαν τέσσερις και στα χρόνια 1987-1997 τρεις νομισματικές κρίσεις.
Τα χρηματιστήρια δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν στη βάση του ίδιου του καπιταλισμού. Στα χρηματιστήρια αξιών αγοράζονται και πωλούνται χρεόγραφα, ομόλογα, μετοχές των καπιταλιστικών επιχειρήσεων και ομόλογα του κράτους. Οι τιμές των χρεογράφων που διαμορφώνονται στα χρηματιστήρια πέφτουν απότομα σε περιόδους κρίσης και προκαλούν πανικό στους κατόχους κυρίως των μικρομεσαίων.
Για το ρόλο των χρηματιστηρίων ο Φ. Ενγκελς έγραφε τον περασμένο αιώνα: “Σημειώθηκε μια αλλαγή που αναθέτει ένα σημαντικό ανεβασμένο και διαρκώς αυξανόμενο ρόλο στο χρηματιστήριο και που στην παραπέρα εξέλιξη έχει την τάση να συγκεντρώσει στα χέρια των χρηματιστών όλη την παραγωγή, την βιομηχανική και την αγροτική, καθώς και όλη την κυκλοφορία, τα μέσα επικοινωνίας, καθώς και τη λειτουργία ανταλλαγής, έτσι που το χρηματιστήριο γίνεται ο πιο έξοχος εκπρόσωπος της ίδιας της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής ... Δίπλα στα χρηματιστήρια υπήρχαν οι μετοχικές τράπεζες ... Υστερα από την κρίση του 1866 η συσσώρευση προχώρησε με διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα ... και η συσσώρευση του ξεχωριστού κεφαλαιοκράτη δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί πέρα για πέρα για την επέκταση της δικής του επιχείρησης ... Ακολούθησε μετά η βαθμιαία μετατροπή της βιομηχανίας σε μετοχικές επιχειρήσεις ... Ακολούθησαν τα τραστ, που δημιουργούν γιγάντιες επιχειρήσεις”.
Η νομισματική κρίση είναι αποτέλεσμα της γενικότερης οικονομικής κρίσης που πλήττει όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα του καπιταλισμού. Φέρνει στην επιφάνεια κλονισμούς της παραγωγής και αναπαραγωγής του κοινωνικού προϊόντος, την κατανομή και ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος σε βάρος των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων. Ετσι λοιπόν η βασική αιτία των νομισματικών κλονισμών εστιάζεται στην ίδια την κεφαλαιοκρατική παραγωγική βάση.
Σχετικά με τις μεγάλες κρίσεις στον
καπιταλισμό, ο Κ. Μαρξ γράφει στο “Κεφάλαιο”:
“Δεν πρόκειται πια για μεμονωμένα οικονομικά
φαινόμενα ... αλλά για τις μεγάλες θύελλες της
παγκόσμιας αγοράς, στις οποίες ξεσπάει η
αντίφαση όλων των στοιχείων του αστικού προτσές
παραγωγής, η προέλευση και η απόκρουση των οποίων
αναζητούνταν μέσα στην πιο επιφανειακή και πιο
αφηρημένη σφαίρα αυτού του προτσές, στην σφαίρα
της χρηματικής κυκλοφορίας”.
Η ουσία και ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού
συστήματος