Κοινωνικοπολιτικό Σκιαγράφημα
Πατριωτική Δράση

Η πατριωτική δράση του Θεοδωράκη στο απώτερο παρελθόν, στο 1940, όταν δεκαπεντάχρονος ακόμη, βρέθηκε αντιμέτωπος με τη φασιστική θηριωδία. Κατασταλαγμένος ιδεολογικά θα στρατευθεί στις τάξεις του ΕΑΜ, στον αγώνα για την εθνική αναγέννηση. Η σύλληψή του από τους φασίστες και η καταδίκη του σε θάνατο, μέσα στην εφηβεία, θα αποτελέσουν το προανάκρουσμα των συνεπειών της ιδεολογικής στράτευσής του.

Στην καμπή της απελευθέρωσης (1944) επωμίσθηκε καθήκοντα Β΄ γραμματέα της ΚΟΒ του Κομμουνιστικού κόμματος στην Νέα Σμύρνη λαμβάνοντας ενεργό μέρος στη μάχη του Δεκέμβρη ως υπαξιωματικός και στη συνέχεια λοχαγός. Παράνομος πλέον, μετά την ήττα, θα οργανώσει τον πρώτο κομμουνιστικό πυρήνα στην Καλλιθέα, θα γίνει υπεύθυνος διαφώτισης του V Τομέα ΕΠΟΝ και μετά Β΄ γραμματέας διαφώτισης σε όλη την Αθήνα. Θα τραυματισθεί βαριά τον Μάρτη του ΄46, θα συλληφθεί στη συνέχεια και θα εξοριστεί στην Ικαρία στη δίνη του εμφυλίου πολέμου. Επικεφαλής του τομέα αυτοάμυνας θα συλληφθεί ξανά, στα 1948, θα βασανισθεί και θα εξοριστεί για μια ακόμη φορά.

Η νίκη των επιλεγόμενων εθνικών δυνάμεων θα συμπέσει με την εκτόπιση του Θεοδωράκη στην Μακρόνησο στο Δ΄ τάγμα πολιτικών κρατουμένων. Παρά την αποστασιοποίησή του από το ΚΚΕ, μετά την 6η Ολομέλεια, (1949), θα μεταφερθεί στο Α΄ τάγμα κρατουμένων και θα βασανισθεί θανάσιμα γλυτώνοντας από θαύμα την αναπηρία. Η τελική ήττα στο Γράμμο θα γκρεμίσει τα νεανικά του όνειρα για μια καινούργια Ελλάδα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο απολογισμός του για την περίοδο εκείνη: -Το ελληνικό προοδευτικό κίνημα, όπως διαμορφώθηκε στην Εθνική Αντίσταση και μετά, πρόσφερε τα απαραίτητα πολιτικά όπλα μέσα στις ειδικές συνθήκες της κάθε εποχής για να ενισχυθεί και περιφρουρηθεί η ελληνικότητα απέναντι στην ολοκληρωτική και με όλες τις μορφές εισβολή των νεοφράγκων σε συνδυασμό με την ολόπλευρη επίθεση κατά του ελληνικού ήθούς και τους συμβιβασμούς των κάθε λογής εξουσιαστών-.

Τότε, γύρω στα 1950, φάνηκαν και τα πρώτα αχνά σημάδια αμφισβήτησης της ηγεσίας του Κομμουνιστικού κόμματος: -Δεν μας φόβιζε το γεγονός ότι είμασταν πανταχόθεν περικυκλωμένοι… Πώς όμως να πεις ότι οι θρυλικοί ηγέτες, η αόρατη ηγεσία του λαϊκού κινήματος, ενώ εμείς ματώναμε πρόσωπο με πρόσωπο με τα όργανα της εξουσίας, αυτοί εκεί ψηλά κρατούσαν κρυμμένο στο μανίκι το στιλέτο, για να χτυπήσουν πισώπλατα το σύντροφό τους-

