W budowie
geologicznej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
wyróżnia się dwa piętra strukturalne: piętro
krakowidów obejmujących sfałdowane i
częściowo zmetamorfizowane osady od prekambru
po karbon górny i piętro mezozoicznej monokliny
krakowsko-częstochowskiej, które jest
najczęściej i najliczniej odwiedzane przez
turystów ze względu na piękno tutejszych
ostańców oraz wspaniałe zabytki w postaci
kapliczek, kościołów oraz niepowtarzalnych
"Orlich Gniazd". Najstarszymi
stwierdzonymi na podstawie wierceń utworami są
łupki metamorficzne i fyllity pochodzące
najprawdopodobniej z prekambru. Kambr
reprezentują łupki ilasto-mułowcowe i
piaskowce, których miąższość przekracza 1000
m. Skały te zostały zerodowane i sfałdowane, a
następnie pokryte osadami węglanowymi ordowiku
(wapienie, margle, dolomity). Na nich leżą
częściowo zmetamorfizowane łupki sylurskie
przeławicające się z gruboziarnistymi
piaskowcami i żwirami. W wierceniach w okolicy
Mrzygłodu strwierdzono również występowanie
łupków graptolitowych z licznymi wkładkami
diabazów. Najstarszymi utworami występującymi
na powierzchni są utwory dewońskie, które
reprezentowane są 400-metrowym kompleksem skał
węglanowych. Są to głównie dolomity i
wapienie występujące w dolnych odcinkach
dolinek podkrakowskich (doliny: Racławki,
Czernki, Szklarki) oraz w rejonie Siewierza.
Wyżej w profilu geologicznym znajdują się
wapienie dinantu (karbon dln.), tworzące sporej
miąższości kompleks liczący do 1200 m. Skały
te są eksploatowane w ogromnym, kilkupoziomowym
kamieniołomie w Czatkowicach k\ Krzeszowic. Na
skutek wielu ruchów górotwórczych mających
miejsce na przełomie karbonu dolnego i górnego
zmienił się charakter sedymentacji z morskiej
na lądową. Dzięki transportowej działalności
rzek został przenoszony i osadzany materiał
terygeniczny wraz z nagromadzonym materiałem
roślinnym. Tak powstał górnokarboński
kompleks piaskowców, mułowców i iłowców,
zawierający pokłady i wkładki węgla. Osady te
widoczne są na powierzchni tylko w rejonie
Tenczynka, gdzie do niedawna zajmowano się
eksploatacją węgla. Ponad nimi znajduje się
arkoza kwaczalska, którą tworzą jasne,
gruboławicowe piaskowce z fragmentami
skrzemieniałych pni drzew z rodzaju Dadoxylon.
Perm zaznacza się licznymi ruchami
tektonicznymi, których wynikiem było powstanie
Rowu Sławkowa występującego w zachodnim
sąsiedztwie Jury, wypełnionego osadami permu
dolnego, który tworzą: martwica karniowicka,
zlepieńce myślachowickie, a w półnicnej
części rowu piaski i iły z wkładkami margli.
W permie miały również miejsce liczne procesy
wulkaniczne, których wynikiem jest powstanie
skał wulkanicznych w południowej części
Wyżyny Krakowskiej: porfirów Zalasu, melafirów
Miękini, Regulic i diabazów Niedźwiedziej
Góry. Utwory triasu i jury nachylone są pod
niewielkim kątem w kierunku
północno-wschodnim, gdzie chowają się pod
kredą niecki miechowskiej. Trias reprezentowany
jest przez osady płytkiego morza, które w tym
czasie zalewało ten teren. Skały te (piaskowce,
margle, dolomity, wapienie) odsłaniają się
tylko w zachodniej części opisywanego obszaru.
Utwory jurajskie są przeważającymi na całym
obszarze Jury Krakowsko- Częstochowskiej (stąd
nazwa). Skąd się tu wzięły? Odpowiedź jest
bardzo prosta. Otóż skały tutejsze budowane
były przez obumierające szczątki organizmów,
które kiedyś zasiedlały tutejsze morze.
Największe znaczenie miało morze
górnojurajskie, kiedy to miąższość
powstających skał osiągnęła grubość
kilkuset metrów (w dniu dzisiejszym na skutek
erozji obserwujemy skały, których miąższość
dochodzi nawet do 300 m na Jurze Krakowskiej).
Najliczniejszymi i co za tym idzie najliczniej
występującymi dziś skamieniałościami są:
amonity, belemnity, gąbki, małże i
ramienionogi. Dzięki tym wspaniałym
skamieniałościom miejsce to jest licznie
odwiedzane przez rzesze początkujących
geologów, którzy niejednokrotnie mogą
stworzyć wspaniałą kolekcję. Najbardziej
dominującymi formami krajobrazu jurajskiego są
wapienie skaliste występujące w formie
samotnych skał tzw. ostańców i skałek w
dolinach rzecznych. Wapienie tego typu
powstawały na dnie morza w obrębie struktur zbliżonych
do rafowych, gdzie tworzyły się przy
współudziale organizmów, głównie: gąbek,
sinic i bakteri. Inną formą wapieni
występujących na tym terenie są wapienie
płytowe, które obserwować można jedynie w
kamieniołomach, gdyż nie tworzą one
naturalnych odsłonięć. Charakteryzują się za
to bardzo bogatą fauną amonitową:
Perisphinctes, Cardioceras, Kosmoceras,
Peltoceras. Ostatnim typem wapieni są wapienie
uławicone, które cechuje obecność grubych,
przekraczających miejscami 2 m miąższości
ławic.Wapienie jury charakteryzują się silnym
skrasowieniem, które rozwijało się głównie w
trzeciorzędzie. Występuje tu ok.1500 jaskiń i
schronisk, co stawia teren Wyżyny Krakowsko-
Częstochowskiej pod tym względem na pierwszym
miejscu w Polsce. Najdłuższą z nich jest
Jaskinia Wierna-1027m położona w Dolinie
Wiercicy. Wspaniałe formy skalne grupujące się
w większe masywy w okolicy OPN, Rabsztyna,
Ryczowskiego Regionu Skałkowego, Podzamcza czy
Sokolich Gór sprowadzają olbrzymie ilości
turystów. Duża ilość szlaków pieszych,
możliwość podróżowania rowerem oraz ciągle
rozrastająca się infrastruktura turystyczna
powodują, że pieniądze pozostawiane tu przez
turystów zwiększają się z roku na rok i
sprzyjają dalszemu rozwojowi, tego wspaniałego
zakątka polskiej ziemi. Kreda występuje tylko
we wschodniej części terenu, gdzie Jura
Krakowska sąsiaduje ze wspomnianą kredową
niecką miechowską. Przez większość część
trzeciorzędu opisywany obszar był lądem i
działały tu różne procesy denudacyjne
(erozja, wietrzenie), które doprowadziły do
powstania tzw. paleogeńskiej powierzchni
zrównania, czyli charakterystycznych
szczególnie dla południowej części Jury,
wierzchowin, usianych licznymi ostańcami
wapiennymi. W miocenie w wyniku transgresji
morskiej powstały na dnie zbiornika wapienie, a
przede wszystkim iły wypełniające głównie
rowy tektoniczne, które powstawały w tym
okresie na skutek licznych ruchów
górotwórczych. W czwartorzędzie w wyniku
pobytu na tym terenie lądolodu skandynawskiego,
osadzały się gliny, piaski i żwiry, a pod
koniec epoki lodowej nawiana została glinka
lessowa, która obecnie pokrywa Wyżynę
Krakowsko-Częstochowską tworząc bardzo
urodzajne gleby. |
|