Τα θαύματα της πίστης και τα θαύματα της επιστήμης

του Γιώργη Αθανασιάδη

Η μαγική ψυχοτροπία και η επιστήμη

... Θα έπρεπε φυσικά, στο βαθμό που αναπτύσσεται η επιστήμη, αντίστοιχα να υποχωρεί η πίστη στα θαύματα. Η αναντιστοιχία όμως δεν είναι πλήρης. Ακόμα και σε μορφωμένους διατηρείται η πίστη στην επέμβαση υπερφυσικών δυνάμεων. Η μαγική ψυχοτροπία δεν εξηγείται μόνο με την αδυναμία των ανθρώπων στην πάλη τους προς τις δυνάμεις της φύσης ή με τις αποτυχίες τους στην προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων τους. Αυτή είναι η βασική αιτία, μα δεν είναι η μόνη. Οπως εξηγήσαμε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, οι θρησκευτικές παραστάσεις έχουν και γνωσιολογικές ρίζες, ιδιαίτερους τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων της γνώσης, θεωρίες δικαίωσής τους κλπ. Και, πιο πολύ ακόμα, συντηρούνται και μεταβιβάζονται με τις επιβιώσεις της κοινωνικής ψυχολογίας.

Δύο συγκεκριμένα παραδείγματα θα μπορούσαν να εξηγήσουν καλύτερα πως πραγματοποιείται αυτή η συντήρηση συγκινησιακών καταστάσεων, και μετά την πλήρη διαφώτιση ενός προβλήματος με την επιστημονική σκέψη. Παίρνουμε δύο γνωστά θαύματα, που “έγιναν” σε εποχές κατά τις οποίες οι γνώσεις της αστρονομίας ήταν περιορισμένες και μπορούσαν να γίνουν πιστευτά. Το ένα από τη μουσουλμανική θρησκεία και το άλλο από την ιουδαϊκή, που περιέχεται όμως και στη θρησκευτική διδασκαλία των χριστιανών. Αρχίζουμε από το μουσουλμανικό θαύμα, επειδή σ΄ αυτό είναι ευκολότερη η αντικειμενική κρίση για τον έλληνα - χριστιανό αναγνώστη.

Ενας πιστός μουσουλμάνος ένιωσε από παιδί βαθιά συγκίνηση μέσα στην ομαδική συγκίνηση των άλλων πιστών - για το γνωστό θαύμα του Μωάμεθ που για να κάνει να πιστέψουν οι ολιγόπιστοι οπαδοί του, πρόσταξε στο φεγγάρι να κατεβεί από τον ουρανό, να περάσει μέσα απ΄ το μπουρνούζι του, να μπει από το ένα μανίκι, να βγει από το άλλο, και να πάει πάλι στη θέση του! Το “μεγάλο” αυτό θαύμα δυσκολεύεται, και σήμερα ακόμα, να το απαρνηθεί ο πιστός μουσουλμάνος, κι αν ακόμα ξέρει, από τη σημερινή κοσμογραφία, ότι το φεγγάρι έχει διάμετρο 3.486 χιλιόμετρα.

Το ίδιο για ένα χριστιανό που έχει διδαχθεί στο σχολειό το θαύμα του Ιησού του Ναυή, που διέταξε τον Ηλιο να σταθεί, για να προφτάσει να σκοτώσει όλους τους εχθρούς που είχε τρέψει σε φυγή! Ο Θεός κατά τη Βίβλο, σταμάτησε τον Ηλιο για να προφτάσουν οι πιστοί να... ξεκάμουν τους άπιστους! Τα παιδιά, που διδάσκονται στις μικρές τάξεις αυτό το παραμύθι της μυθολογίας των Εβραίων, μαζί με τη μωσαϊκή κοσμογονία, φτάνουν σ΄ ένα σημείο της μόρφωσής τους που αρχίζει η διδασκαλία της επιστημονικής κοσμογραφίας. Τότε μαθαίνουν ότι ο Ηλιος δεν κινείται γύρω στη Γη, μα αντίστροφα η Γη γύρω στον Ηλιο. Οτι στην κίνησή της αυτή γύρω στον Ηλιο, η Γη έχει ταχύτητα 29,7 χιλιόμετρα στο δευτερόλεπτο. Σύγχρονα η Γη πραγματοποιεί κίνηση γύρω στον άξονά της με ταχύτητα 1.700 χιλιόμετρα την ώρα, δηλαδή 28 χιλιόμετρα στο λεπτό (στον ισημερινό). Μα, αν ο Θεός παραβιάζοντας τους νόμους της φύσης, πρόσταζε πραγματικά να γίνει αυτό το θαύμα, τότε θα σταματούσε απότομα η Γη και, σύμφωνα με το νόμο της αδράνειας, όλα όσα βρίσκονται στην επιφάνειά της θα εκσφενδονίζονταν και η Γη θα μετατρεπόταν σε πύρινη σφαίρα!