Στους τόπους των δοκιμασιών ο Θεοδωράκης συνειδητοποίησε και την εθνική διάσταση της αποστολή του ως μουσικού δημιουργού: - Είμαστε ένας λαός με πλήρη επάρκεια πνευματικής παράδοσης και με δυνατότητες δημιουργικής συνέχισης, χωρίς να έχουμε ανάγκη να προσφύγουμε σε ξένες πατερίτσες-. Επιστρέφοντας, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στο Παρίσι, στην Ελλάδα, στα 1960, εγκαινιάζει το θεσμό των λαϊκών συναυλιών στην περιφέρεια ανάγοντας τη μουσική του σε σύμβολο των καταπιεσμένων της Αριστεράς. Καταδιωκόμενος, ως δημιουργός, από τους αυταρχικούς μηχανισμούς της συγκυρίας θα συγκρουστεί και με το κομματικό κατεστημένο της ΕΔΑ λόγω της γραμμής του για εθνική συμφιλίωση και δημοκρατικές διαδικασίες.

Εμπνευστής της κίνησης των Λαμπράκηδων, μετά τη στυγερή δολοφονία της Θεσσαλονίκης, θα προσδώσει σ’ αυτή μαζικότητα και ευρύτητα μέσα από τη σύζευξη της πολιτικής με τον πολιτισμό. Επηρεάζοντας τη μουσική παραγωγή η ιδεολογική του έκφραση προσέλαβε διμέτωπο χαρακτήρα: Πολέμιος της ξενοκρατίας και του αυταρχισμού της Δεξιάς από τη μια, τάσσεται υπέρμαχος του εκδημοκρατισμού του ΚΚΕ και της ΕΔΑ από την άλλη.

Το 1964 ο Θεοδωράκης επανήλθε στην ενεργό πολιτική εκλεγόμενος βουλευτής της ΕΔΑ στην Β΄ περιφέρεια Πειραιά. Η κοινοβουλευτική του δραστηριότητα θα αποβεί εξίσου πολύπλευρη ενώ, το 1965, θα προτείνει επίσημα τη χειραφέτηση της ελληνικής Αριστεράς από τη Σοβιετική Ένωση και από τους “σκληρούς” του Πολιτικού Γραφείου με επακόλουθο τη ρήξη των Λαμπράκηδων με την ηγεσία της ΕΔΑ.

Παρά την ενεργοποίησή του και στο κίνημα ειρήνης θα του αφαιρεθεί η αρχηγία της Δημοκρατικής νεολαίας. Παρ’ όλα αυτά, παρέμεινε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ για να μην πληγωθεί η ενότητα του κόμματος και ο λαός της Αριστεράς.

Την 21η Απριλίου 1967 θα περάσει στην παρανομία μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Δύο μόλις μέρες από την επιβολή της χούντας, συντάσσει το πρώτο μήνυμα αντίστασης προχωρώντας, ταυτόχρονα, στην ίδρυση Πατριωτικού Μετώπου. Θα συλληφθεί τον Αύγουστο του ’67: κρατούμενος, και πάλι, στη Μπουμπουλίνας, στις φυλακές Αβέρωφ και εξόριστος, στη συνέχεια στη Ζάτουνα και στο στρατόπεδο Ωρωπού. Μετά την κινητοποίηση της κοινής γνώμης η χούντα προχωρεί στην απέλασή του (1970).

Ελεύθερος πολιορκημένος στο εξωτερικό ο Θεοδωράκης προσέδωσε στην αντιστασιακή δράση του οικουμενικό χαρακτήρα. Μέσα από ατέρμονες ομιλίες, διακηρύξεις και συναυλίες θα δώσει τη μάχη για την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και την ενότητα της αντίστασης και της ευρύτερης Αριστεράς. Ως πρόεδρος του Πατριωτικού Μετώπου συνεργάστηκε στενά και με το νεότευκτο ΚΚ Εσωτερικού το οποίο εγκατέλειψε (1972), όταν διαπίστωσε ότι δεν τήρησε όσα είχαν συμφωνηθεί, ειδικά για την ενότητα της Αριστεράς και της Αντίστασης, ιδρύοντας τη Νέα Ελληνική Αριστερά.

