Od 1990 r. działania w sferze ochrony zdrowia podejmowane przez kolejne rządy, okazywały się mało skuteczne i w znacznej części miały charakter działań pozorowanych.

Zgodnie z normami przyjętymi w demokratycznych i rozwiniętych społeczeństwach, zdrowie należy traktować w dwóch podstawowych wymiarach:

1. Jako wartość postrzeganą w kategoriach bezpieczeństwa i dobrobytu jednostki,

2. Jako czynnik warunkujący rozwój społeczny i gospodarczy kraju.

Za zdrowie powinny być odpowiedzialne praktycznie wszystkie podmioty życia społeczno-gospodarczego. Stan zdrowia bowiem zależy od nas samych, przede wszystkim od stylu naszego życia, a więc pośrednio - od poziomu wykształcenia i zamożności, jednakże obowiązkiem państwa jest stworzenie warunków umożliwiających zachowanie zdrowia, rozumianego jako dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. Nie można także zapominać o znaczeniu dostępności do świadczeń służby zdrowia oraz o konieczności zapewnienia odpowiedniej jej jakości - za co również odpowiedzialne są organa administracji.

Dlatego też istotne jest uchwalenie przez przyszły parlament Narodowego Programu Zdrowia, uwzględniającego postulaty formułowane już przed 12 laty w "Solidarnościowym" opracowaniu: "Polska 5 lat po sierpniu". Przyjęty bowiem w 1990 roku i znowelizowany w 1993 roku przez rząd Narodowy Program Zdrowia nie uwzględnia wielu najważniejszych problemów, a w dodatku nie jest realizowany przez koalicję postkomunistyczną. Zgodnie z tym dokumentem nadzór nad NPZ miał sprawować wicepremier a Ministerstwo Zdrowia, które miało monitorować i koordynować jego cele i zadania, winno corocznie przedstawiać raport z jego realizacji. Taki raport nie był przedstawiony w latach 1994-1996. Nowy program powinien definiować priorytety polityki zdrowotnej zgodnie z wczesniej wspomnianymi propozycjami "Solidarności".

Nieskuteczność działania resortu zdrowia wynika między innymi z braku rozdziału ośrodka określającego politykę zdrowotną i finansującego zadania ochrony zdrowia od pionu wykonawczego. Dominacja pionu wykonawczego powoduje, że resort i jego służby określają cele, same je realizują i same się oceniają. Ponadto częste zmiany polityczne powodowały głębokie zmiany w aparacie wykonawczym resortu, co uniemożliwiało ciągłość jego pracy.

Ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej z sierpnia 1991 r. utraciła swoją wartość w wyniku braku przepisów wykonawczych. (miała ona około 40 delegacji dla Ministra Zdrowia, które nigdy nie zostały wydane). Politykę zdrowotną pozostawiono bez kontroli społecznej i sprawnego, fachowego nadzoru merytorycznego.

Funkcjonuje obecnie magiczne zaklęcie "ubezpieczenia zdrowotne". Przestawienie finansowania ochrony zdrowia z budżetowego na ubezpieczeniowe jest jednak procedurą złożoną, wieloetapową i kosztowną. W obliczu ogromu lawinowo narastających problemów, niektóre założenia gospodarki rynkowej wprowadzone zostały kosztem placówek społecznej służby zdrowia, a więc publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Wiąże się to z z ukrytym subwencjonowaniem ze środków publicznych, budżetowych spółek i lekarzy prowadzących gabinety prywatne na bazie zakładów publicznych.

Reforma w dziedzinie ochrony zdrowia nie powinna znikać z pola widzenia polityków, ale jej realizacja wymaga zarówno "silnego rządu", jak i "silnej politycznej woli", oraz powiązania z rozwiązaniami ustrojowymi. Kluczem do reform są nie tylko decyzje o zmianach systemowych, lecz również decyzje o zmianie metod pracy. Konieczne jest znowelizowanie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz szeregu innych przepisów. Finansowe niedobory polskiej ochrony zdrowia są ciężką, chroniczną już chorobą. Wydatki na opiekę zdrowotną są zbyt niskie zarówno w stosunku do wielkości produktu krajowego, jak i w proporcji wydatków budżetowych. Nie rozwiązano też problemów płacowych służby zdrowia. Płace personelu są żenująco niskie. Brak też rzetelnego rachunku kosztów, jak również nie stworzono motywacji do ich obniżania, co jest możliwe bez uszczerbku dla rzeczywistych zdrowotnych interesów pacjentów. Nie zostały usunięte, ani nawet wyjaśnione rzeczywiste przyczyny niedoborów finansowych placówek. Nie wiemy także ile marnotrawi się pieniędzy podatników, które mogłyby być wydatkowane efektywniej. Jeśli dobry poziom zdrowia i edukacji narodu stanowi niezbywalny element polskiej racji stanu, to dlaczego związanymi z tym kosztami chce się obciążyć ubogich i chorych?