Παρ΄ όλα αυτά είναι δύσκολο να πείσεις μερικούς μορφωμένους που ξέρουν αυτές τις επιστημονικές αλήθειες, να παραιτηθούν από την πίστη τους, στο ακαταλόγιστο θαύμα και να αρνηθούν τη μωσαϊκή κοσμογονία. Δεν παρουσιάζουμε εδώ τα απίθανα ή τις αντιφάσεις της Βίβλου. Μονάχα δείχνουμε με ποιόν τρόπο η κοινωνική ψυχολογία επιδρά στη διατήρηση της πίστης σε υπερφυσικές δυνάμεις και στις επεμβάσεις τους.

Αλλωστε για να διατηρηθεί αυτή η προσήλωση των πιστών στη μαγική ψυχοτροπία, σε βάρος της επιστημονικής γνώσης, καταβάλλονται πολλές προσπάθειες και “θεωρητικής” δικαίωσής τους. Είδαμε στις προηγούμενες σελίδες πολλές τέτιες προσπάθειες με ελληνικά κείμενα. Αυτά όμως αποτελούν αμυδρή απήχηση των θεωριών που διατυπώνονται στη Δυτική Ευρώπη και στην Αμερική.

Στην Αγγλία έχουν εμφανιστεί, κατά τα τελευταία 10 χρόνια, πλήθος βιβλία με αυτό το θέμα. Σ΄ ένα απ΄ αυτά, στο βιβλίο του G. D. Yarnold “The Spiritual Grisis of the Scientific Age”, ο συγγραφέας εξηγεί ότι υπάρχει σήμερα τριπλή κρίση: γνωσιολογική, κρίση πίστης και κρίση ζωής. Κάνει προσπάθεια συμβιβασμού επιστήμης και πίστης με την ... ιδεολογική υποταγή της επιστήμης στην πίστη. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που γράφει για τα θαύματα: Ο Θεός κατά τη γνώμη του, μπορεί να κάνει θαύματα, χωρίς να παραβιάζει την αιτιοκρατική σύνδεση των φαινομένων, επειδή τα υπερφυσικά φαινόμενα ανήκουν σ΄ άλλη κατηγορία! “Οσο για μένα, γράφει ο Γιάρνολντ, είμαι έτοιμος να παραδεχθώ όλες τις περιγραφές θαυμάτων στη μορφή τους την πιο πρωτόγονη, στην οποία έγιναν τα περισσότερα απ΄ αυτά, θεωρώντας τα περιγραφές γεγονότων που πραγματικά έγιναν”, (σελ. 128).

Ο ίδιος ζήλος δικαίωσης παρουσιάζεται και σ΄ άλλες χώρες. Ο γερμανός Werner Keller υποστηρίζει τις ίδιες απόψεις. Είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος του βιβλίου του: “Και όμως η Βίβλος έχει δίκιο”. Στο βιβλίο αυτό έγραψε απαντητικό άλλος γερμανός με τίτλο: “Εχει η Βίβλος δίκιο;” Στο βιβλίο αυτό εξηγείται ότι η Βίβλος μπορεί σα βιβλίο να έχει την ιστορική της σημασία, μα ούτε αλάθητη είναι ούτε μπορεί να ασκεί σήμερα επίδραση. Και αναφέρει χαρακτηριστικά δείγματα πλάνης, κατατρεγμού και διωγμών της επιστήμης και των επιστημόνων, στο όνομα της Βίβλου. Ο ίδιος ο Λούθηρος καταδίκασε την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου, λέγοντας: “Κάθε ανόητος, που πιστεύει ότι είναι σοφός, θέλει να στηρίξει ένα νέο σύστημα που, τάχα, είναι καλύτερο από τα άλλα. Αυτοί οι ανόητοι θέλουν ν΄ ανατρέψουν την αστρονομική επιστήμη. Μα η Αγία Γραφή μας λέει ότι ο Ιησούς του Ναυή πρόσταξε τον Ηλιο να σταθεί και όχι τη Γη” (σελ. 184).

Αναφέρει διωγμούς και απαγορεύσεις για τη χρήση του εμβολίου κατά της βλογιάς, για τη χρήση φαρμάκων και ενέσεων αναισθητικών κατά τις εγχειρήσεις, για τον ανώδυνο τοκετό, κλπ. Οι πόνοι λέγανε είναι, κατά τη Βίβλο, ποινή που έχει επιβάλει ο Θεός και δεν έχει κανένας δικαίωμα ν΄ αντιστρατεύεται στη θέλησή του.