Υπέρμαχος (μετά τη διάσπαση του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου) της ρεαλιστικής και εφικτής “λύσης Καραμανλή” ως την ανατροπή του καθεστώτος Παπαδοπούλου, επέστρεψε στην Ελλάδα την επομένη της κατάρρευσης της δικτατορίας.

Στο μεταξύ οι αντιστασιακές δυνάμεις θα διασπαστούν ενόψει του προβληματισμού για ενδεχόμενη συμμετοχή στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Ο Καραμανλής δεν θ’ αποτολμήσει τελικά την υπουργοποίησή του ενώ ο ίδιος αγωνιζόταν πλέον για την ενότητα της Αριστεράς. Η υποψηφιότητά του, ωστόσο, στην Β΄ εκλογική περιφέρεια Πειραιά υπονομεύτηκε από την ηγεσία του ΚΚΕ.

Το 1975 εκλέχτηκε στην ηγεσία της ΕΔΑ τασσόμενος ανοιχτά υπέρ μιας κυβέρνησης εθνικής συνεργασίας. Η ρήξη του με τα ΠΓ του ΚΚΕ και ΚΚ Εσωτερικού υπήρξε μοιραία και παρεπόμενη. Μετά τις πρωτοβουλίες του, όμως, για συνένωση των Εαμογενών το ΚΚΕ θα υποστηρίξει την υποψηφιότητά του για τη Δημαρχία της Αθήνα (1978) και την εκλογή του (1981) στο ψηφοδέλτιο της Επικρατείας. Στις εκλογές του 1985, παρά τις διαφωνίες του με το ΠΓ, επανεκλέχτηκε βουλευτής Επικρατείας του ΚΚΕ. Τη φορά αυτή η υπονόμευσή του από την παραδοσιακή κομμουνιστική ηγεσία θα τον εξωθήσει σε παραίτηση (1986).

Η πρόσκαιρη απομάκρυνση από την ενεργό πολιτική δεν ανέκοψε τη δημόσια δράση του. Μέσα από επαφές με επιφανείς προσωπικότητες των Βαλκανίων, της Τουρκίας, του Τρίτου κόσμου και της κεντρικής Ευρώπης θα προωθήσει την ιδέα της διακρατικής φιλίας και συνεργασίας των λαών. Παράλληλα δεν έπαψε να πρωτοστατεί υπέρ της εθνικής συμφιλίωσης προτείνοντας κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας.

Μετά το σκάνδαλο Κοσκωτά και την κορύφωση του “Αυριανισμού” αποδέχτηκε μεταβατική εκλογική συνεργασία με τη Νέα Δημοκρατία αφού είχε προϋπάρξει η συγκυβέρνηση (1989).

Και η πρόσφατη ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας, με τη σειρά της, δεν άντεξε το βάρος της πολιτικής προσωπικότητας του Θεοδωράκη. Παρά την πρόσκαιρη υπουργοαποίησή του οι προτάσεις του δεν εισακούστηκαν τελιλά. Η απογοήτευση για την τροπή των πολιτικών πραγμάτων τον εξώθησε σε νέα παραίτηση (1992) χωρίς να ανακόψει την πολυσχιδή και πολύπλευρη πολιτική και πολιτιστική του δράση και συνεισφορά. Απογοητευμένος διεπίστωνε πως ούτε η ελληνική αστική τάξη ούτε η ελληνική Αριστερά “κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα ελληνικό κοινωνικό πρότυπο, έναν ελληνικό κοινωνικό δρόμο προς το μέλλον, μια ελληνική κοσμοθεωρία που να λαμβάνει υπ’ όψη της τις διεθνείς συνθήκες και εξελίξεις και την κάθε φορά ιστορική συγκυρία”.




επόμενη προηγούμενη