Zdrowie jest również wartością ekonomiczną. Jednakże pracownicy ochrony zdrowia pozbawieni są należnej troski państwa o zapewnienie im szans w wolnorynkowej grze o poziom warunków życia i pracy. Brakuje sprzężenia zwrotnego między wzrastającymi kosztami egzystencji a poziomem zarobków, między wzrastającymi kosztami technik stosowanych w opiece zdrowotnej a nakładami na tejże opieki funkcjonowanie, nie analizuje sie relacji: koszta - efekty w odniesieniu do stosowanych procedur i działalności zakładów opieki zdrowotnej, co wyklucza możliwość działań w kierunku jej poprawienia.

Zobowiązania, że średnia płaca w ochronie zdrowia wyniesie 106% płacy w sferze produkcyjnej nie zostały spełnione. O wiarygodności i uczciwości podejmujących takie zobowiązanie świadczy rzeczywista wysokość zarobków, wynosząca obecnie zaledwie 2/3 wynagrodzenia w sferze produkcyjnej.

Potrzeby w dziedzinie ochrony zdrowia są nadal znacznie większe niż przyznawane środki. Równość szans w dostępie do opieki zdrowotnej ulega zmniejszeniu wobec rozwoju "szarej strefy". W sytuacji rosnącego zróżnicowania finansowego społeczeństwa (bogaci stają się bogatszymi, a biedni biedniejszymi) dostępność do służby zdrowia staje się coraz bardziej zależna od statusu majątkowego. Płatna jest bezpłatna szkoła, podobnie jak płatne jest bezpłatne lecznictwo. Fikcyjne prawo do bezpłatnego lecznictwa, szkolnictwa, nauki, oraz tzw. szara strefa w ochronie zdrowia i inne zjawiska patologiczne, są skutkiem braku mechanizmów regulujących i organizujących działalność opieki zdrowotnej.

Nie jest również realizowana zasada solidaryzmu społecznego. Obecnie koszty leczenia pokrywają głównie ci, którzy chorują. Prawa wolnego rynku ignorują człowieka chorego, samotnego i spracowanego. Tu wcale nie chodzi o prymitywny egalitaryzm jednakowych żołądków. Chorzy mają prawo - jako obywatele i podatnicy - do właściwej opieki i leczenia w razie choroby.

Nie został wprowadzony system motywacyjny. Nie ustalono norm zatrudnienia w zakładach opieki zdrowotnej, odpowiadających współczesnym potrzebom, zadaniom i warunkom pracy. Nie ustalono także rozsądnych z medycznego i ekonomicznego punktu widzenia standardowych procedur w opiece zdrowotnej. Grozi to załamaniem - już na wstępie - tworzonego systemu ubezpieczeń zdrowotnych.

Pomimo dużego osiągnięcia, jakim była zmiana w zasadach odpłatności za leki (podział leków, a nie społeczeństwa na grupy), nie udało się wprowadzić w pełni nowych zasad gospodarki lekami. Nie udało się uruchomić mechanizmu umożliwiającego efektywny system kontroli zużycia leków zabezpieczający właściwą farmakoterapię w skali krajowej.. Dotychczasowa polityka rejestracyjna nie uwzględniała w należytym stopniu cen leków. Nie został powstrzymany zalew rynku aptecznego lekami zagranicznymi, tymi które ani nie wnoszą postępu farmakoterapeutycznego (lepsze działanie), ani ekonomicznego (niższa cena). Nie zostały stworzone preferencyjne warunki umożliwiające konkurencję krajowego przemysłu farmaceutycznego z firmami zagranicznymi.

Poważnym problemem jest oddłużanie ochrony zdrowia. Obecnie nie ma środków na leczenie, utrzymywanie i remonty szpitali. Podstawą oddłużenia szpitali była błędna koncepcja, że długi powstały w wyniku niegospodarności. Oddłużenie powinno więc iść w parze z restrukturyzacją. Samo oddłużanie nie może poprawić stanu opieki zdrowotnej, bowiem mechanizmy prowadzące do zadłużenia nie zostały usunięte. Nie uwzględnia się podwyżek cen urzędowych, leków, energii, transportu, telefonów, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania placówek ochrony zdrowia.

Za najważniejsze i szczególnie pilne zadania w sferze ochrony zdrowia należy uznać :

- efektywną promocję zdrowego stylu życia i zapewnienie obywatelom właściwego poziomu ustalonych przez Światową Organizację Zdrowia warunków zdrowotności jednostek i całego narodu. Nie wystarczy apelować o zgodne z potrzebami zdrowotnymi spędzanie wolnego czasu, jeśli uniemożliwia to zanieczyszczenie środowiska naturalnego, bądź bariera kosztów,

- decentralizację zarządzania i finansowania opieki zdrowotnej poprzez wprowadzenie systemu samorządnych, niezależnych od Ministerstwa Zdrowia, ubezpieczeń zdrowotnych. Spowoduje to przepływ pieniędzy za pacjentem, a tym samym zweryfikuje zapotrzebowanie na łóżka szpitalne i liczebność personelu, umożliwi restrukturyzację szpitali i racjonalizację zatrudnienia w nich. Konieczne jest przede wszystkim powiększenie bazy opieki hospicyjnej i terminalnej. Przewidywane zmiany powinny spowodować zmniejszenie zjawisk korupcji w służbie zdrowia,