Το ότι όμως δεν είναι δυνατόν αυτές οι απαγορεύσεις και ερμηνείες να ισχύσουν στα χρόνια μας, το έδειξε η απόφαση που πάρθηκε στο Διεθνές Συνέδριο των καθολικών γυναικολόγων, τον Ιανουάριο του 1956. Ο ίδιος ο πάπας μίλησε στο Συνέδριο αυτό και δήλωσε ότι η θεωρία και η πρακτική της ψυχοπροφυλακτικής μεθόδου για την αποφυγή των πόνων κατά τον τοκετό, που έχει συστήσει ο Ι. Π. Πάβλοφ δεν είναι αντίθετη προς τη χριστιανική διδασκαλία. Αυτή η δήλωση του πάπα, όπως αναφέρει ο Φουκς, είχε κάνει τότε μεγάλη αίσθηση.

Η προσπάθεια όμως για τον κλονισμό του κύρους της επιστήμης συνεχίζεται πολύμορφη και πολύτροπη. Μια τέτια εκδήλωση είναι η διάδοση του “αντιπρομηθεϊκού” πνεύματος. Η επιστήμη ονομάζεται “προμηθεϊκή αίρεση”. Η εξέγερση του Προμηθέα, γράφουν, ήταν “μια μοιραία πλάνη”! Και ό,τι έχουν μάθει οι άνθρωποι από την “προμηθεϊκή αίρεση, δεν έχει συντελέσει παρά στη σκλαβιά τους”.

Ο αμερικάνος υπαρξιστής Ου. Μπάρρετ γράφει για τους διαφωτιστές ότι “δεν είδαν την τραγωδία του πολιτισμού, που συνίσταται στο ότι ο άνθρωπος παρ΄ όλες τις πραγματοποιήσεις της επιστήμης και της τεχνικής μένει θνητή ύπαρξη, ανθρωπολογικά περιορισμένη”.

Αυτά είναι τα σημεία των καιρών. Κατά το 17ο και 18ο αιώνα η αστική ιδεολογία πάλαιβε κατά των ειδώλων του μυστικισμού και της αμάθειας. Σήμερα, η αστική ιδεολογία χαρακτηρίζει σαν είδωλα και σαν οπτασίες την επιστήμη, το λογικό, την πρόοδο. Μέσα σ΄ αυτό το πνεύμα και ο Theodore Berstman, οργανωτής και πρόεδρος του Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου για τον Αιώνα του Διαφωτισμού (που έγινε στη Γενεύη, από τις 5-12 Ιουλίου 1963), διακηρύσσει, ανάμεσα στα άλλα ότι “Τα θεμέλια του Διαφωτισμού δεν ήταν βαθιά, η δομή του έμοιαζε περισσότερο με λαβύρινθο παρά με μονόλιθο...”. Και καταλήγει στην άποψη ότι η πίστη στην μετεμψύχωση ήταν η πιο προοδευτική επινόηση! Επειδή, γράφει, ο άνθρωπος που γνωρίζει “ότι πρόκειται να ξαναγυρίσει στη γη μέσα σ΄ ένα άλλο σώμα και κάτω από συνθήκες που εξαρτώνται από το δικό του ηθικό ισοζύγιο... πρέπει να έχει ισχυρότατο κίνητρο να εντείνει την προσπάθειά του στο έπακρο για να πράττει το καλό....”.

Σ΄ όλους τους αιώνες οι άνθρωποι που πίστεψαν στην πρόοδο θεώρησαν τον Προμηθέα ιερό σύμβολο. Ο Προμηθέας έκαμε λογικό τον κόσμο. Η φωτιά του ήταν οι πρώτες αναλαμπές των μελλοντικών επιτυχιών των νικών του ανθρώπου, που έκαμαν πραγματικά ανθρωπινή τη ζωή του. Αυτή η ιδέα έχει εμπνεύσει λογοτέχνες από την αρχαιότητα ως σήμερα, τον Αισχύλο, τον Γκαίτε, το Βύρωνα και τόσους άλλους. Το ίδιο και φιλοσόφους. Το να εκδηλώνεται, στα χρόνια μας, αντιπρομηθεϊκό πνεύμα, σαν αντιεπιστημονική, αντιπροοδευτική τάση, και να μπαίνει στην υπηρεσία της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, αυτό ακριβώς δείχνει την άρνηση της προοδευτικής θεωρητικής κληρονομιάς και την αυτοκαταδίκη των φορέων του αντιπρομηθεϊκού πνεύματος.

Επόμενη σελίδα