- umocnienie roli lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, jako najważniejszego ogniwa systemu nowoczesnej ochrony zdrowia,

- dalszy rozwój służby medycznej zapewniający właściwy poziom profilaktycznej ochrony zdrowia wszystkich pracujących, wprowadzenie kontroli jakości usług medycznych, opartych o wspomniane wcześniej standardowe procedur. Szpitale powinny uzyskiwać akredytację, a prywatne gabinety podlegać certyfikacji przez Izby Lekarskie,

- uczelnie powinny być w pełni autonomiczne w zakresie dydaktyki i nauki, jednakże należy stworzyć mechanizm zapewniający jednolitą kontrolę poziomu wiedzy absolwentów. Należy także zweryfikować przewidywane zapotrzebowanie na kadry fachowe i rozmiary kształcenia dostosować do rzeczywistych perspektywicznych potrzeb.

Jedną z najsłabiej funkcjonujących części służby zdrowia jest praca niższego personelu medycznego. Należy stworzyć system (np. przez możliwość odbywania tą drogą obowiązku służby wojskowej) wypełniania tych zadań przez odpowiednio przeszkolonych wolontariuszy, kandydatów na studia medyczne i pielęgniarskie itp. Należy przebudować system organizacji pracy szpitali, tak by pacjenci czekający na badania nie blokowali miejsc dla rzeczywiście chorych, zaś kosztowna aparatura była wykorzystywana w systemie ciągłym, a nie tylko kilka godzin na dobę. W organizacji szpitali i pracy lekarzy tkwią duże źródła oszczędności.

Ogromne spustoszenie moralne i zdrowotne czyni w Polsce alkoholizm. Należy podjąć szerokie działania, by stworzyć i realizować program walki z chorobą alkoholową, narkomanią; stworzyć trzeba szeroki program ochrony ekologicznej, tak jak konieczne są działania hamujące rozwój innych chorób społecznych: nowotworowych, chorób krążenia, różnego rodzaju zakażeń, w tym AIDS. Konieczne są posunięcia w zakresie rozwoju higieny. Polsce brakuje także skutecznych działań służących rehabilitacji adaptacji osób niepełnosprawnych.

*

Reforma administracji publicznej powinna być skoordynowana z trójszczeblowym systemem usług medycznych.

1) Gmina - do zadań gminy należałaby odpowiedzialność za promocję zdrowia i edukację prozdrowotną w szkołach. Gmina powinna gwarantować dostęp do podstawowej opieki lekarskiej tzw. lekarza pierwszego kontaktu. "Lekarz bliżej pacjenta" - ten postulat można zrealizować, upowszechniając praktyki lekarzy rodzinnych i praktyki grupowe w miejsce dotychczasowych gminnych ośrodków zdrowia. Warto przy tym podkreślić, że budżet gminy nie finansowałby już etatów. Kasa ubezpieczenia zdrowotnego podpisywałaby kontrakt z lekarzem. Zadaniem gminy byłoby stworzenie takich warunków, by dobry lekarz zechciał osiedlić się w niej wraz z rodziną i służyć mieszkańcom nie tylko leczeniem, lecz także pomocą w rozwiązywaniu wszelkich problemów zdrowotnych.

2) Powiat - wiąże się nieodłącznie z pojęciem szpitala powiatowego. Wprowadzenie powiatu łączy się z przekazaniem uprawnień do prowadzenia szpitala wraz z własnością majątku. To składa na barki władz powiatowych odpowiedzialność za dostęp mieszkańców do usług lecznictwa zamkniętego. Standard oferowanych usług, dobór fachowego personelu zarządzającego, to zadanie dla władz powiatowych. Także decyzje dotyczące prywatyzacji szpitala, zabieganie o środki inwestycyjne lub przekazanie majątku w ręce spółki pracowniczej, gwarantowanie kredytów - leży w gestii powiatu.

3) Województwo - w nowej strukturze regionalnej, o charakterze rządowo - samorządowym, prowadziłoby regionalną politykę zdrowotną w ścisłej współpracy z Akademią Medyczną na swoim terenie. Kształcenie kadr (profil kształcenia, liczba studentów, praktyka kliniczna) to element polityki zdrowotnej prowadzonej przez administrację regionalną przy fachowym wsparciu własnego zaplecza naukowego. Zadaniem dla dużego województwa jest także nadzór ogólny nad siecią zakładów opieki zdrowotnej oraz planowanie inwestycji.

System powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, funkcjonującego w oparciu o samorządne kasy regionalne może zdać egzamin pod warunkiem ograniczenia liczby kas do trzech czy czterech w celu zmniejszenia obciażenia kosztami administracyjnymi,zapewnienia konkurencji wewnątrz kas i uniknięcia zbyt wielkich dysproporcji w ich dochodach w przeliczeniu na pacjenta.